بسم الله الرحمن الرحیم

مدیر محترم حوزه علمیه خراسان؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین سید مصباح عاملی دامت توفیقاته

سلام علیکم

حوزه علمیه خراسان از دیرباز مهد علمای ربّانی و مجتهدان مجاهدی ـ از حضرات آیات: شیخ مجتبی قزوینی، میرزا جواد آقا تهرانی و میرزا حسنعلی مروارید رضوان الله علیهم تا حضرت آیت الله العظمی خامنه‎ای مدظله‎العالی ـ بوده است، که علاوه بر تعلیم و تربیت شاگردان متعدّد و بهره‎مندی اقشار مختلف مردم از فیض وجودشان، با نقش‎آفرینی فعّال در جریان نهضت امام خمینی قدس سره، پیش و پس از انقلاب، حوزه خراسان را به یکی از مراکز مؤثّر در تحولات دهه‎های اخیر کشورمان تبدیل کرده‎اند.

اکنون که پس از ارتحال یار صدیق امام و رهبری و مدیر عالی حوزه علمیه خراسان، مرحوم آیت الله واعظ طبسی رحمه الله علیه، رهبر معظم انقلاب مد ظله العالی یکی از شاگردان و همراهان با سابقه خویش در دوران مبارزه علیه رژیم ستم‎شاهی را به عنوان مدیر حوزه خراسان منصوب نموده‎اند، بارقه‎های امید، در دل‎ طلاب جوان انقلابی سربرآورده است.

حوزه علمیه به عنوان «قوام اصلى و ستون مهم انقلاب و نظام مقدس جمهورى اسلامى‏»، امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند نسخه‎ای برای تحول است؛ نسخه‎ای که در خلال بیانات رهبر فرزانه انقلاب مد ظله العالی (در دیدار با جمع‎های مختلف حوزوی، از مدیران تا اساتید و طلاب) برای اصلاح و تکمیل و کارآمدی روزافزون حوزه پیچیده شده است.

هر انسان منصفی، با مطالعه و بررسی دغدغه‎های پرتکرار ایشان پیرامون حوزه و روحانیت ـ که در قالب بیش از ۱۰۰۰ صفحه جمع‎آوری شده است ـ درمی‎یابد که از اصول، راهبردها و حتی بسیاری از راهکارهای جزئی درباره اصلاح و کارآمدی حوزه و روحانیت، نکته‎ای نیست، مگر آن‎که در کلام آن رهبر حکیم ارائه شده و حجت را بر همه مدیران، اساتید و طلاب تمام کرده است. ولی متأسفانه باید گفت که بسیاری از آن ارشادات حکیمانه، همچنان در لابه‎لای نوشتارها محبوس مانده و ـ با کمال تأسف ـ از سوی بسیاری، حتی مورد خوانش نیز قرار نگرفته است؛ تا جایی که خود ایشان نیز تلویحاً از این واقعیت تلخ، گلایه کردند.

اما اکنون که با درایت مقام معظم رهبری مد ظله العالی، اولا استقلال حوزه علمیه خراسان حفظ شده، ثانیا «شورای عالی حوزه خراسان» تشکیل شده و ثالثا به دلیل ترکیب کامل و کارآمد (که شامل سه تن از علمای تراز اول مشهد (با سابقه چندین ساله تدریس خارج فقه و اصول، که انقلابی، شاگردپرور، دلسوز، مردمی و محبوب عموم طلاب و اساتید هستند)، نماینده محترم ولی فقیه، تولیت معزّز آستان قدس رضوی و دو تن از شاگردان رهبر معظم انقلاب مد ظله العالی است) وزانت و جایگاه آن شورا ارتقای چشم‎گیری یافته، به نظر می‎رسد که بهترین زمان ممکن برای مطالبه «تحوّل حوزه» فرا رسیده است؛ تحولی که ضروری و اجتناب‎ناپذیر است‏ و اگر حوزه بخواهد از آن بگریزد، «منزوى خواهد شد؛ اگر نمیرد، اگر زنده بماند.»

