فصول مهم «سند مهندسی فرهنگی» ناتمام مانده است

رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی سال ۹۳ شعار راهبردی امسال را «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» انتخاب فرمودند و از نخبگان جامعه خواستند فضای فرهنگی کشور را به صورت متعهدانه نقد کنند.

سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در یادداشتی اختصاصی که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده، به تبیین این شعار و لوازم تحقق آن پرداخته است:

نام گذاری سال ۹۳، به دو حوزه اقتدارسازی ملی یعنی «اقتصاد» و «فرهنگ» می تواند فرصت ساز این دو عرصه به ویژه ساحت فرهنگ باشد که در بیان رهبر معظم انقلاب، مهم تر از «اقتصاد» معرفی  شده است. این نگرش فرصت سازانه برای این قلمرو، در شرایطی می تواند در افق برنامه کوتاه مدت و بلندمدت عرصه فرهنگ دیده شود، که این نکات مورد توجه جدی تر سه ضلع «فرهنگ سازی» یعنی متولیان، نخبگان و فعالان عرصه  فرهنگ عمومی قرار گیرد:

معضل لبیک های شعاری به جای پاسخ های عملی

۱٫ شعارهای سال (که توسطِ رهبر انقلاب برگزیده می شوند) در مخاطره  «شعارزدگی» قرار دارند. ویژگی این رویکرد آن است که «لبیک های شعاری» جای «پاسخ های عملی» را پر می کنند و مخاطبان اصلی پیام، با «گفتار درمانی» می کوشند که ناتوانی یا ناکارآمدی خویش را پنهان کنند.

 

آسیب تقلیل گرایی

۲٫ اقتدار ملی در پرتوی فرهنگ اسلامی – ایرانی، می تواند در آسیب «تقلیل گرایی» قرار گیرد، مغالطه  جزء و کل، از مغالطات رایج در فضای پاسخ به مطالبات رهبری است. این که اضلاع متکثر و چند لایه  فرهنگ سازی، تنها در یک ضلع و یا جزء آن محدود شود و ابعاد فراوان و با اهمیت دیگر، مغفول یا حتی مطرود شوند.

عارضه سطحی نگری و قشری گرایی

۳٫ آسیب دیگر در این عرصه، می تواند عارضه  «سطحی نگری»  و «قشری گرایی» باشد. آشنایان به رهنمود های فرهنگی مقامِ معظم رهبری، به خوبی درمی یابند که جوانب نگاه ایشان به حوزه «فرهنگ سازی» در لایه های ژرف و عمیقی حرکت می کند، در این نگرش، «فرهنگ و دانش»  هسته  «نرم افزاری بازسازی و نوسازی تمدن اسلامی» است. کسانی که این دغدغه عمیق فرهنگی را در سطح های کم اهمیت تری چونان بدحجابی های غیر معاندانه یا احیانا چند صوت و تصویر (هرچند نادرست) تفسیر می کنند، به عمقِ نگرانی های رهبر انقلاب دست نمی یابند.

عارضه حذف برخی از ارزش های فرهنگی

۴٫ عارضه  دیگر در دغدغه های فرهنگی رهبر انقلاب، آن بوده و هست که «جمع و ترکیب ارزش های فرهنگی» جای خود را به «حذف برخی از ارزش های فرهنگی» بدهد. در این گونه نگرش های افراطی و تفریطی گاه چونان «آزادی فکر و بیان» غلبه و سیطره می یابد که تمامی «ارزش های فرهنگی» دیگر را محو یا کمرنگ می کند و ارزش های فرهنگی  چون «حرمت مقدسات عقیدتی و دینی متدینان جامعه» را نادیده می گیرد و یا به انکار می سپرد، از دیگر سو نیز چونان نگرش های افراطی دیده می شود که برای «اصلِ آزادی» هیچ احترام و حرمتی قائل نمی باشند و نه تنها به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب، آن را نعمتِ بزرگِ الهی نمی شمارند که آن را به عنوانِ شری شیطانی بازمی شناسند و فاصله از آن را «توصیه ای فرهنگی» قلمداد می کنند!

