عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستى و قدرت لایزال الهى هستند؛ از زمانهایى وجود دارد که فرصت ویژه اى براى ارتباط با خداوند از طریق دعا و راز و نیاز است؛ چرا که رحمت خاص خداوند در آنها از مبدأ اعلى به سوى بندگان سرازیر مى گردد و بنده باید تلاش کند خود را در معرض دریافت آن عنایات و رحمتهاى ویژه الهى قرار دهد؛ چنانکه پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فِى اَیَّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ به راستى براى پروردگار شما در روزهاى روزگارتان عطایا و بخششهایى است، هوشیار باشید و خود را در معرض آنها قرار دهید.» و قرآن کریم نیز مى فرماید: «وَذَکِّرْهُمْ بِاَیَّامِ اللَّهِ»و روزهاى خدا را به آنان یاد آورى کن.»

یکى از این روزها، نهم ذیحجّه یعنى روز عرفه است که مى توان آن را روز دعا و نیایش نام نهاد. مخصوصاً براى کسانى که توفیق تشرّف به حج و حضور در صحراى عرفات را پیدا کرده اند.

مرحوم شیخ عباس قمى درباره شب عرفه مى گوید: «از لیالى متبرّکه و شب مناجات با قاضى الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و کسى که آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.»

وى در رابطه با روز عرفه نیز مى گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه [و بزرگ ]است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزى است که حق تعالى بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره هاى جود و احسان خود را براى آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.»

امّا جایگاه والاى روز عرفه، در روایات معصومین علیهم السلام بیشتر نمود پیدا مى کند که در زیر به نمونه هایى اشاره مى شود.
۱٫ برابرى با ماه رمضان
ماه مبارک رمضان، ماه رحمت و مغفرت الهى است؛ چنان که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله مى فرمایند: «… قَدْ اَقْبَلَ اِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَهِ وَالرَّحْمَهِ وَالْمَغْفِرَهِ؛ماه خدا با برکت و رحمت و بخشش به سوى شما روى آورده است.» اگر کسى در ماه رمضان بخشیده نشد و یا این توفیق را پیدا نکرد که خود را در معرض مغفرت الهى قرار دهد، روز عرفه آن قدر عظمت دارد که بتواند جبران ماه رمضان بنماید. در آن روز اگر کسى به درگاه الهى روى آورد، مورد مغفرت خداوند قرار مى گیرد.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِى شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلى قابِلٍ اِلَّا اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَهَ؛کسى که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمى شود، مگر اینکه [روز] عرفه را درک کند.»
۲٫ دعا و برآورده شدن حاجت
امام صادق علیه السلام در جاى دیگرى مى فرمایند: «تَخَیَّرْ لِنَفْسِکَ مِنَ الدُّعاءِ ما اَحْبَبْتَ وَاجْتَهِدْ فَاِنَّهُ (یَوْمَ عَرَفَهَ) یَوْمُ دُعاءٍ وَمَسْأَلَهٍ؛هر دعایى که دوست دارى براى خود بخوان و [در دعا کردن ]بکوش که آن روز (روز عرفه) روز دعا و درخواست است.» و یقیناً درخواستها استجابت را در پى دارد.
۳٫ روز بخشش
ابن فهد حلّى در عدّه الداعى روایتى به این شرح براى روز عرفه نقل نموده است:
«وَفِى الْخَبَرِ اَنَّ اللَّهَ سُبْحانَهُ وَتَعالى یَقُولُ لِلْمَلائِکَهِ فِى ذلِکَ الْیَوْمِ یا مَلائِکَتِى اَلا تَرَوْنَ اِلى عِبادِى وَاِمائِى جاؤُا مِنْ اَطْرافِ الْبِلادِ شُعْثاءً غَبْراءً اَتَدْرُونَ ما یَسْئَلُونَ فَیَقُولُونَ رَبَّنا اِنَّهُمْ یَسْئَلُونَکَ الْمَغْفِرَهَ فَیَقُولُ اشْهَدُوا اِنِّى قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ؛در روایت آمده که خداى سبحان به ملائکه در این روز مى فرماید: اى فرشتگان من! آیا نمى بینید بندگان و کنیزان مرا که ژولیده و غبارآلود از اطراف شهرها آمده اند؟ و آیا مى دانید آنها چه درخواستى دارند؟ ملائکه مى گویند: پروردگار ما! آنها مغفرت مى خواهند. پس خداوند مى فرماید: شاهد باشید که من آنها را بخشیدم!»
۴٫ تغییر شقاوت به سعادت
شیخ عباس قمى نقل نموده که امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صداى سائلى را شنید که از مردم درخواست کمک مى کرد. حضرت خطاب به او فرمودند: «واى بر تو! در این روز از غیر خدا سؤال و طلب کمک مى کنى، حال آنکه در این روز براى بچّه هایى که در شکم مادر هستند نیز امید فضل خدا مى رود که آنها سعید گردند!»از روایات فوق، به خوبى اهمیت و جایگاه روز عرفه روشن مى شود و این نکته استنباط مى گردد که این روز، روز دعا و نیایش است. ما هم به اختصار در باره دعا، دعاهاى روز عرفه و دعا در عرفات، مطالبى بیان مى داریم.

پی نوشت:

بحار الانوار، مجلسى، بیروت، مؤسسه الوفا، سوم، ۱۴۰۳ ه . ق، ج ۶۸، ص ۲۲۱، ح ۳۰٫
ابراهیم/۵٫
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، مؤسسه انتشارات نبوى، ص ۴۵۷، اعمال روز عرفه.
همان، ص ۴۶۷، با تغییر و تلخیص.
ر.ک: امالى شیخ صدوق، ص ۹۳، عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج ۱، ص ۲۳۰؛ اربعین شیخ بهایى، ص ۸۴؛ بحار الانوار، مجلسى، ج ۹۶، ص ۳۵۶٫
من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، بیروت، دار الاضواء، ج ۲، ص ۷۶، ح ۲۶۵؛ اصول کافى، محمّد بن یعقوب کلینى، دار الکتب الاسلامیه، ج ۴، ص ۶۶٫
التهذیب الاحکام، شیخ طوسى، بیروت، دارالتعارف، اوّل، ۱۴۰۱ ه . ق، ج ۵، ص ۱۸۲٫
عدّه الداعى فى نجاح الساعى، ص ۴۷٫
مفاتیح الجنان، ص ۴۶۷ و عدّه الداعى فى نجاح السّاعى، احمد بن فهد الحلّى، کتابفروشى وجدانى، قم، ص ۴۷، پاورقى.

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره۱۱۰٫