ششمین شماره از سلسله یادداشت های حضرت آیت ‌الله صافی گلپایگانی درباره ماه مبارک رمضان با عنوان « بهار دعا؛ امید به آینده» منتشر شد، متن این مقاله بدین شرح است؛

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از وظایف و برنامه‎هایی که روزه‎داران در ماه رمضان اجرا می‎نمایند، دعا و مناجات و طلب حوایج از خداوند قاضی‌الحاجات است.

دعا، نجات از ناامیدی

خواندن دعا و طلب خیرکردن از خداوند در هر زمان، مستحب و توان‌بخش روان و از اسباب نشاط دل، انبساط خاطر و تجدید قوای فکری و روحی است.

«دعا»، رافع غم و اندوه، غذای مقوّی روح، برطرف‌کننده ناراحتی‎ها، سبب خوش‎بینی و امّید به آینده و نجات از کابوس ناامیدی است.

دعا، خواندن پروردگار و یاری‌خواستن و حاجت‌طلبیدن از اوست که انسان فطرتاً از این نعمت بزرگ و رحمت واسعه الهی، بهره‎مند است.

بشر، پناهنده قدرت لایزال

بشر ـ هر چه هم قوی و نیرومند باشد ـ در شداید و سختی‎ها به وجود خدا ـ ‎که برتر از همه و بی‎نیاز از همه و کارساز همه است ـ رو می‎آورد و به او پناهنده می‎شود و رفع سختی‎ها و بلاهایی را که به آن گرفتار شده را از او می‎طلبد. فطرتش او را به سوی خدا رهبری می‎نماید و غیر از خدا کارسازی نمی‎یابد: «قُلْ اَرَءَیْتَکُمْ اِنْ اَتاکُمْ عَذابُ اللهِ اَوْ اَتَتْکُمُ السّاعَهُ اَغَیْرَاللهِ تَدْعُونَ اِن کُنْتُمْ صادِقِینَ بَلْ اِیَّاهُ تَدْعُونَ»(۱)

اگر افتی به دام ابتلایی * به جز او از که می‎جویی رهایی(۲)

انسان در پستی و بلندی‎های زندگی و حوادث روزگار و در برابر پیشامدهای سخت و ناگوار به مواردی می‎رسد که غیر از دعا هیچ‎گونه تکیه‎گاهی برای خود نمی‎یابد و فقط دعا می‎تواند ضعف و ناتوانی روحی او را جبران کند.

عقده‌گشایی، نیاز شدید بشر

یکی از چیزهایی که هر بیمار و گرفتار به آن شایق و مایل است «دعا» است. هر شخص بیمار و هر انسان مبتلا و ناراحت مایل است دوستی داشته باشد که دردهای خود را با او بگوید و او را از ناراحتی‎های خود آگاه ساخته، گرفتاری‎های خود را برایش شرح دهد و آن چه را بر سرش آمده یکایک برای او بازگو کند و به اصطلاح، «عقده‎گشایی» نماید.

یکی از فواید دعا این است که مؤمن، با خدای مهربان و شنوا، رازها، غصّه‎ها و رنج‎ها و افسردگی‎هایش را در میان می‎گذارد و گرفتاری‌های خود را بی‎کتمان شرح می‎دهد؛ و از او چاره‎جویی می‎کند و می‎داند که خدا از هرکس به او نزدیک‎تر است؛ ناله و صدایش را می‎شنود و او را پاسخ می‎گوید.

بنده مؤمن، پس از دعا احساس می‎کند که آلام درونی‎اش تخفیف یافته و سنگینی بار اندوه و فشارهای روحی‎اش سبک‎تر شده است.

راستی اگر دعا نبود و اگر بندگان راه به دعا نمی‎بردند و ناچار بودند راز دل و غصّه‎های خود را بازگو نکنند، چقدر زندگی ناگوار و تلخ می‎شد و عقده‎های روحی، آنان را آزار می‎داد.

لزوم شکر نعمت دعا

ما باید به خاطر وجود نعمت «دعا»، حمد خدا را به جای آوریم و این نعمت را عزیز و گرامی بداریم.

در دعای «ابی حمزه» است که: «اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِی اَدعُوهُ فَیُجِیبُنِی وَاِن کُنتُ بَطِیئاً حِینَ یَدعُونِی؛ حمد برای آن خدایی است که او را می‎خوانم؛ پس مرا جواب می‎دهد، هر چند من در جواب او ـ ‎وقتی مرا بخواند ـ کُند هستم.»

و در همان دعا می‎خوانیم: «اَلْحَمدُللهِ الَّذِی اَسْئَلُهُ فَیُعْطِیَنِی وَاِنْ کُنتُ بَخِیلا حِینُ یَسَتَقْرِضُنِی؛ حمد، مخصوص خدایی است که از او می‎خواهم، پس مرا عطا می‎کند؛ هر چند وقتی از من وام بخواهد بخل می‌ورزم.»(۳)

و در فرازهای دیگری از این دعای زیبا می‎خوانیم: «اَلْحَمدُللهِ الَّذِی اُنادِیهِ کُلَّما شِئتُ لِحاجَتِی وَاَخلُو بِه حَیثُ شِئتُ لِسِرِّی بِغَیرِ شَفِیع فَیَقضِی لِی حاجَتی؛ سپاس مر خدای را که هر زمان بخواهم برای نیازم او را ندا می‎کنم و برای راز گفتن با او خلوت می‎نمایم؛ بدون این که شفیعی داشته باشم، پس حاجتم را برمی‎آورد.»

