مقدمه

منصب امامت همانند نبوت با گزینش و نصب خداوند متعال و با راهنمائی و اعلام رسول خدا و یا از طریق امامی که با نص رسول خداصلی الله علیه وآله منصوب به امامت گردیده است، معین می شود. بنابراین تعیین امام به دستور خداوند متعال و توسط پیامبر و یا جانشین مشخص شده اش به مردم اعلام و معرفی می گردد؛ چه اینکه مردم توانائی تشخیص و انتخاب امام دارای شرائط ویژه امامت و رهبر جهانی را ندارند؛ زیرا انفاس قدسی انسانهای والا تبار که به مقام خطیر امامت برگزیده می شوند و دارای شرائط ویژه امامت می باشند فقط از سوی خداوند قابل شناسائی و درک است.
محدث و فیلسوف بزرگ جهان تشیع ملا محسن فیض کاشانی رحمه الله در این زمینه می گوید:
نه هر که روی نبی دید سروری داند// نه هر که آینه سازد سکندری داند
کسی که اکثر عمرش به بت پرستی رفت // چسان هدایت دین پیمبری داند
کسی که در ره دین کج نهد قدم زاول // ز رَه برون رود آخر چه رهبری داند
هزار در که هر یک هزار بگشاید // ز علم تا نبود چون کسی سری داند
بجز خدای نداند امام عالم کیست // که قدر گوهر یکدانه گوهری داند
نجات خلق ز غرقاب جهل کار علی است // در این محیط نه هر کس شناوری داند
مقام راهبری گر به حق بود نیکو است // وگرنه هر که تو بینی ستمگری داند
جهان و کار جهان گر چه در هم است ای فیض // ولی مُدبّر کل دادگستری داند

به همین جهت از روزی که رسول خداصلی الله علیه وآله مأموریت یافت تا جانشین خود را معین کند و تداوم بخش وظیفه رسالت باشد، و در فرصتهای مناسب به معرفی جانشینان دوازده گانه خود که برگزیده الهی بودند پرداخته و بر امامت امیر مؤمنان علی علیه السلام تا امامت حضرت مهدی علیه السلام به طور مکرر و به صورت تصریحی و تلویحی تأکید نمود.
خواجه نصیر الدین طوسی نظریه پرداز بزرگ جهان تشیع در موضوعات کلامی و… در این زمینه می نویسد: «اَلْاِمامُ لُطْفٌ فَیَجِبُ نَصْبُهُ عَلیَ اللَّهِ تَعالی تَحْصیلاً لِلْغَرَضِ؛^(۱) وجود امام لطف [بر امت ] است، پس لازم است که خداوند از باب لطف، امام را بر امت نصب و معین نماید، تا غرض حاصل شود.»
آری! با وجود امام مردم به اطاعت نزدیک و از معصیت دور می شوند و اگر امام نباشد فتنه و فساد برمی خیزد و در صورت نصب امام از سوی خداوند، سعادت دین و دنیای انسانها تأمین خواهد شد و این هدف متعالی خداوند است. اینک به بخشی از دلائل امامت حضرت جوادعلیه السلام می پردازیم:

۱٫ جبرئیل خبر می دهد

علامه مجلسی رحمه الله در ضمن روایتی با اشاره به نصوص آسمانی در مورد امامان دوازده گانه می نویسد: هنگامی که حضرت جبرئیل در مورد جانشینان پیامبرصلی الله علیه وآله به آن حضرت گزارش می داد، وقتی به امام جوادعلیه السلام رسید عرضه داشت: «وَ یُخْرِجُ مِنْ صُلْبِهِ اِبْنَهُ وَسَمّاهُ عِنْدَهُ مُحَمَّداً اَلْمُرَغِّبَ فی اللَّهِ وَ الذّابَّ عَنْ حَرَمِ اللَّهِ؛ و از پشت (نسل) او (علی بن موسی الرضا) پسری به دنیا می آورد که نامش را نزد خود محمد گذاشته است. او ترغیب کننده به سوی خدا و مدافع حریم [ارزشهای ] الهی خواهد بود. ^(۲)»

