توی مدرسه یا حتی دانشگاه، درس‌های زیادی مثل تاریخ، جغرافیا، فلسفه، جامعه یا شیمی بودند که خیلی‌ها، به‌جز تعداد انگشت‌شماری، آن‌ها را فقط حفظ کردیم تا به‌اصطلاح پاسشان کنیم. آخر سر هم پاسشان کردیم، بدون آنکه حتی بفهمیم که چرا باید پاسشان می‌کردیم؛ حافظه‌هایی مملو از عدد و ارقام، نظریه و فرضیه، فرمول و نمودار، معلوم و مجهول، قصه و سرنوشت و… که فقط در کنج ذهنمان انبار شدند و خاک خوردند.
این قصه دوران کودکی و نوجوانی یا جوانی و جاهلی ما نیست؛ چراکه زندگی بیشتر ما آدم‌ها مملو از تکرار همین خطاهاست، بی‌آنکه از آن‌ها درسی بگیریم. می‌دانیم که باید نماز را به وقتش اقامه کنیم؛ قرآن را با تدبر و تامل بخوانیم؛ روزه را در ماه خودش بگیریم؛ صله‌رحم را به‌جا بیاوریم؛ خمس و زکات مالمان را بدهیم؛ صدقه را فراموش نکنیم و از یاد یتیم، ضعیف، مریض و مسکین هم غافل نشویم، اما به واقع خیلی‌ها نمی‌دانیم که چه فلسفه‌ای در پشت این‌ همه بایدها و نبایدها خوابیده است.
دو ماه عزای حسین(ع) را داشتن، احترام محرم و صفر را نگهداشتن، پای پیاده زیارت رفتن و زیارت‌نامه خواندن هم با همه تقدم و تاخر و آدابش از این مقوله‌ها جدا نیست. آنچه در این روزها هم بر آن تاکید ویژه‌ای ‌شده و فقط کافی است که بدانی و بفهمی چرا؟ صحبت از زیارت و زیارت‌نامه‌خوانی شد. زیارت را با آن حال و هوای دلچسبش همه امتحان کرده‌ و بالفور یکی از ده‌ها فایده‌اش را در آرام‌شدنمان دیده‌ایم، اما زیارت‌نامه که موضوع صحبت امروزمان نیز است، صحیفه‌ای که به اندازه یک دوره تحصیلی، حرف برای گفتن دارد و بیشتر ما عادت کرده‌ایم که آن را فقط روخوانی کنیم آن هم از حیث ثوابش!
﷯
زیارت‌نامه‌ها چه می‌گویند؟
رفتن آگاهانه به زیارت و خواندن زیارت‌نامه، حالا هر زیارت‌نامه‌ای که می‌خواهد باشد، با توجه و حضور قلبی بیش از هرچیز نقش اصلاحی در شما دارد؛ چراکه رفتن به زیارت به معنای بیعت و بستن عهد و پیمان وفاداری به عقاید و افکار و راه و مذهب کسی است که زیارت می‌شود. زیارت‌نامه‌ها هم برای همین است که شما آن فرد را به‌درستی بشناسید.
﷯ زیارت‌نامه‌ها صحیفه امام‌شناسی هستند و شخص با رفتن به زیارت اولیای الهی و خواندن زیارت‌نامه آن‌ها به خود تلقین می‌کند که الگو و اسوه حقیقی برای دینداری و رسیدن به هدف آفرینش و زندگی سعادت آمیز این افراد هستند که باید برای راهیابی به سعادت و هدایت پیرو آنان بود. در این میان هرچه معرفت بیشتر باشد، نقش اصلاحی خواندن زیارت‌نامه هم در فرد بیشتر خواهد بود.
﷯ نقش دیگری که قرائت زیارت‌نامه‌ها دارد، اصلاح اعتقادی است؛ زیرا خواندن زیارت‌نامه‌هاست که دو فرع از فروع دین یعنی تولی(اظهار محبت و ارادت نسبت به ائمه‌معصومین(ع) و محبان و دوستان ایشان) و تبری(دشمنی نسبت به دشمنان اهل‌بیت(ع)) را روشن می‌کند. درحقیقت تولی و تبری از ارکان اعتقادی همه زیارت‌نامه‌هاست که باید زائر آن‌ها را برای در امان‌ماندن از آسیب‌های قلبی و روحی در خود زنده نگه دارد تا خلقیات عملی او آسیب نبیند و به اعتقاداتش ضرری
وارد نشود.