آری! دعا، همّت را بلند، اراده و تصمیم را استوار، و انسان را در برابر حوادث بزرگ و مصایب جانکاه مجهّز و بیمه می‎سازد.

دعا، وسیله تهذیب باطن و نشان از شعور دعا کننده به فقر و نیازش به خدا و باعث رسوخ صفت تواضع و فروتنی و افتادگی و پرهیز از تکّبر و گردنکشی است.

راجع به دعا و آثار و برکات و شرایط و آداب آن در این مجال نمی‎توان حقّ سخن را ادا کرد و علاوه بر آن از عهده ضعیفانی چون من نیز خارج است.

از جمله اخبار درباره «فضیلت دعا» این روایت است: «الدُّعاءُ مخُّ العِباده؛ دعا مغز و حقیقت بندگی و پرستش است.»(۴)

و نیز در حدیث دیگر است: «اَلدُّعاءُ سلاحُ المُؤمِنِ وَعَمُودُ الدِّینِ وَنُورُ السَّماواتِ وَالاَرْضِ؛ دعا اسلحه مؤمن و ستون دین و نور آسمان‎ها و زمین است.»(۵)

ماه رمضان، بهار دعا

پر واضح است که ماه رمضان، بهار دعا و موسم آن است. افراد ناامید، شکست خورده، گرفتار، بی‎نشاط و ناراحت، کم صبر و بی‎شکیب در این ماه از برکت دعا و توجّه به رحمت واسعه الهی امیدوار، با نشاط، بردبار و شکیبا گردیده و از نو با روح شکست‎ناپذیر، در میدان حیات و زندگی به فعّالیّت و کوشش مشغول می‎شوند.

ماه رمضان به انسان این نوید را می‎دهد که نباید در کشاکش دشواری‎ها و سختی‎های این جهان خود را ببازد و از دست و پنجه نرم کردن با حوادث عالم بیم‎ناک گشته و مغلوب پیشامدها گردد.

خواندن دعای ابی حمزه، افتتاح و دعاهای دیگر، چنان شخص را گرم و پرشور و سرشار از نشاط و معنویّت می‎سازد که تمام مصائب دنیا را فراموش کرده و وجودش غرق خوش‎بینی و خوش گمانی به آینده می‎شود و همان طور که در حدیث است این گونه دعاها ـ که در ماه رمضان رسیده و نمونه‎های آن در ماه‎ها و مواقع دیگر نیز زیاد است ـ سلاح و زره مؤمن است و وجود او را در برابر حوادث، بیمه قطعی کرده و روحش را غیرقابل نفوذ قرار می‎دهد.

سرتاسر دعای ابی حمزه، برنامه تسلیح اخلاق واقعی و درس رضا و تسلیم و قناعت و توکّل و حبّ به خدا و پیغمبر خدا و اولیای دین است. همان سلاح و زرهی که مجاهدان اسلام با آن به جهاد دشمنان خدا می‎رفتند و آن‎ها را ـ ‎که غرق سلاح و زره بودند‎ ـ شکست می‎دادند و اسلام را بر کفر غالب می‎ساختند.

خواننده عزیز و روزه‎دار ارجمند! از برنامه‎های دعایی این ماه استفاده کنید. وقت را غنیمت بشمارید. فرصت را از دست ندهید که: «الفرصه تمرّ مرّ السّحاب»(۶) با خدا سخن بگویید و سپاس و ستایش او را – که شایسته‌ی سپاس و ستایش است- به جای آورید. از دعا روی نگردانید و اظهار تکبّر ننمایید که خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «اِنَّ الَّذِینَ یَستَکبِرُونَ عَن عِبادَتِی سَیَدخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِین»(۷)

پی‌نوشت‌ها:

۱٫سوره انعام، آیه ۴۰ و ۴۱؛ بگو: «به نظر شما، اگر عذاب خدا شما را در رسد یا رستاخیز شما را دریابد، اگر راست گویید، کسی غیر از خدا را می‎خوانید؟» [نه،] بلکه تنها او را می‎خوانید، و اگر او بخواهد رنج و بلا را از شما دور می‎گرداند، و آنچه را شریک [او] می‎گردانید فراموش می‎کنید.

۲٫از مرحوم آیت‎الله والد ‎قدّس سرّه نویسنده گنج دانش.

۳٫اشاره به آیه کریمه: (مَن ذَاالَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرضاً حَسَناً).

۴٫حدیث نبوی: بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۰۰٫

۵٫کافی، ج ۲، ص ۴۶۸٫

۶٫فرصت‌ها همچون ابر می‌گذرد.

۷٫سوره غافر، آیه ۶۰؛ در حقیقت، کسانی که از پرستش من کبر می‌ورزند به زودی خوار در دوزخ در می‎آیند.