همزمان با فرا رسیدن سالروز تاسیس سازمان تبلیغات اسلامی به فرمان امام راحل (ره) و روز “تبلیغ و اطلاع رسانی دینی” خبرنگار «حوزه» خراسان به سراغ حجت الاسلام والمسلمین سید جعفر طباطبایی از مبلغان و خطبای برجسته حوزه خراسان رفته و پیرامون ویژگی های منبر و تبلیغ مطلوب و آسیب های پیش رو به گفتگو نشسته است.

آسیب هایی که ممکن است یک مبلغ و خطیب، در منبر رفتن با آن مواجه شود، چیست؟ و در حال حاضر بزرگترین عامل، آسیب زننده به منبرهای مطلوب چیست؟

یکی از بیشترین آسیب های منبر، که در حال حاضر باب شده، روی آوردن سخنرانان به شعر است. به این صورت که، خطیب یا سخنران روی منبر، به جای استفاده از آیات قرآن و احادیث گرانبهای اهل بیت(ع) دائماً در تایید و تبیین کلام خود به شعر استناد کرده و شعر می خواند. منبر جای وعظ و تبیین کلام الهی است، نه دائما شعر خواندن، مخصوصا اشعاری که دو پهلو هستند، لذا یک خطیب توانا حتی الامکان از آن ها دوری می کند؛ چون اگر در روز قیامت از او سئوال کنند، چرا چنین شعر دو پهلویی خواندی که اثرات سوء و بدی هم روی ذهن مخاطب گذاشته، چه جوابی می تواند بدهد؟!

وظیفه یک روحانی این است که قرآن و تفسیر آیات و روایات را محور مباحث و استنادات خود قرار داده و مردم را در زمینه مسائل دینی آگاه کند؛ چرا که آیات قرآن و روایات معصومین(ع) به خاطر اتصال شان به عالم ملکوت، نورانیت و معنویت ویژه ای دارد که همان اثر وضعی خودش را در مستمع خواهد گذاشت.

آسیب دوم این است که برخی می خواهند، منبر را با خواب و خیال جلو ببرند و عادت کرده اند روی منبر، دائما به اوهام و خواب و رویا استناد کنند. این در حالی است که طبق تعالیم اسلام، خواب برای افراد، هیچ حجتی به دنبال نمی آورد، ولی بعضاً دیده می شود که یک خواب رویا را به عنوان حجت شرعی معرفی کرده و نتیجه مطلوب خود را از آن می گیرند.

سید بحر العلوم که یکی از بزرگان شیعه است، در این مورد بحث مفصلی داشته و در نهایت با ادله متقن ثابت می کند که خواب در اسلام هیچ حجیتی ندارد.

اگر خواب و رویای صادقه وجود داشته باشد که انسان بزرگی مثل برخی از علما آن را بیان کرده باشند، آیا می توان روی منبر، آن را تعریف کرده و یا برای مویدی بر مطلب مطرح کرد؟

یک قاعده بسیار مهم و البته روشن وجود دارد، و آن این است که برای دعوت به حق نمی توان از ابزار باطل استفاده کرد. قطعاً سخنران می خواهد مردم را به سوی خدا دعوت کند.

در این صورت نباید کلام را به گونه ای مطرح کند که صحیح نباشد و یا برای تاثیر گذاری بر روی مخاطبین خود به دروغ متوسل شود. در روایت از امام سجاد (ع) داریم که می فرمایند “اِتَّقُوا الکَذِبَ الصَّغیرَ مِنهُ وَالکَبیرَ، فى کُلِّ جِدٍّ وَهَزلٍ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذا کَذِبَ فِى الصَّغیرِ اجتَرَأَ عَلَى الکَبیرِ؛ یعنی از دروغ کوچک و بزرگش، جدّى و شوخیش بپرهیزید، زیرا انسان هرگاه در چیز کوچک دروغ بگوید، به گفتن دروغ بزرگ نیز جرأت پیدا مى کند”.