﷯ زیارت زائر را ترغیب و تحریک می‌کند که با سنت و سیره امام معصوم(ع) و شیوه زندگی، روابط و معاشرت‌ها، روش تربیتی و… آشنا شود. این موضوع در زیارت‌نامه‌ها بارها و بارها تاکید می‌شود، مانند عبارت: «اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد» در زیارت عاشورا که شما چندین بار به آشنایی با سیره این بزرگواران و عمل طبق سیره و سنت ایشان دعوت می‌شوید.
﷯ همان‌گونه که طهارت و نظافت از پلیدی‌های ظاهری از لوازم ضروری و حتمی حیات طبیعی انسان است، طهارت از پلیدی‌ها و زشتی‌های باطنی نیز هماهنگ با فطرت و دین است تا آدمی همواره خود را از شرور نفس و خبائث سیرت از یک سو و گناه از سوی دیگر تطهیر کند و ولایت ائمه‌معصومین(ع) عامل همین پاکی و پاکیزگی است و این زیارت‌نامه‌ها هستند که‌ افکار، آرمان و دل‌هایمان را همسو می‌کنند.
﷯
نشانی از نشانه‌های مومن
در روایت‌ها، زیارت اربعین یکی از پنج نشانه مومن حقیقی خوانده شده که اشاره ویژه‌‌ای هم به محتوا و مضامین عالی زیارت‌نامه اربعین دارد. زیارت‌نامه‌ای که بیش از یک واحد درسی عمومی برای زندگی است و شما باید چند ترمی را صرف کشف رمز و رازهایش بکنید. زیارت‌نامه‌ای وارده از امام‌صادق(ع) که شیعه در نشر قیام عاشورا و بازشناسی فلسفه قیام و معرفی امام مظلوم و شهیدش، آن را قرن‌ها پاس داشته. دعا و زیارتی کوتاه با القای معانی بلند که چون خورشیدی فروزان، قرن‌ها به هدایت و بیدارگری مردم و شکوفایی اندیشه بشری پرداخته است و ما در ادامه تنها به بخش کوچکی از ١٠‌فراز این زیارت‌نامه اشاره‌ای خواهیم داشت.
﷯
سلامی برای تعیین جبهه
«سلام بر ولی و حبیب خدا، سلام و درود بر خلیل و گزیده خدا، درود بر برگزیده خدا و پسر انتخاب‌شده خدا، درود بر حسین مظلوم شهید و سلام بر کسی که اسیر و گرفتار بلایا و اندوه‌ها شد و کشته برای اشک‌ها و…» در سلام‌های اولیه این زیارت، امام صادق(ع) به‌نوعی اصالت خانوادگی امام‌ حسین(ع)را بیان می‌کنند که ایشان فرزند رسول خدا هستند که حبیب خدا می‌باشند. برای سلام، معانی مختلفی هم ذکر شده؛ مانند اینکه سلام، یکی از نام‌های خدای عزوجل است و مراد آن است که خداوند، حافظ تو باشد و همچنین سلام به معنای تسلیم و سلامتی است.
درحقیقت زائر با عرض سلام، خود را به حضرت اباعبدا…(ع) نزدیک کرده و با تکرار واژه ادب، روح و روان خود را به لحاظ نزدیکی به ایشان، از پستی‌ها و رذایل و آلودگی‌ها پاک می‌کند و سلام را چنان با ادب و خلوص و اشک و آه بر دل القا می‌کند که سلامتی کامل به دست آید. درواقع زائر با عرض سلام بر آن حضرت و یارانش، چهره اجتماعی‌سیاسی خود را نمایان و اعلام می‌کند که نه‌تنها با بت درون مبارزه می‌کند، بلکه همانند خود آن بزرگوار، با طاغوتیان، ظالمان، مستبدان و خائنان به مردم، مبارزه کرده و با شعار سلام، خود را در زمره یاران آن حضرت قرار
می‌دهد.