۲٫ لوح فاطمه علیها السلام

جابر بن عبداللَّه انصاری در حدیث لوح که در محضر امام باقرعلیه السلام نقل می کند، به نص بر امامت امام نهم می پردازد. وقتی که پیشوای پنجم از او می پرسد: جابر! در صحیفه مادرم فاطمه علیها السلام چه دیدی؟ برایم بگو! جابر با تواضع حدیث طولانی لوح را بیان کرده و می گوید: وقتی آن صحیفه نورانی را در دست حضرت زهراعلیها السلام دیدم، از آن بانوی بانوان عالم پرسیدم: پدر و مادرم فدایت ای دختر رسول اللَّه! این لوح سبز و نورانی چیست؟
حضرت فاطمه علیها السلام در پاسخ فرمود: این لوحی است که خداوند به پیامبرش هدیه داده است و در آن نام پدر، همسر، دو فرزندم حسن و حسین و دیگر اوصیاء از فرزندان من است، تا مرا بشارت داده باشد.
جابر در ادامه می گوید: من آن لوح را از حضرت زهراعلیها السلام گرفتم و نسخه برداری کردم. در آن صحیفه نورانی به نام تمام امامان معصوم علیهم السلام تصریح شده است و در مورد امام نهم علیه السلام از کلام خداوند چنین می خوانیم: «لأََسُرَّنَّهُ بِمُحَمَّدٍ اِبْنِهِ وَ خَلیفَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَوارِثِ عِلْمِهِ فَهُوَ مَعْدِنُ عِلْمی وَمَوْضِعُ سِرّی وَ حُجَّتی عَلی خَلْقی لا یُؤمِنُ عَبْدٌ بِهِ اِلّا جَعَلْتُ الجَنَّهَ مَثْواهُ وَشَفَّعْتُهُ فی سَبْعینَ مِنْ اَهْلِ بَیْتِهِ کُلُّهُمْ قَدِ اسْتَوْجَبُوا النّارَ؛ ^(۳) مطمئناً او (حضرت رضاعلیه السلام) را به وجود پسرش محمد خشنود خواهم ساخت؛ [محمد ]جانشین بعد از او و وارث علم او و سرچشمه علم من و گنجینه دار سرّ [و راز] من و حجت من بر مخلوقاتم می باشد. هیچ بنده ای به او ایمان نمی آورد مگر اینکه بهشت را جایگاه او قرار می دهم و او را شفیع هفتاد نفر از خاندانش که سزاوار آتش اند خواهم ساخت.»