۵٫ پیگیری مطالبات فرهنگی رهبر انقلاب، می تواند شعارها و رهنمودهای فراجناحی ایشان را، در مصادره هایی بیفکند که عملا به توقیف کاروان سیال و پویای فرهنگ انقلاب بینجامد. راهِ علاج، آن است که نگرش های راهبردی ایشان به چراغ های راهنما تبدیل شوند و تمامی اضلاع فرهنگ سازی اجتماعی (فارغ از گرایش ها و جناح بندی های سیاسی) به برنامه سازی و اجرای آن بیندیشند و همت گمارند.

مشمولان مطالبات فرهنگی رهبر انقلاب

۶٫ مطالبات رهبر انقلاب از متولیان عرصه  فرهنگ چند گروه اصلی را در برمی گیرد: گروهِ نخست، متولیان دولتی هستند. در این مجموعه، مخاطبان مستقیم عبارتند از: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و تحقیقات و … ؛ و مخاطبان غیر مستقیم، بسی افزون ترند: از وزارت کشور تا وزارت مسکن و شهرسازی و … .

گروهِ دوم، متولیان حکومتی ولی غیردولتی اند. این گونه متولیان نیز برخی در خطاب مستقیمِ ایشان قرار دارند و در دو دسته می گنجند. دسته  نخست، نهادهای تصمیم ساز و یا قانون گذار چونان: شورای  عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و …؛ و دسته  دوم، نهادها و موسسات متولی اجرایی عرصه فرهنگ چونان صدا و سیما، سازمانِ تبلیغاتِ اسلامی، حوزه  هنری، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سازمانِ فرهنگی هنری شهرداری، و ده ها موسسه دیگر.

گروهِ سوم، متولیان سنتی و تاریخی عرصه  فرهنگند. یعنی حوزه های علمیه و روحانیت و نیز نهادهای نو تاسیس حوزوی در دهه های اخیر چونان دفتر تبلیغات اسلامی، جامعه المصطفی و مراکز دیگر.

در خطاب متولیان عرصه فرهنگ نباید به فرافکنی پرداخت

در خطاب متولیانِ عرصه  فرهنگ، نباید به «فرافکنی»  پرداخت و نقش ها و کارکردهای خود را نادیده گرفت و به بهای کم کاری یا ناکارآمدی دیگر موسسات، از کارهای ممکن خود، رفعِ مسئولیت کرد. هر چند نباید بار تمامی ضعف ها و آسیب های فرهنگی را بر عهده یک نهاد یا سازمان قرار داد.

۷٫ پیگیری مطالبات فرهنگی رهبر انقلاب، از منظرِ «عقلانیتِ فرهنگی» و «اعتدالِ فرهنگی»  کارآمد می نماید. ابعاد این عقلانیت و اعتدال را می توان در رهنمودهای ایشان، شاخص گذاری کرد. به عنوانِ نمونه، این نکات را که بارها در سخنان و پیام  ایشان مورد تاکید قرار گرفته  است، یادآور می شود:

تبادل فرهنگی ممدوح و ضروری است

۷٫۱: با تحمیلِ فرهنگی یا تحذیرِ فرهنگی بایستی مقابله کرد اما تبادلِ فرهنگی که متکی بر انتخاب آزادانه است، ممدوح و ضروری است.

۷٫۲: در مواجهه با «فرهنگِ غربی» تسلیم، مطلوب و خودباختگی روا نیست هر چند عناصری از فرهنگ غرب چون نظم، انضباط، ابتکار، تلاش، ریسک پذیری و … ارجمندند.

۷٫۳: سخت گیری غلط و خشن در عرصه  فرهنگ چونان رها سازی کامل عرصه  فرهنگ، غلط و نادرست است.

تقدم کارهای ایجابی بر ابزارهای سلبی

۷٫۴: در کارهای فرهنگی، کارهای ایجابی مقدم بر ابزارهای سلبی است.

۷٫۵: پاسخِ کارِ فرهنگی، کارِ فرهنگی و پاسخِ ابزارِ فرهنگی، ابزار های فرهنگی است.

این نکات و انبوهی از رهنمود های مشابه، نمایه ای از نگرش عقلانی و به دور از افراط و تفریط ایشان در «مواجهه فرهنگی» است. کسانی که می کوشند این ادبیاتِ متقن و خردورزانه را دگرگون  کنند و به آن بافتِ «خردستیزانه» بدهند، به تحقق عینی رهنمودهای ایشان مساعدت نمی کنند بلکه در تفسیری افراطی، آن دیدگاه های بلند را با ذوقِ سلیم و عقل فطری اجتماعی به معارضه می کشانند.