با عنایت به این مقدمه، ضمن عرض تبریک به حضرتعالی به خاطر کسب اعتماد رهبر معظم انقلاب مد ظله العالی در تصدی جایگاه حساس مدیریت حوزه علمیه خراسان، پیشنهادهایی را ـ که عمدتاً برگرفته از بیانات مصرّح مقام معظم رهبری مد ظله العالی است ـ به محضرتان متذکر می‎شویم؛ امید آن‎که در مسیر انجام وظایف خطیرتان، مفید واقع شود:

۱٫    ابلاغ و اجرای «برنامه تحولی» مبتنی بر «سند چشم‎انداز» و «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» در کنار رصد، بازخوردگیری مستمر و اعمال تغییرات به‎هنگام

۲٫    تکمیل «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» با تدوین و اجرای بسته‎های «نظام جامع تربیتی»، «نظام جامع پژوهشی»، «نظام جامع تبلیغی» و «نظام جامع جذب و پذیرش»

۳٫    تأسیس «معاونت تهذیب»

۴٫    تشکیل «مجمع اساتید» و «مجمع نمایندگان طلاب»

۵٫  فعال‎سازی ظرفیت حوزه علمیه خراسان برای «نشر اسلام ناب» و «صدور انقلاب» با استفاده از ظرفیت‎های بی‎نظیر مشهد مقدس و حضور میلیونی مسلمانان از سراسر جهان

۶٫    تعریف و پی‎گیری ساختارمند مناسبات حوزه و نظام

۷٫    توسعه و تقویت «مؤسسات علمی ـ پژوهشی» حوزوی، به ویژه با رویکرد «کاربردی»

۸٫    برنامه‎ریزی برای تجهیز طلاب به ابزار «هنر» و «رسانه»

۹٫    پی‎گیری «نهضت آزاداندیشی» با راه‎اندازی کرسی‎های «نظریه‎پردازی»، «نقد» و «پاسخ به سؤالات و شبهات»

۱۰٫    مدیریت بر مبنای حفظ عزت و کرامت علما، اساتید و طلاب

در پایان، ضمن قدرشناسی نسبت به زحمات همه مسؤلانی که در سال‎های گذشته در مجموعه مدیریتی حوزه، خدمت‎گزار سربازان حضرت ولی عصر أرواحنا فداه بوده‎اند، آمادگی خود را برای هرگونه یاری‎رسانی و خدمت در جهت پیشبرد مأموریت‎های خطیرتان اعلام می‎داریم؛ بدان امید که در آینده‎ای نزدیک، شاهد تحولات امیدبخش و به ثمر نشستن فعالیت‎های مدبرانه و مجاهدانه جنابعالی و مجموعه مدیریتی حوزه باشیم.

توفیقات روزافزونتان را در خدمت به حوزه علمیه و جلب رضایت ولی الله الأعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف عاجزانه از درگاه خداوند تبارک و تعالی تمنا داریم.

با احترام، جمعی از طلاب مدارس علمیه مشهد مقدس ۲۰ اسفند ۱۳۹۴

رونوشت:
دبیر محترم شورای عالی حوزه علمیه خراسان دامت توفیقاته

دفتر مقام معظم رهبری مد ظله العالی
پیوست: تشریح پیشنهادات ده‎گانه

۱٫ ابلاغ و اجرای «برنامه تحولی» مبتنی بر «سند چشم‎انداز» و «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» در کنار رصد، بازخوردگیری مستمر و اعمال تغییرات به‎هنگام

با همت جمعی از صاحب‎نظران و مدیران دلسوز حوزه، «سند چشم‎انداز بیست ساله» ـ به عنوان سند بالادستی همه فعالیت‎های آتی حوزه ـ و «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان»  ـ که گام بلندی در نزدیکی هر چه بیشتر به حوزه تراز انقلاب اسلامی و از وجوه امتیاز حوزه علمیه خراسان نسبت به حوزه قم به شمار می‎آید ـ آماده شد و با عنایت مدیر فقید حوزه خراسان، به تصویب رسید و چندی پیش از سوی معاونت آموزش و پژوهش حوزه رسما ابلاغ گردید. تدوین برنامه تحولّی بر مبنای «سند مبانی و کلیات نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان»، از حدود سه سال پیش و با تلاش‎های پی‎گیرانه‎ جمعی از اساتید و فضلای فرهیخته و دغدغه‎مند در قالب «کارگروه تحوّل» آغاز شد و با صرف صدها ساعت کار تخصصی و بهره‎گیری از مشاوره‎های متنوع شخصیت‎های علمی (حوزوی و دانشگاهی) و نقد و بررسی موشکافانه در گروه‎های علمی، در قالب یک بسته کامل عملیاتی تنظیم گردید، که تقاضا داریم در آینده نزدیک، از سوی حضرتعالی ابلاغ شده و اجرایی شود.