حال با این وجود باید مراقب بود که اگر می خواهیم رویای صادقه ای را مطرح کنیم، به آن چیزی اضافه نکرده و دقت داشته باشیم که اثرات سوء در مخاطبین نداشته باشد. برای این که چنین اتفاقی محقق شود و از آسیب های آن جلوگیری شود، باید توجه داشت که خوابی را می توان برای مردم تعریف کرد که چند شرط داشته باشد. از جمله آن موارد این است که در ضمن آن بخواهد کرامت یا فضلی را از جانب اهل بیت(علیهم السلام) مطرح کند. نکته دیگر این است که خواب راهگشای مردم بوده و سبب کبر و غرور نسبت به عبادات اندک دنیایی مردم نشده و یا منجر به دور شدن مستمع از انجام تکالیف الهی نشود.

نکته مهم دیگر این است که خطیب می بایست این دقت را داشته باشد و هر جایی آن را مطرح نکند، چرا که ممکن است، مفاهیم خوبی در ضمن آن مطرح شود که در حیطه ادراک مخاطبان نباشد، در نتیجه به تمسخر برخی معارف بیانجامد، یا به گونه ای مطرح نشود که برای کسی تکلیف شرعی مشخص کند.

اگر سخنران یا مبلغی می خواهد منبرهایی که شنیده است را برای مخاطبان بیان کند، چه نکاتی را می بایست مد نظر بگیرد؟

برخی افراد هستند که از تیپ و صدا و منبر فردی خوششان می آید و سعی می کنند به صورت کامل، با همان تن صدا و همان محتوا، برای مخاطبان خودش منبر بروند. این از جمله موراد تقلید مذموم است، چرا که سخنران می بایست هوش و ذکاوت خود را با شرایط مستمعین تطبیق داده و به دنبال منبری مطلوب با مقتضای حال مخاطبین خود داشته باشد.

یک خطیب و سخنران خوب، می بایست پارامترهای مختلفی را در یک منبر لحاظ کند. از جمله این موارد این است که به حوادث ایام و مناسبت، فضا و جو حاکم بر جلسه و حتی میزان فهم و درک، سن و سال مخاطبین خود دقت کند. وی نمی تواند همان مطالب و سبک خاصی که خوشش آمده را برای مستمعین خود، تقلیدی پیاده کند؛ بلکه می بایست بر روی مطلبی که می خواهد از دیگران نقل کند، تفکر، تدبیر انجام دهد و در صورت لزوم تحقیقی علمی همراه با دقت در سند روایات داشته باشد و به این صورت برای مستمع و مخاطب خود طرح بحث کند. چرا که پیش می آید سخنران اولی که ما می خواهیم مطلبی را از او نقل کنیم، مطلبی را درست نفهمیده باشد یا برداشتی نادرست از روایت داشته باشد و یا از روایت ضعیف در منبرش استفاده کرده باشد، که همین سبب ضعف منبر ما می شود.

یک تبلیغ خوب و مطلوب، نیازمند یک روضه مناسب و مطلوب است، یک خطیب و مبلغ برای خواندن و بیان روضه چه ظرافت هایی را باید رعایت کند؟

از جمله مواردی که در برخی روضه ها مشاهده می شود، متقن و مستحکم نبودن محتوای بیان شده است، چرا که برخی از افراد بدون دقت و با مطالعه کم، روضه می خوانند. نکته اولی که می توان تصریح کرد این است که روضه های بسیار سخت و به اصطلاح “باز” را، هر کجا و هر زمان نمی توان بیان کرد. چرا که بسیار پیش می آید مخاطب آماده این گونه روضه ها نیست، یا محیط مهیای چنین روضه ای نیست، ولیکن سخنران یا مداح بلافاصله و بدون هیچ مقدمه ای شروع به چنین روضه هایی می کند. چنین کاری در نهایت منجر به بی احترامی همان مجلس روضه می شود.

نکته بعد این که روضه سخت و جانکاه روز عاشورا و به خصوص مقتل سید الشهدا(ع) نباید در هر روز و زمانی خوانده شود. چرا که روضه حریمی دارد و اگر همه ایام سال همان روضه های خاص را بخوانیم، پس محرم و روز عاشورا چه تفاوتی با دیگر روز های سال می تواند داشته باشد.

طلبه و روحانی باید مراقب باشد که از کتب معتبر استفاده کند و از نقل های تاریخی که معتبر نیست، به شدت خودداری کند؛ چرا که باعث مخدوش ومنحرف شدن افکار و اذهان مردم نسبت به اهل بیت(علیهم السلام) می شود و اگر انحرافی پیش بیاید هم مسئول است و هم تصحیح آن انحراف زمان بر و سخت خواهد بود.