﷯
تایید این عظمت و برتری
«خدایا! گواهی می‌دهم که امام‌ حسین(ع) ولیّ تو و فرزند ولیّ توست و نیز گواهی می‌دهم که او برگزیده تو و پسر برگزیده توست که به کرم تو رستگار است. خدایا! گواهی می‌دهم که او را به وسیله شهادت، گرامی داشتی و به او سعادت عطا فرمودی و…»
این دنیا هرکس با اسبابی یا عملی به عزت می‌رسد. امام صادق(ع) در این فراز از زیارت، امام‌‌حسین(ع) را این‌گونه توصیف می‌کنند که خدایا! او ولی تو و فرزند ولی توست، او برگزیده و پسر برگزیده توست؛ یعنی با تمام عزت و احترامی که برای او قائل بودی، به وسیله شهادت، به او عزت بخشیدی.
امام‌ حسین(ع) و اهل‌بیت ایشان در فجیع‌ترین وقایع و جنایت‌ها، قرار گرفته بودند. اگرچه مدت زمان جنگ کم بود، در این مدت کم، انواع و اقسام جنایت‌ها و پستی‌ها دیده می‌شود که البته بزرگ‌ترین چهره این جنایات، این است که بر امام معصوم وارد شده است. شهید مطهری(ره) می‌گوید: «یک وقت حساب کردم و ظاهرا در حدود بیست‌ویک نوع پستی و لئامت در این جنایت دیدم و خیال نمی‌کنم در دنیا چنین جنایتی پیدا بشود که تا این اندازه تنوع داشته باشد.» و به امام با گذراندن چنین وضعیتی، کرامت و شرافت داده شد.
﷯
کنکاشی در اهداف اصلی قیام
«خدایا! جانش را در راه تو بخشید تا بندگانت را از نادانی، سرگردانی و گمراهی نجات دهد.» امام‌ حسین(ع) قبل از خروج از مکه خطاب به برادرشان محمد حنفیه وصیت‌نامه‌ای نوشتند که در آن، اهداف خود را از قیام اعلام کردند. امام‌ حسین(ع) در آنجا می‌فرمایند: «من برای اصلاح دین جدم رسول‌ا… و امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر قیام می‌کنم.»
با مطالعه تاریخ زمان امام‌ حسین(ع) درمی‌یابیم که در دین پیامبر اکرم(ص) تغییرات بسیاری ایجاد و بدعت‌های فراوانی نهاده شده بود. امام برای اینکه حقیقت دین رسول‌ اکرم(ص) حفظ شود و دینی سالم به نسل‌های بعدی رسانده شود، هیچ راهی نداشتند جز اینکه قیام کرده و به این وسیله اعلام کنند که حقیقت دین اسلام به یغما برده شده و دین کنونی، دینی است تحریف‌شده که خلفا به وسیله آن راهی برای حکومت نامشروع خود یافته‌اند.
﷯
بررسی علت آن همه رذالت
«کسانی علیه امام همدست شدند که دنیا آن‌ها را فریب داد و بهره هستی خود را به بهای ناچیز و پستی فروختند و آخرت خود را به بهای کمی دادند، گردن‌فرازی کرده و خود را در پرتگاه هوس انداختند و تو و پیغمبر تو را به خشم آوردند و…»
امام صادق(ع) در این فراز از زیارت، به توصیف قاتلان امام می‌پردازد که دنیاطلبی و منفعت‌خواهی، چشم دل آنان را کور کرده بود. آن‌ها کسانی بودند که نماز می‌خواندند و شهادتین می‌گفتند ولی به خاطر شکم و ریاست یا ترس از دادن جان و دنیای خود، برخلاف اعتقاد خود با حسین(ع) جنگیدند. آنان اگر به دین او و رسالت جدش هم کافر بودند، این عملشان در مذهب مردانگی، پست‌ترین کار بود.