از بارزترین خصوصیات برنامه تحولی مذکور، می‎تواند موارد زیر باشد:

‌أ-    محوریت دادن (واقعی، نه صوری) به قرآن و حدیث (به ویژه «نهج البلاغه» و «صحیفه سجادیه») در برنامه آموزشی حوزه

‌ب-    کوتاه کردن سنوات طولانی تحصیل  (خصوصا در سطوح یک، دو و سه) البته با حفظ کیفیت، با استفاده از روش‎ها  و ابزارهای نوین آموزشی

‌ج-    تکمیل برنامه آموزشی دوره عمومی با شبکه متنوع علوم اسلامی و افزودن مواد دیگری بر اساس اقتضائات جهان امروز ، از قبیل: کلام جدید، سیره، تاریخ (اسلام، معاصر، غرب، تمدن)، آشنایی عمیق با معارف انقلاب اسلامی و پایه‎های نظری حکومت اسلامی (خصوصاً نظریه «ولایت فقیه»)،  آشنایی با کلیات و اهم مسائل علوم انسانی (جامعه‎شناسی، روان‎شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی و حقوق)، جریان‎شناسی، دشمن‎شناسی و تحلیل سیاسی و …

‌د-    لحاظ کردن تفاوت سطوح مختلف تحصیلی (سیکل، دیپلم و تحصیلات دانشگاهی) و استعدادهای متنوع ورودی‎های حوزه در کم و کیف برنامه آموزشی ایشان

‌ه-    تخصیص امکانات و خدمات به افراد و مجموعه‎ها، بر اساس میزان بهره‎وری و کارآمدی

‌و-    بازگرداندن آزادی عمل طلاب در انتخاب اساتید (به تأسّی از سلف صالح)، در عین پایش و سنجش یکپارچه و مستمر

‌ز-    جایگزینی یا بدیل قرار دادن متون آموزشی کارآمدتر در برنامه درسی و سنجش طلاب داوطلب، بر مبنای آن متون

‌ح-    دادن اختیارات و ابتکار عمل به مدیران و مجریان برنامه جهت هدایت تحصیلی طلاب متناسب با استعدادها و اقتضائات آنان

همچنین تقاضا داریم برای طلاب علاقمندی که هم‎اکنون در حال تحصیل در سطوح یک، دو و سه هستند نیز تمهیدی شود تا بتوانند از مزایای برنامه تحولی استفاده کنند و بهره‎وری بیشتری از عمر تحصیلی خود داشته باشند.

البته همچنان که در ابتدای این بند گفته شد، «تحول» یک ضرورت «همیشگی» است. پس نباید چنین تلقی شود که با تصویب و اجرای طرح تحول، برای سال‎های سال، از هرگونه تغییر و بهینه‎سازی، بی‎نیاز شده‎ایم؛ بلکه شایسته است که «سند چشم‎انداز» و «نظام جامع»، با رصد و بازخوردگیری مستمر از اساتید و طلاب همراه شود و پس از کشف هرگونه نقص و نقضی، تغییرات روبه‎جلو در کوتاه‎ترین زمان ممکن اعمال شود؛ که اگر غیر از این باشد، به دلیل سرعت روزافزون تحولات، آن‎چه در ابتدا «تحول» نام داشته، به ضد خود تبدیل خواهد شد. به همین خاطر است که در مراکز علمی دنیا، اصل بر «انتقال مفاهیم علمی در کمترین زمان ممکن و با بهترین کیفیت» است و «متون و روش‎ها»، فرع و درخدمت آن هستند.