۳٫ گزارش امام حسن مجتبی علیه السلام

امام حسن مجتبی علیه السلام می فرماید: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در یکی از سخنرانیهای عمومی خود بعد از حمد و ثنای پروردگار فرمود: «اِنِّی تارِکٌ فیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتی اَهْلَ بَیْتی ما اِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِما لَنْ تَضِلُّوا؛ ^(۴) من در میان شما دو امانت ارزشمند باقی می گذارم؛ کتاب خدا، و عترتم، که اهل بیت من می باشند. اگر به آن دو تمسک کنید هرگز گمراه نخواهید شد.» سپس رسول خداصلی الله علیه وآله ادامه داد: «دین خود را از آنان فراگیرید و به آنان چیزی نیاموزید؛ چرا که عترت من از همه شما آگاه ترند. بدانید که روی زمین هرگز از جانشینان و عترت من خالی نخواهد ماند و اگر روی زمین از حجت الهی خالی شود اهل زمین هلاک خواهند شد.» وقتی سخن پیامبر به اینجا رسید، فرمود: «پروردگارا! من می دانم که علم تو و واسطه فیض میان تو و اهل زمین هرگز قطع نمی شود و تو روی زمین را از حجت و رهبری الهی خالی نمی گذاری و بندگان و دوستانت را بعد از آنکه به راه راست هدایت کرده ای، در وادی گمراهی و حیرت رها نمی کنی!
همان بندگانی که تعدادشان اندک، اما قدر و منزلتشان در نزد خداوند بزرگ است.»
امام حسن مجتبی علیه السلام در ادامه گزارش خود می فرماید: وقتی که رسول خداصلی الله علیه وآله از منبر پائین آمد، پیش رفتم و عرضه داشتم: یا رسول اللَّه! مگر حجت خداوند بر تمام مردم تو نیستی؟! فرمود: «ای حسن! خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «اِنَّما اَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ»؛ ^(۵) « [ای رسول ما!] همانا که تو هشدار دهنده هستی و برای هر قومی راهنمائی [نیز] هست.» پسرم! من هشدار دهنده به مردم هستم و علی هادی و راهنمای آنان است.
گفتم: یا رسول اللَّه! اینکه فرمودی زمین از حجت الهی خالی نمی ماند یعنی چه؟
پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «بلی، علی بعد از من امام امت و حجت خدا بر مردم خواهد بود. بعد از او تو امام و حجت خدا هستی، بعد از شهادت تو برادرت حسین امام و حجت خداست. خدای مهربان و آگاه به من اطلاع داده که از نسل حسین فرزندی پدید می آید که نامش علی است و همنام جدش علی می باشد، هر گاه که حسین از دنیا برود بعد از او این فرزندش علی عهده دار امامت و رهبری مردم خواهد بود. او حجت الهی و امام امت است. خداوند متعال از نسل علی بن الحسین علیهما السلام فرزندی به دنیا می آورد که همنام و شبیه من است، دانش او دانش من و فرمانش فرمان من است. او بعد از رحلت پدرش امام و حجت خداست و خداوند متعال از صلب او مولودی را خواهد آفرید که نامش جعفر است، او راستگوترین مردم از جهت گفتار و رفتار بوده و بعد از پدرش عهده دار منصب امامت و حجت خدا بر مردم زمین خواهد بود. خداوند از صلب جعفر نوزادی را پدید می آورد که هم نام حضرت موسی بن عمران است، او در عرصه عبادت بر تمام مردم پیشی می گیرد، او بعد از پدرش امام امت و حجت خداست. پروردگار متعال از نسل موسی پسری خلق می کند که نامش علی است، او سرچشمه علم خدا و کانون دستورات اوست، علی بن موسی امام امت و حجت خدا بعد از شهادت پدرش می باشد.
خدای سبحان از صلب علی بن موسی مولودی پدید می آورد که او را محمد خوانند، او امام امت و حجت خداوند بعد از پدرش خواهد بود. خدای بزرگ از صلب محمد مولودی خلق می کند که نامش علی است و او بعد از پدرش امام و حجت خدا خواهد بود. خداوند از نسل علی بن محمد مولودی می آفریند که حسن نام دارد، او امام و حجت بعد از پدرش خواهد بود و در نهایت از صلب حسن پسری به دنیا می آید که او حجت قائم و امام زمان خود می باشد. حجه بن الحسن نجات دهنده دوستان خدا، مدتی طولانی غائب می شود و از منظر و دید عموم مردم پنهان است، برخی از امامت او برمی گردند، اما برخی دیگر در امامت او ثابت قدم خواهند بود.» ^(۶)

۴٫ بیان امام حسین علیه السلام
در سخن دیگری که امام حسین علیه السلام در تفسیر آیه «النَّبیُّ اَوْلی بِالْمُؤمِنینَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ» ^(۷) از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل می کند، پیامبر در آن سخن وقتی که به امام نهم علیه السلام می رسد می فرماید: «ثُمَّ بَعْدَهُ مُحَمّد اَوْلی بِالْمُؤمِنینَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ؛ ^(۸) بعد از او (امام هشتم علی بن موسی الرضاعلیه السلام) محمد [بن علی] است که بر اهل ایمان از خود آنان برایشان شایسته تر خواهد بود.»