عوامل اقتدار فرهنگی

۸٫ اقتدارِ فرهنگ با سه شاخه  «برنامه  جامع»، «اجرای درست» و «نظارتِ دقیق»  می تواند تحقق یابد. در بابِ هر یک از این ابعادِ سه گانه، سخن بسیار است اما اجمالا تحقق پیام ها و نگرش های رهبری، در صورتی رخ می نماید که این سه ضلع، به درستی مرتبط شوند.

انفصال این سه شاخه، عملا جوهره  اقتدار فرهنگی را دور از دسترس می کند. آن  هنگام که در بخشِ اول انتظار می رفت «سندِ مهندسی فرهنگی» ره به چونان برنامه  جامعی برزند که تمامِ ابعادِ فرهنگی ایرانِ اسلامی را تبیین کند، فصولِ مهمِ آن ناتمام مانده  و به کارگروه ها واگذار شده  است! به این ترتیب، در «پیوستِ فرهنگی» نیز چندان نکته ای نمی توان دید و در آن سانی که ضلعِ نخست هنوز در گام های مبهمِ ابتدایی به سر می برد، چه انتظاری می توان از ضلعِ دوم و سوم داشت؟

در ادبیات سازی نظام وظایف فرهنگی باید به دایره شفاف وظایف و اختیارات نگریست

۹٫ در ادبیات سازیِ «نظام وظایفِ فرهنگی»، بایستی به دایره  شفاف وظایف و اختیارات نگریست تا مسئولیت های فرهنگی در افق اختیارات تحلیل شوند. به عنوانِ نمونه «صدا و سیمای جمهوری اسلامی»، با تفسیری از قانونِ اساسی، تنها متولی رسمی این عرصه  شناخته می شود و هیچ گونه رادیو و تلویزیونی که غیر از آن سازمان باشد، مشروعیت و رسمیتِ قانونی در کشور ندارد.

این دایره  روشنِ اختیارات و وظایف، می تواند این سازمان را در برابر پرسش های شفاف مسئولیت و کارآمدی قرار دهد. اما در افقِ مسئولیت هایی که در پی می آید چه نهادِ حکومتی – دولتی مسئولیت دارد:

– حمایت از نخبگان و موسسات فرهنگی

– ترویج و تعمیقِ فرهنگ دینی

– شناسایی و حمایت از استعدادها و ایده های ارزشمند فرهنگی

– گسترشِ فرهنگ عفاف و حجاب

– ترویجِ فرهنگِ کتاب خوانی و مطالعه  مفید

– فرهنگ سازی شهرنشینی

– حفظ نهاد خانواده و …

به نظر می رسد که «عنوانِ عامِ وزارتِ فرهنگ و ارشادِ اسلامی» این تصویر را پدید آورده است که در تمامی این عناوین و عناوینِ مشابه، این وزارت خانه متولی است! اما با حضور و فعالیت ده ها نهاد و سازمانِ فرهنگی قانون گذار و مجری فرهنگی، حوزه های وظیفه ای آن وزارت خانه بس محدود یا حداقل مبهم شده اند.

با این ابهامِ کارکردی، هماره راه های رفع مسئولیت  نهادی وجود داشته و دارد! شفافیت در مسئولیت، مقدمه ای راه گشا برای پاسخ گویی شفاف و با شاخص های روشن  است.

نقد متولیان فرهنگی فرصت ساز پویش عرصه فرهنگ است

۱۰٫ نقدِ متولیان فرهنگی، فرصت ساز پویش عرصه  فرهنگ است. باید آن را قدر شناخت و حرمت نهاد. درگیری روزمره مجریان، در نهادِ خود، توانِ لغزش زایی و خطاافزایی دارد.

از این رو، دیدگانِ تیزبینِ رسانه های نقاد و مراجع فرهنگی ناظر، یاور متولیان فرهنگی خواهد بود، هرچند این یاوری، در شرایطی موثر است که آنان «همدلی» و «خیرخواهی» را در گوهر و ادبیات خود نشان دهند و از بداخلاقی های شایع و گاه توهین و تهمت و تکفیر و تفسیق فاصله بگیرند، چه این که نمی توان مدعی پیگیری مطالباتِ فرهنگی رهبری بود اما نهی صریحِ ایشان را در استفاده از ادبیاتِ تهمت و تکفیر نادیده انگاشت.






دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


8 + = 17