۲٫    تکمیل «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» با تدوین و اجرای بسته‎های «نظام جامع تربیتی»، «نظام جامع پژوهشی»، «نظام جامع تبلیغی» و «نظام جامع جذب و پذیرش»

چنانچه تحول، فقط به «نظام آموزشی» محدود شود، مانع بزرگی در مسیر رشد مطلوب و متوازن و همه‎جانبه حوزه علمیه در همه ابعاد آن پدید می‎آید. از این رو برای ابتر نماندن حرکت بزرگی که توسط حوزه علمیه خراسان با نگارش «سند چشم‎انداز بیست ساله» آغاز شده است، لازم است که در کنار عملیاتی شدن «نظام جامع آموزشی»، تدوین و اجرای بسته‎های تکمیلی آن، در قالب نظام‎های جامع «تربیتی»، «پژوهشی»، «تبلیغی» و «جذب و پذیرش» در دستور کار قرار گیرد.

۳٫    تأسیس «معاونت تهذیب»:
«تهذیب» و «اخلاق اسلامی» مؤلفّه‎ای است که بدون آن، طلبگی و روحانیت، بی‎معنا خواهد بود. بدون شک در جهان پیچیده امروز، نمی‎توان بدون برنامه‎ریزی عالمانه و ساختارمند، دل به سبک و سیاق دهه‎ها و سده‎های پیشین خوش کرد و پرورش طلاب مهذّب و متخلّق را در مقیاس مورد نیاز جامعه اسلامی توقع داشت. تشکیل «معاونت تهذیب» می‎تواند زمینه‎ساز توسعه سازمان‎یافته اخلاق و معنویت در حوزه‎ علمیه خراسان باشد.

برنامه‎ریزی برای بهره‎مندی معرفتی طلاب از ادعیه عرشی اهل بیت علیهم السلام، انتشار شرح حال و مکتوبات بزرگان اهل تهذیب و بزرگداشت دائمی یاد و خاطره طلاب و روحانیان و علمای شهید و جانباز و ایثارگر و نشر سیره علمی و عملی ایشان، نمونه‎ای از گام‎های اساسی است که می‎تواند توسط این معاونت برداشته شود.

۴٫    تشکیل «مجمع اساتید» و «مجمع نمایندگان طلاب»:
برای پیشبرد هر چه بهتر اهداف متعالی حوزه علمیه، باید چرخه‎ای متشکل از مدیران و اساتید و طلاب، به حرکت درآید. با اهتمام و پی‎گیری جنابعالی  برای تشکیل «مجمع اساتید» و «مجمع نمایندگان طلاب» ـ به عنوان دو بازوی قدرتمند مدیریت حوزه ـ دو مورد از جدی‎ترین خلأهای ساختاری حوزه  علمیه خراسان ـ به حول و قوه الهی ـ برطرف خواهد شد. این دو مجمع، می‎توانند نقش اعضای وابسته و مکمّل «شورای عالی» را ایفا کنند. با این اتفاق مبارک، هم افکار و نظرات کارگشای خیل پرشمار نخبگان و دغدغه‎مندان ـ که بیرون از دایره مدیریت هستند ـ در اختیار مجموعه مدیریتی حوزه قرار گرفته و صاحبان سلایق متنوع فکری، خود را در اداره این مجموعه سترگ، سهیم و در قبال آن، مسؤل خواهند دانست و هم یک اهرم دلسوز و کارآمد برآمده از دل حوزه، برای نظارت بر روند حرکتی دستگاه عظیم حوزه به خدمت آن درمی‎آید.

۵٫ فعال‎سازی ظرفیت حوزه علمیه خراسان برای «نشر اسلام ناب» و «صدور انقلاب» با استفاده از ظرفیت‎های بی‎نظیر مشهد مقدس و حضور میلیونی مسلمانان از سراسر جهان:

