حضرت آیت‎الله عبدالله جوادی آملی در درس تفسیر خود که در مسجد اعظم برگزار شد، در ادامه تفسیر سوره مبارکه الرحمن با قرائت آیات «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ ﴿۱۹﴾ بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا یَبْغِیَانِ ﴿۲۰﴾»، گفت: نظر علامه طباطبایی(ره) این است که دریاهای شیرین مثل یک درخت است، اگر چیزی ریشه نداشته باشد  دیگر شجر نیست و اگر ریشه داشته باشد و در درون خاک باشد و بالا نیامده باشد، باز هم شجر نیست، گاه یک رود عظیمی شکل می‎گیرد اما چون منبع ندارد دریا نیست، اگر مخزن‎های فراوانی که در زیرزمین است اگر به صورت نهر فراوان جاری شود و به دریای شور برسد این دریا است، اگر برف‎های فراوان بیاید و نهرهای عظیم تشکیل بیابد این دریا نیست، آب‎های زیرزمین را دریا نمی‎گویند.

وی با قرائت آیه «وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلَامِ ﴿۲۴﴾»، اظهار کرد: بعد فرمود کشتی‎رانی‎ها مال خداوند است، با اینکه صنعت است و نه طبیعت، به حسب ظاهر کشتی را بشر می‎سازد، ناوخدای کشتی همین بشر است، آنکه مسئول ناو است می‎شود ناوخدا، مانند کدخدا، این ناوخدا مخلوق خداوند است، خود کشتی که اینها آفریدند تمام موقعیت‎ها از آن خداوند است، مواد اولیه را خدا داد، بشر را خداوند آفرید، انسان مصرف‎کننده است، یک لحظه اگر ذات اقدس اله این قدرت‎ها را بگیرد انسان از پا در می‎آید، انسان مصرف‎کننده است و نه تولیدکننده، آن طبیعت و آن صنعت مال اوست، منتهی شما مجاری فیض الهی هستید.

مفسر برجسته قرآن کریم خاطرنشان کرد: در جنگ فرمود شما آنان را بکشید که خدا آنان را به دست شما عذاب می‎کند، خدا عده‎ای را با قلم و با زبان شما هدایت می‎کند، انسان باید شاکر باشد که به دست او کار خدا انجام می‎گیرد، چه اینکه خدای ناکرده اگر بیراهه رفته است به دست او کار شیطانی انجام می‎گیرد، در حدیث قرب نوافل داریم به اینکه خداوند دست و گوش و پای کسی می‎شود که با قرب نوافل تقرب جسته است، در خطبه هفتم نهج‎البلاغه فرمود اگر شیطان به قلب کسی راه پیدا کرد به قلب او نفوذ پیدا می‎کند و در قلب فرد تخم‎گذاری می‎کند و جوجه به وجود می‎آید و وقتی تبدیل به جوجه شد صحنه دل را می‎گیرد.

وی ادامه داد: اینکه بعضی در نماز و غیرنماز آرام نمی‎گیرند برای همین است، این خاطرات این قدر جنب و جوش دارند که حد ندارد،‌ مثل اینکه بچه‎ها بیایند در اتاق مطالعه و سروصدا بکنند و اجازه ندهند که مطالعه کند، انسان اگر بخواهد نماز بخواند یا مطالعه کند همین است و بعد این جوجه‎ها بزرگ می‎شوند و اعضا و جوارح تابع دل می‎شوند و هر کاری که آنان بخواهند زبان و گوش تابع است، از این به بعد هر که را شیطان بخواهد فرد نگاه می‎کند و می‎گوید و می‎شنود، می‎گوید آن زیرمیزی را بگیر می‎گیرد، می‎گوید آن فرد را نگاه کن، می‎کند و این مطلب را بشنو و می‎شنود، در خطبه همام فردی بی‎ادبی کرد و امام علی(ع) به او گفت در درون تو شیطان بود که به تو گفت این مطلب را بگو و این را شیطان در دهانت گذاشت.

حضرت آیت‎الله جوادی آملی با بیان اینکه گاه انسان می‎شود خدای ناکرده اگر مراقب حریم الهی نبود شیطان وارد  دلش شود، ابراز کرد: این‎ها موعظه نیست، بلکه برهان است، موعظه و نصیحت علم نیست اما اخلاق دلیل عقلی و نقلی و شرعی دارد، این‎ها برهان است، فرمود شیطان وارد می‎شود و صحنه دل را می‎گیرد و انسان با چشم و گوش شیطان کار انجام می‎دهد.

وی بیان کرد: اگر ذات اقدس اله صنعت را تمام کارهای خیر را به خودش اسناد بدهد درست است، چون انسان از خودش چیزی ندارد، فرمود کشتی‎ای که صنعت است مال من است، فهم و درک و ابزار و موادش را خداوند خلق کرد، این انسان آمده این‎ها را با هوشی که خدا به او داده جابه‎جا کرده و کشتی ساخته است، این کشتی‎ها که در دریا برجسته هستند این‎ها مال خداوند است و تعبیر دیگر آیه این است که در دریا ما کشتی ساختیم که دریا را می‎شکافد، به دریا دستور داد که شکاف‎پذیر باشد به کشتی دستور داد در دریا حرکت کند، «فبأی آلاء ربکما تکذبان»، در ادامه بحث‎های توحیدی را به معاد ختم می‎کند.

استاد سطح عالی حوزه علمیه با قرائت آیه «کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ ﴿۲۶﴾»، بیان کرد: فرمود هر کس روی زمین است فانی است، «من» تعبیر کرده چون ما موجود غیر عاقل در زمین نداریم، مخصوصا جن و انس، فرمود همه این‎ها فانی هستند و به برکت فیض الهی زنده‎اند و «یبقی وجه ربک ذوالجلال و الإکرام»، خدای یک علم فعلی دارد و یک علم ذاتی دارد، علم فعلی خارج از ذات است و صفت فعل است و حادث است و نبود و متغیر است، در برابر علم ذاتی ازلی که همواره بوده است، صفات الهی که بعضی صفت ذات و بعضی صفت فعل هستند گاهی در یک جامع مثل علم مشترک هستند، این ذوالجلال والاکرام همین‎طور است، هم وصف وجه‎الله و هم وصف خود خداوند است، انسان‎های کامل مثل اهل‎بیت(ع) وجه‎الله هستند، «این وجه‎الله الذی الیه یتوجه الاولیاء».