آیا مى شود کار ما درست شود و به مقام کمال و معرفت برسیم بدون این که از دنیا و از زندگى اجتماعى و از صنعت و حرفه ى خود دست برداریم و به غارها و بیابان ها برویم و همیشه در آنجا با عزلت و کناره گیرى از مردم و جامعه مشغول به عبادات معهوده و اوراد و ادعیه مأثوره باشیم؟

هر چند از آیه ى شریفه ى «وَ رَهْبَانِیَّهً ابْتَدَعُوهَا مَا کَتَبْنَـهَا عَلَیْهِمْ إِلاَّ ابْتِغَآءَ رِضْوَ نِ اللَّهِ» (۱)؛ (و رهبانیّتى را که آنان نوآورى نمودند، ما بر آنها ننوشته و واجب ننموده بودیم، مگر براى نیل به خشنودى خدا.) اجمالاً استفاده مى شود خدا از رهبانیّت راضى است. انسان تا زمانى که به یک شغل اجتماعى مشغول است نمى تواند به عبادات و ادعیه و… مشغول باشد. آیا راه این است که مستغنى شود و خلوت کند و مشغول عبادت و تذکّر باشد، و یا این که:

«کُنْ فِى النّاسِ وَ لاتَکُنْ مَعَهُمْ. » این مضمون در کلمات علىّ ـ علیه السّلام ـ هنگام وفات، و نیز در سفارش آن حضرت به کمیل ـ رضوان اللّه تعالى علیه ـ و دیگر فرموده هاى ایشان آمده است. (۲)

در میان مردم باش و با آنها مباش. آیا با وجود اشتغالات اجتماعى مى توان عبادات، از قبیل قرائت قرآن و نماز و… را که حدّى ندارد، انجام داد؟! البتّه بوده اند کسانى که در شبانه روز یک ختم قرآن مى کردند. آیا چیزى هست که جایگزین اشتغالات سنگینى که اهل ریاضت انجام مى دهند بشود، اشتغالاتى که با بودن در اجتماع جمع نمى شود، مگر این که انسان از اجتماع کناره بگیرد و از لوازم زندگى اجتماعى مانند ازدواج و رسیدگى به افراد واجب النّفقه شانه خالى کند؟! گذشته از این که اساسا کار مشکلى است انسان بتواند اموالش را در زمان حیات بین اهل و عیالش تقسیم کند و از اجتماع کناره بگیرد، آیا اصلاً این کار جایز است یا خیر؟! زیرا شاید موجب ترک واجبات شود.

در هر حال، آیا راهى وجود دارد که انسان بتواند به سبب آن ترک دنیا نکند و با این حال از سخط و خشم خدا مأمون و به رضاى خدا مطمئن باشد، و نتیجه ى کار راهبان تارک دنیا، یعنى «ابتغاءَ رِضْوَ نِ اللَّهِ» (۳) را حایز گردد؟ یعنى نظیر کسانى باشد که رهبانیّت ندارند و در اجتماع هستند و فقط مندوبات و مستحبّات عادى را انجام مى دهند، ولى نتیجه ى کارهاى طولانى و دشوار آنها را حایزاند؟ آیا چنین چیزى امکان دارد؟ آیا این گونه راه بدون تحمّل کارهاى سنگین اهل ریاضت وجود دارد؟ زیرا بعضى از علماى بسیار بزرگوار بوده اند که در اجتماع بوده اند و به درس هاى متعارف حوزه از قبیل بحث، مطالعه و… اشتغال داشته اند، و با این حال اگر مقامات بیشترى از دیگران نداشته باشند، حدّاقل کم نداشته اند، یعنى اعلمیّتشان از دیگران کالمُسلَّم، و مقاماتشان بسیار بسیار عالى بوده است. خیال نشود که در درس ها شرکت نمى کردند و یا درس نمى گفتند، بلکه قطع داریم که بیش از دیگران مشغول بوده اند و از کراماتى که از آنها صادر و بعد از حیاتشان آشکار شده، براى ما قطع حاصل مى شود که داراى مقامات عالیه بوده اند . براى نمونه کراماتى از شیخ انصارى ـ رحمه اللّه ـ نقل شده که در زمان حیاتش به آنها معروف نبوده اند. ذکر مرحوم شیخ ـ رحمه اللّه ـ براى نمونه است وگرنه الى ما شا اللّه از علما بوده اند که داراى کمالات علمى و عملى بوده اند و با این وجود در فقه و اصول نیز بر دیگران تقدّم داشته اند، صاحب مستدرک حاجى نورى ـ رحمه اللّه ـ عدّه اى را نام برده و شاید شهید ثانى ـ رحمه اللّه ـ هم از آنها باشد که داراى مقامات عالیه معنویه بوده و در عین حال در علمیّات هم قوى بوده اند و اقامه ى جماعت مى کرده اند و در میان جامعه بوده و با مردم هم سر و کار داشته اند.

پاسخ این که: خیال مى کنیم در این مطلب جاى شکّ نیست که اگر انسان بدان موفّق باشد براى او کافى است و تمام مطالب و نتایج ریاضات شاقّه و دشوار را دارد. و آن این است که انسان خود را در محضر خدا ببیند و خدا را در همه ى احوال مطّلع از خود و در همه جا حاضر و بر همه ى کارها و احوال خود ناظر بداند. خدا مى داند این حالت مراقبه و توجّه، چه تأثیراتى در روح انسان و در تحصیل علم و معرفت دارد!

–

پی‌نوشت‌ها:

۱٫سوره حدید، آیه ى ۲۷٫

۲٫ر.ک: بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۹۸؛ امالى طوسى، ص ۷؛ امالى مفید، ص ۲۲۰؛ بشاره المصطفى، ص ۲۶؛ تحف العقول، ص ۱۷۱؛ غرر الحکم، ص ۱۴۵؛ کشف الغمّه، ج ۱، ص ۵۳۵، ۵۶۷٫

۳٫سوره حدید، آیه ى ۲۷٫