در پی تهاجم فرهنگی ـ رسانه‎ای همه‎جانبه استکبار جهانی، متأسفانه تصویری نادرست یا ناقص از اسلام و تشیع و انقلاب، در افکار عموم ملت‎ها شکل گرفته است. اما حضور مستمر میلیون‎ها مسلمان از همه مذاهب اسلامی و از سراسر جهان برای زیارت حضرت رضا علیه ‌السلام و ارتباط چهره به چهره با ایشان از پس حجاب ضخیم رسانه‏ها، فرصتی را برای نشر معارف اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و رسواکردن اسلام آمریکایی فراهم کرده است، که شاید مانند جوار حرم رضوی، در هیچ‎ نقطه دیگری از جهان اسلام فراهم نباشد. استفاده حداکثری از این ظرفیت عظیم، جز با حضور مؤثر روحانیانی عالم به معارف اسلام ناب و پایه‎های فکری انقلاب اسلامی، آگاه و ملتزم به مبانی نظری «همگرایی مسلمین» و «امت واحده اسلامی»، آشنا به تاریخ و مختصات جهان اسلام و ملل اسلامی و مسلّط به مهارت‎های ارتباط با مخاطب جهانی (از قبیل زبان) امکان‎پذیر نیست. این همه، در گرو برنامه‎ریزی دقیق مدیریت جدید حوزه برای آماده‎سازی طلاب و روحانیان، متناسب با این مأموریت خطیر است.

۶٫    تعریف و پی‎گیری ساختارمند مناسبات حوزه و نظام:
ارتباط مؤثّر مراکز حوزوی با تصمیم‎گیران و تصمیم‎سازان بخش‎های مختلف نظام از اقداماتی است که برای هر چه کاربردی‎تر شدن علوم اسلامی و تحقق فقه عملی اسلام باید انجام شود؛ به این منظور، پیش‎بینی ساختار و سازوکاری برای «ارتباط منسجم حوزه و نظام» که متکفّل سامان‎دهی این ارتباط، رصد و بررسی مسائل بی‎جواب‎مانده دستگاه‎های حکومتی ـ در اقتصاد، سیاست، فرهنگ و … ـ و موضوع‎شناسی دقیق و سپردن آن به اهل علم برای ارائه پاسخ باشد، ضروری می‎نماید ؛ در غیر این صورت، به فرموده امام راحل رحمه الله علیه: «مادامى که فقه در کتابها و سینه‏ علما مستور بماند، ضررى متوجه جهان‎خواران نیست و روحانیت تا در همه مسائل و مشکلات حضور فعال نداشته باشد، نمی‎تواند درک کند که اجتهاد مصطلح براى اداره جامعه کافى نیست.»

۷٫    توسعه و تقویت «مؤسسات علمی ـ پژوهشی» حوزوی، به ویژه با رویکرد «کاربردی»:
«حوزه‏ها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده‏ى جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهیاى عکس‏العمل مناسب باشند.»  از این رو، توسعه و تقویت «مؤسسات علمی ـ پژوهشی»  ناظر به رفع نیازهای بالفعل و بالقوه نظام اسلامی (در هر سه عرصه اجرا  و تقنین و قضاوت) ـ در کنار فعالیتهای تحقیقی با رویکرد «نظری» که تاکنون دنبال می‎شده است ـ اتفاق مبارکی است که هم پیشبرد توأمان ساحت علم و عمل و کم شدن فاصله آن دو را به دنبال خواهد داشت و هم بارهای برزمین‎مانده نظام اسلامی را به مقصد خواهد رساند.
در این راستا، چاره‎اندیشی برای تعامل سازنده حوزه و دانشگاه نیز باید مد نظر قرار گیرد ؛ چرا که به فرموده امام راحل رحمه الله علیه: «فرهنگ دانشگاه‎ها و مراکز غیر حوزه‏اى به صورتى است که با تجربه و لمس واقعیت‎ها بیشتر عادت کرده است، تا فرهنگ نظرى و فلسفى. باید با تلفیق این دو فرهنگ و کم کردن فاصله‏ها، حوزه و دانشگاه در هم ذوب شوند، تا میدان براى گسترش و بسط معارف اسلام وسیع‎تر گردد.»

۸٫    برنامه‎ریزی برای تجهیز طلاب به ابزار «هنر» و «رسانه»:
برای تبلیغ مؤثّر معارف ناب مکتب اهل بیت علیهم السلام در دنیای پرهیاهوی امروز ـ که میدان رقابت رسانه‎هاست ـ روحانیت باید بتواند به زبان مخاطبانش سخن گوید. به همین علت، در کنار بهره‎مندی از ابزارها و امکانات کارآمد سنتی (مانند منبر) و تلاش برای بهره‎وری روزافزون آن ، یکی از اولویت‎های جدی مدیریت جدید حوزه، تدبیر و برنامه‎ریزی برای تسلط طلاب به زبان «هنر» و تجهیز ایشان به «ابزارهای نوین رسانه‎ای»‎ است، که می‎تواند در قالب مراکز تخصصی حوزوی ـ که با مشورت و اشراف متخصصان متعهد هر رشته راه‎اندازی می‎شود ـ و در دوره‎های کوتاه‎ و بلند مدت، پی‎گیری شود.