۵٫ روایت سلمان

سلمان فارسی می گوید: روزی رسول خداصلی الله علیه وآله برای ما خطبه خواند و فرمود: ای مردم! من به زودی از میان شما خواهم رفت و به عالم ملکوت منتقل می شوم. به شما سفارش می کنم که در مورد عترت من به خوبی و نیکی رفتارکنید. از بدعت و تحریف در دین حتماً بپرهیزید؛ چرا که هر بدعتی گمراهی است و گمراهان در آتش جهنم خواهند بود.
ای مردم! هر گاه آفتاب را گم کردید به ماه پناهنده شوید و هر گاه از نور ماه محروم شدید از نور دو ستاره پر نور روشنایی بگیرید و هر گاه دو ستاره پر نور از دستتان رفت به ستارگان فروزان بعد از من پناه ببرید….
سلمان می گوید: پیامبر از منبر پائین آمد و من به همراه او حرکت کردم تا اینکه به منزل عایشه رفت. در آنجا از حضرت پرسیدم: پدر و مادرم به فدایت یا رسول اللَّه! من سخنان شما را در مسجد شنیدم، منظور شما از شمس و قمر و فرقدان و نجوم زاهره چه کسانی بودند؟ فرمودند: شمس منم، قمر علی، فرقدان حسن و حسین هستند. اما نجوم زاهره نُه امام بعد از حسین علیه السلام و از نسل او هستند که نهمین آنان مهدی علیه السلام است.
آنان اوصیا و خلفای بعد از من و امامانی نیکو رفتار به تعداد فرزندان یعقوب و حواریون عیسی علیه السلام هستند. سلمان گفت: ای رسول خدا! نام آنان را برایم بشمار! رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: اول آنان علی بن ابی طالب، بعد از او دو نوه من حسن و حسین، بعد از آن دو، علی زین العابدین و بعد از او محمد بن علی معروف به باقر شکافنده علوم انبیاء، بعد از او به ترتیب صادق جعفر بن محمد، سپس فرزندش کاظم همنام موسی بن عمران و همان امامی که در سرزمین غربت به شهادت می رسد، بعد از او پسرش علی، سپس فرزندش محمد و بعد از او دو امام راستگو علی و حسن و در نهایت حجه قائم منتظرعلیه السلام که دارای غیبت طولانی خواهد بود. اینان عترت منند و از خون و گوشت من می باشند. علم آنان از علم من ریشه گرفته و دستورات آنان همان فرامین من است. هر کس مرا در مورد آنان اذیت کند خداوند او را به شفاعت من نائل نخواهد کرد.» ^(۹)

۶٫ تصریح امام رضاعلیه السلام
عقبه بن جعفر می گوید: به امام هشتم علیه السلام گفتم: شما به سنی رسیده اید که معمولا هر مردی در این سن و سال دارای فرزندی است، اما شما هنوز دارای فرزند نشده اید. امام رضاعلیه السلام فرمود: ای عقبه! امام معصوم هرگز نمی میرد تا اینکه جانشین بعد از خود را می بیند. ^(۱۰)
محمد بن بزیع نیز از کسانی است که در مورد امامت بعد از حضرت رضاعلیه السلام سؤالاتی در ذهن خود داشت، به این جهت به محضر حضرت مشرف شده و به انتظار پاسخ نشست، تا اینکه از امام رضاعلیه السلام سؤال شد: آیا امامت به وسیله عمو و دائی هم تداوم می یابد؟ (یعنی بعد از شما دائی یا عمویتان امام خواهد بود؟)
امام رضاعلیه السلام فرمود: نه!
– آیا در برادر شماست؟
– نه!
– پس چه کسی بعد از شما به امامت خواهد رسید؟
– پسرم امام بعد از من است.
محمد بن بزیع می گوید: آن روز هنوز امام دارای پسری نبود. ^(۱۱)

۷٫ نوشته ای از نور بر ساق عرش

حضرت امام حسین علیه السلام به نقل از رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: جبرئیل به من خبر داده است: هنگامی که خداوند تبارک و تعالی نام محمد را در ساق عرش قرار داد، به خداوند عرضه داشتم: پروردگارا! این نامی که در پرده های نورانی عرش نوشته شده است، به نظرم عزیزترین و نزدیک ترین آفریده تو در پیشگاهت می باشد. خداوند متعال برای جبرئیل دوازده وجود مقدس را نشان داد که بین زمین و آسمان اشباهی بودند که هنوز روح بر بدنهایشان دمیده نشده بود. جبرئیل با مشاهده این موجودات با عظمت گفت: خداوندا! تو را سوگند می دهم به حق این عزیزان که مرا از جایگاه ارزشمندشان باخبر سازی و آنان را به من معرفی کنی! خداوند متعال [پرده از حقیقت آن دوازده نور مقدس برداشت و] به جبرئیل فرمود: این نور علی بن ابیطالب است. این نور حسن، این نور حسین، این نور علی بن الحسین و آن دیگری نور محمد بن علی و بعدی نور جعفر بن محمد و بعد از آن نور موسی بن جعفر و همچنین بعد از آن به ترتیب انوار مقدس علی بن موسی، محمد بن علی، علی بن محمد، حسن بن علی و بالاخره آخرین موجود نور مقدس حضرت حجه قائم علیهم السلام منتظر است.
امام حسین علیه السلام در ادامه روایت به نقل از رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: هیچ کس به وسیله این گروه با عظمت به سوی خداوند تقرب نمی جوید مگر اینکه خداوند او را از آتش جهنم نجات می بخشد. ^(۱۲)

