تصویر کلّی از اخلاق حضرت رضا علیه السلام /تمام انبیا خصوصاً خاتم النّبیین صلی الله علیه وآله در اخلاق نیک و ستوده سرآمد روزگار بودند…

تمام انبیا خصوصاً خاتم النّبیین صلی الله علیه وآله در اخلاق نیک و ستوده سرآمد روزگار بودند…

تمام انبیا خصوصاً خاتم النّبیین صلی الله علیه وآله در اخلاق نیک و ستوده سرآمد روزگار بودند، تا آنجا که خداوند متعال از بین تمام اوصاف نیک آن حضرت، بر اخلاق نیکویش اشاره می فرماید (۱) و رمز و راز موفقیّت او را در نرم خویی ایشان می داند. (۲)
جانشینان حضرت نیز در اخلاق و رفتار سرآمد روزگار، الگو و نمونه بوده اند، از جمله حضرت رضا علیه السلام که دارای عالی ترین اخلاق و نیکوترین رفتارهای اخلاقی بوده است. شاعر عرب چه زیبا گفته است:
یُمَثّلُ النّبِیُّ فِی اَخلاقِهِ
فَاِنَّهُ النَّابِتُ مِن اَعرَاقِهِ
لَهُ کَرمَاتٌ وَ مَکرُمَاتٌ
فِی صَفَحَاتِ الدَّهرِ بَیِّنَاتٌ
شهُودٌ صِدقٌ لِسُمُوّ ذاتِهِ
کَاَنَّهُ النَّبِیُّ فِی صِفَاتِهِ (۳)
«نبی در اخلاق او (حضرت رضا علیه السلام) تمثل یافته و جلوه گر شده است؛ زیرا روییده (و برخاسته) از رگ و ریشه های او (نبوی) است. برای او کرامات (وکارهای فوق العاده) و بزرگی در صفحات (تاریخ و) روزگار متجلّی شده است. گواهانی راستین بر بلند بودن مرتبۀ او گواهند. گویا او پیامبر (و آینۀ تمام نمای او) در صفات (اخلاقی) او بود.»
جامی درباره حضرت رضا علیه السلام سروده است:
سلامٌ عَلی رَوضَهٍ حَلَّ فِیها
اِمَامٌ یُباهی بِهِ المُلکُ وَالدِّینُ
امام به حق شاه مطلق که آمد
حریم درش قبله گاه سلاطین
شه کاخ عرفان گل شاخ احسان
دُر درج امکان مه بُرج تمکین
علی بن موسی کز خدایش
رضا شد لقب چون رضا بودش آیین
ز فضل و شرف بینی او را جهانی
اگر نَبوَدَت تیره چشم جهان بین
پیِ عطر روُ بَند حوران جنّت
غبار درش را به گیسوی مشکین (۴)