۹٫    پی‎گیری «نهضت آزاداندیشی» با راه‎اندازی کرسی‎های «نظریه‎پردازی»، «نقد» و «پاسخ به سؤالات و شبهات»:
از افتخارات حوزه‎های علمیه شیعه این است که از بدو تأسیس، مرکز آزاداندیشی علمی به‎شمار می‎رفته‎ است. همواره در حوزه‎ها و خصوصا حوزه خراسان، علما و صاحب‎نظران با سلایق و مناهج گوناگون و گاه متضاد فکری وجود داشته‎اند، که در عین اختلافات و مباحثات عمیق نظری، در میدان عمل، با سعه صدر مثال‎زدنی، دوشادوش یکدیگر برای حل مسائل اسلام و مسلمین فعالیت می‎کرده‎اند. نمونه بارز این‎گونه تعاملات، همراهی فعّالانه علمای این دیار ـ که از برجستگان مکتب تفکیک بودند ـ با امام خمینی رحمه الله علیه ـ به عنوان زبده مکتب صدرایی ـ در روزگار غربت مبارزات پیش از انقلاب و مراحل سخت پس از پیروزی انقلاب و محبت و رفاقت متقابل آنان با یکدیگر است.

برای احیای مجدد این تراث گران‎مایه سلف صالح در دنیای پر آشوب امروز ـ که بیش از هر زمان دیگری، نیاز به حاکمیت علم و منطق احساس می‎شود ـ ابتدا باید «تکفیر» و «رمى» از حوزه رخت بربندد، که آن نیز راهی جز ایجاد «نهضت آزادفکرى و آزاداندیشى» ندارد.

همچنین برای گریز از دو پرتگاه مهلک «هرج و مرج فکری» و «جمود و تحجر علمی» باید «آزادى بیان»، مقیّد به «منطق و اخلاق» فرهنگ و سکه رایج مجامع علمی و حوزوی شود. بدین منظور، راه‎اندازی کرسی‎های «نظریه‎پردازی»، «نقد» و «پاسخ به سؤالات و شبهات» باید از سوی مسؤلان تازه نفس حوزه، «حمایت و مدیریت شوند، به‏نحوى‏که هرچه بیشتر، مجال علم، گسترش یافته و فضا بر دکان‏داران و فریب‎کاران و راهزنان راه علم و دین، تنگ‏تر شود.»  تحقق این مهم، در حوزه علمیه خراسان و در پرتو خورشید درخشان عالم آل محمد صلی الله علیه و آله ـ که باید حضرتش را «مؤسس نهضت آزاداندیشی» بدانیم ـ خواسته دور از انتظاری نیست.

۱۰٫    مدیریت بر مبنای حفظ عزت و کرامت علما، اساتید و طلاب:
شایسته است تعامل کریمانه و عزت‎مدارانه با همه مجموعه حوزه و روحانیت ـ از علما و اساتید، تا طلاب سطوح عالی و مقدمات ـ مد نظر مسؤلان جدید حوزه علمیه خراسان قرار گیرد، که از مهمترین مصادیق آن، می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

ـ نشستن پای درددل‎ها و دغدغه‎های به‎حق و ـ بعضاً ـ ناشنیده افراد زیرمجموعه و تلاش برای برطرف کردن آن

ـ اجتناب از بستن و امنیتی کردن میدان فکر و نظر و دادن مجال برای مطرح شدن نقدهای منصفانه و نظرات اصلاحی

ـ نهادینه‎کردن فرهنگ «مطالبه‎گری حق‎مدارانه» و «پاسخگویی مسؤلانه»

ـ ترجیح دادن منافع و مصالح مشروع و به‎حق افراد و مجموعه‎های حوزوی در هنگام تعارض آن با برخی قوانین دست‎وپاگیر.