۸٫ گواهی جمادات

یحیی بن اکثم، قاضی سامرا می گوید: بعد از آنکه من محمد بن علی علیهما السلام پسر امام رضاعلیه السلام را آزمایش کردم، با او مناظره و مباحثه نموده و در علوم آل محمدعلیهم السلام سؤالات بیشماری را از وی پرسیده و پاسخ دریافت کردم. در یکی از روزها در مدینه به طواف قبر رسول خداصلی الله علیه وآله مشغول بودم که ناگاه چشمم به محمد بن علی الرضاعلیهما السلام افتاد. او نیز به زیارت مرقد مطهر نبوی صلی الله علیه وآله مشغول بود، در همانجا در مورد برخی از مشکلات علمی سؤالاتی را مطرح کردم و او نیز پاسخهای دقیق و منطقی برایم داد. در آن حال به او گفتم: به خدا سوگند من می خواهم فقط یک پرسش دیگر از تو داشته باشم، اما خجالت می کشم. او گفت: من به تو از سؤالت خبر می دهم، قبل از آنکه تو خود پرسش را مطرح کنی! تو می خواهی در مورد امام و رهبر مردم سؤال کنی!
گفتم: به خدا سوگند! آری می خواستم بدانم که امام این زمان کیست؟
گفت: من همان امام و حجت خدا و جانشین پیامبر هستم!
گفتم: اگر نشانه ای باشد خرسند خواهم شد.
در دستش چوب دستی همانند عصا بود که با اشاره امام جوادعلیه السلام به سخن در آمد و با کلام فصیح گفت: «اِنَّ مُولایَ اِمامُ هذا الزَّمانِ وَ هُوَ الْحُجَّهُ؛ ^(۱۳) آقا و مولای من، امام زمان و حجت خدا بر روی زمین است.»

۹٫ گواهی حضرت خضر

حضرت امام محمد تقی علیه السلام در ضمن روایتی به گواهی حضرت خضر به امامت جانشینان حضرت محمدصلی الله علیه وآله پرداخته و می فرماید: روزی امیرالمؤمنین علی علیه السلام به همراهی حسن بن علی علیهما السلام و سلمان فارسی به مسجد الحرام داخل شدند، در همان حال مردی خوش چهره و آراسته پیش آمد و به امام علی علیه السلام سلام کرد، آنگاه در مورد مسائلی از حضرت سؤالاتی نمود، وقتی که پاسخهای منطقی وقانع کننده علی علیه السلام را شنید شروع به بیان شهادت به توحید و نبوت و امامت نمود تا اینکه گفت: «اَشْهَدُ عَلی مُحَمَّدِبْنِ عَلی اَنَّهُ القائمُ بِاَمْرِ عَلیّ بنِ مُوسی؛ گواهی می دهم که محمد بن علی تداوم بخش راه حضرت علی بن موسی الرضاعلیهما السلام خواه بود.»
بعد از اینکه به تمام جانشینان رسول خداصلی الله علیه وآله شهادت داد، برخاست و رفت. علی علیه السلام به امام حسن دستور داد که به دنبال او برود. امام مجتبی علیه السلام نیز در پی او رفت، اما دیگر او را در بیرون مسجد الحرام ندید. وقتی به نزد پدرش برگشت و ماجرا را گزارش داد، علی علیه السلام فرمود: ای ابا محمد! آیا او را شناختی؟ او حضرت خضر نبی علیه السلام بود. ^(۱۴)

پی نوشت :

۱) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ۲۸۴٫
۲) بحارالانوار، ج ۳۶، ص ۳۴۹٫
۳) الکافی، ج ۱، ص ۵۲۷؛ کمال الدین، ج ۱، ص ۵۷۳٫
۴) مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۲۵۴٫
۵) رعد/۷٫
۶) کفایه الاثر، صص ۱۶۳ – ۱۶۵؛ بحارالانوار، ج ۳۶، ص ۳۳۸٫
۷) احزاب/ ۶٫
۸) بحار الانوار، ج ۳۶، ص ۳۴۵٫
۹) کفایه الاثر، صص ۴۰ – ۴۲٫
۱۰) همان، ص ۲۷۹٫
۱۱) همان، ص ۲۷۸٫
۱۲) کفایه الاثر، صص ۱۶۹ – ۱۷۰؛ بحار الانوار، ج ۳۶، ص ۳۴۱٫
۱۳) الکافی، ج ۱، ص ۳۵۳٫
۱۴) کمال الدین، ج ۱، ص ۵۸۱٫