تصویر کلّی از اخلاق حضرت رضا علیه السلام
«ابراهیم بن عباس» دربارۀ روش اخلاقی آن حضرت می گوید: «مَا رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام جَفَا أَحَداً بِکَلَامِهِ قَطُّ وَ مَا رَأَیْتُ قَطَعَ عَلَى أَحَدٍ کَلَامَهُ حَتَّى یَفْرُغَ مِنْهُ وَ مَا رَدَّ أَحَداً عَنْ حَاجَهٍیَقْدِرُ عَلَیْهَا وَ لَا مَدَّ رِجْلَیْهِ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا اتَّکَأَ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ شَتَمَ أَحَداً مِنْ مَوَالِیهِ وَ مَمَالِیکِهِ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ تَفَلَ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ یُقَهْقِهُ فِی ضَحِکِهِ قَطُّ بَلْ کَانَ ضَحِکُهُ التَّبَسُّمَ وَ کَانَ إِذَا خَلَا وَ نُصِبَتْ مَائِدَتُهُ أَجْلَسَ مَعَهُ عَلَى مَائِدَتِهِ مَمَالِیکَهُ حَتَّى الْبَوَّابِ وَ السَّائِسِ وَ کَانَ علیه السلام قَلِیلَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ کَثِیرَ السَّهَرِ یُحْیِی أَکْثَرَ لَیَالِیهِ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَى الصُّبْحِ وَ کَانَ کَثِیرَ الصِّیَامِ فَلَا یَفُوتُهُ صِیَامُ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ فِی الشَّهْرِ وَ یَقُولُ ذَلِکَ صَوْمُ الدَّهْرِ وَ کَانَ علیه السلام کَثِیرَ الْمَعْرُوفِ وَ الصَّدَقَهِ فِی السِّرِّ وَ أَکْثَرُ ذَلِکَ یَکُونُ مِنْهُ فِی اللَّیَالِی الْمُظْلِمَهِ فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ رَأَى مِثْلَهُ فِی فَضْلِهِ فَلَا تُصَدِّقُ؛ (۵) هرگز ندیدم آن حضرت، با سخن خود در حق کسی جفا کند (و مورد اهانت و آزار قرار دهد) و یا کلام کسی را قبل از آنکه پایان یابد، قطع کند. نیاز نیازمندان را برآورده می ساخت و هرگز حاجتمندی را که توان انجام حاجت او را داشت، رد نمی کرد. هرگز پای خود را نزد دیگران دراز نمی کرد. و هرگز در حضور دیگران به چیزی تکیه نمی داد. و هرگز ندیدم غلامان و خدمۀ خود را دشنام دهد. و ندیدم که در جمع با صدای بلند بخندد؛ بلکه خنده اش تبسّم بود. وقتی سفره پهن می کرد، بردگان و خدمه و حتی دربانها و نگهبانان نیز با او بر سفره می نشستند. خوابش کم بود. و کارهای نیک و صدقه های پنهانی فراوانی داشت و اکثر آنها را در شب تار انجام می داد (تا مبادا کسی خجالت بکشد و یا او را بشناسد) هر کس گمان کند مثل او را [در غیر اهل بیت] در فضایل دیده است، او را تصدیق نکن!»
به راستی کجا می توان یافت کسی را که این همه آداب دین را در زندگی و برخوردهای خود مراعات نموده باشد، جز حضرت رضا علیه السلام و امامان دیگر که از این تبارند.

شاعری چون «ابونواس» حق دارد که وقتی نگاهش به چهرۀ نورانی حضرت رضا علیه السلام افتاد قصیده ای را بسراید که بخشی از آن این چنین است:
مُطَهَّرُونَ نَقِیَّاتٌ ثِیَابُهُمْ
تَجْرِی الصَّلَاهُ عَلَیْهِمْ أَیْنَمَا ذُکِرُوا
مَنْ لَمْ یَکُنْ عَلَوِیّاً حِینَ تَنْسُبُهُ
فَمَا لَهُ فِی قَدِیمِ الدَّهْرِ مُفْتَخَرٌ
فَاللَّهُ لَمَّا بَرَأَ خَلْقاً فَأَتْقَنَهُ
صَفَّاکُمْ وَ اصْطَفَاکُمْ أَیُّهَا الْبَشَرُ
فَأَنْتُمُ الْمَلَأُ الْأَعْلَى وَ عِنْدَکُمْ
علم الْکِتَابِ وَ مَا جَاءَتْ بِهِ السُّوَر (۶)
«(امامان معصوم) پاکیزگان و پاکدامنانی هستند که هر گاه نامی از ایشان به میان آید (بی اختیار) بر آنان درود و تحیّت فرستاده خواهد شد. کسی که اَنسابش به (سلالۀ پاک) علی علیه السلام نرسد، در روزگاران دارای مجد و افتخار نیست. به راستی که شما در جایگاه بلندی قرار دارید و علم کتاب و محتوای سوره های قرآن نزد شماست.
آنچه در اشعار فوق بیان شد، تصویر کلّی از اخلاق حضرت بود، برای فهم بهتر اخلاق آن حضرت برخی موارد را با توضیح بیشتر پی می گیریم:


پی نوشت :

۱) وَ إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیمٍ»/ (قلم/ ۴).
۲) «فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُم»/ (آل عمران/ ۱۵۹).
۳) امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، منادی توحید و امامت، محمد جواد معینی، احمد ترابی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸۶، ص ۲۸٫
۴) مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص ۸۳۸٫
۵) بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، دوّم، ۱۴۰۳ ق/ ۱۱۹۸۳، ج۴۹، ص ۹۰، ح ۴؛ عیون اخبارالرضا علیه السلام، محمد بن علی، صدوق، نشر رضا، مشهد، ۱۳۶۳ش، ج ۲، ص ۱۸۴٫
۶) اعلام الوری باعلام الهدی، احمد بن علی طبرسی، مکتبه العلمیّه الاسلامیّه، تهران، ۱۳۳۸ش، ص ۳۱۵٫






دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


+ 5 = 14