﷯
عبرت‌آموزی از سالارشهیدان
«گواهی می‌دهم که تو امانت‌دار خدا و پسر امانت‌دار او هستی. گواهی می‌دهم که سعادتمند زندگی کردی و ستوده درگذشتی… در‌حالی‌که ستم دیده بودی، به شهادت رسیدی و گواهی می‌دهم که خدا وفا کند به آنچه تو را وعده داد. هلاک کند هر آن‌کس که تو را رها کرد و ترک گفت و عذاب کند کسی که تو را کشت و….». آن حضرت به دلیل موقعیت خاصی که برایشان پیش آمد، درس‌های عملی زیادی به تمام انسان‌های تاریخ و جوامع بشری دادند؛ نظیر عبادت و بندگی، عزت نفس و مناعت طبع، تسلیم در برابر رضای خداوند، ایثار و ازخودگذشتگی، عزت سیاسی، امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر، قربانی‌کردن مصلحت در پای حقیقت، جدا‌نبودن سیاست حقیقی از دیانت و یکی‌بودن حماسه و عرفان. این درس‌ها و پیام‌ها، قطره‌ای است از دریای بیکران عالی‌ترین نمونه انسانیت.
﷯
تجدید بیعت‌ راستین باامام(ع)
«خدایا! من تو را گواه می‌گیرم که هر آنکه حسین(ع) را دوست دارد، دوست می‌دارم و دشمنم با هرکسی که دشمن اوست. پدر و مادرم به فدایت ای فرزند پیغمبر خدا!»
این ذکرها یعنی پیروی ما از آن بزرگواران، در حدی است که در مقابل دوستان آنان، حقیقت «صلح» و در برابر دشمنان آنان حقیقت «جنگ و محاربه» هستیم و حقیقت این مطلب است که در تمام شداید و سختی‌ها و گرفتاری‌ها و همچنین در تمام شادی‌ها و آرامش‌ها با شما، بلکه عین شما
هستیم.
﷯
شهادت به اصالت آن خاندان
«گواهی می‌دهم که تو نوری بودی در اصلاب پدران بزرگوارت و ارحام مادران پاکت! دوران جاهلیت، تو را به پلیدی‌های خود، آلوده نکرد و جامه‌های درهم‌وبرهم خود را بر تن تو نکرد و گواهم که تو از ستون‌های دین، ارکان مسلمانان و دژ محکم مؤمنان هستی و شهادت می‌دهم که تو پیشوایی نیکورفتار، پرهیزکار، پسندیده و پاک، هدایتگر و هدایت‌شده‌ای!»
﷯
توصیف‌ فرزندان امام‌حسین(ع)
«گواهی می‌دهم که امامانی که از اولاد و ذریه تو هستند، کلمه تقوایند و نشانه‌های هدایت و حلقه محکم‌تر و حجت بر همه اهل دنیا!» در این فراز و فراز قبل بار دیگر بر سلسله پاک امامت و زنجیره مستحکم ولایت، از امیرمومنان‌علی(ع) تا حضرت‌ مهدی‌ موعود(عج) تاکید شده‌ است تا اطاعت و فرمان‌برداری از آنان، حجتی کامل برای همگان باشد.
﷯
تاکید براعتقادات حقیقی شیعه
«شهادت می‌دهم که من به شما و رجعت شما یقین دارم و در انجام کارهایم طبق دستورهای دین عمل می‌کنم و قلبم با قلب شما آمیخته است. در هر کارِ خود پیرو دستورهای شما هستم و آماده یاری و نصرت شما، تا اینکه خدا به شما اجازه ظهور دهد و من با شما هستم نه با دشمنان شما!»
﷯
صلوات خاصه بر اهل‌بیت(ع)
«صلوات خدا بر شما، بر ارواح مقدستان، بر پیکر پاک شما و حاضر شما و غایب شما و آشکار شما و نهانتان! به اجابت‌ رسان ای پروردگار جهانیان!» در آخرین فراز از این زیارت‌نامه، نفس زیارت امام‌ حسین(ع) از مصادیق تعظیم شعائر الهی و از جلوه‌های دوستی با اهل‌بیت(ع) عنوان شده و این‌گونه است که زائران حقیقی اباعبدا…(ع) قبل از همه وارد بهشت می‌شوند و با زیارت حضرت، گناهانشان محو و عمرشان طولانی و روزی‌شان زیاد و غم و اندوهشان برطرف می‌شود.