دریچه ای به قرآن از منظر شرق شناسان (۱)

quran3_45380قرآن این نور الهی هماره عروهالوثقایی بوده که مستمسکین به آن را در حدی که سعه وجودیشان اجازه می داده، با معارف زلالش سیراب و هدایت کرده و از تاریکیهای جهل و خرافه خارج ساخته است

قرآن این نور الهی هماره عروهالوثقایی بوده که مستمسکین به آن را در حدی که سعه وجودیشان اجازه می داده، با معارف زلالش سیراب و هدایت کرده و از تاریکیهای جهل و خرافه خارج ساخته است. رهنمونی قرآن، خاص قوم و گروه ویژه ای نیست؛ جهانی است و همگان را در بر می گیرد. برای همین است که از دیر باز تاکنون مشاهده می کنیم افزون بر ملل مسلمان، پژوهشگران و محققان شرق و غرب عالم هم از آن بهره برداری کرده و به عظمت و ارزش و جایگاه بلندش اذعان و اعتراف کرده اند. در این نوشته مختصر، تصویری با زوایای مختلف از قرآن، از منظر خاور شناسان ارائه می دهیم.

فصاحت و بلاغت و معجزه ادبی قرآن
در فصاحت و بلاغت قرآن کریم و لحن و گفتار جذاب و ادیبانه این معجزه بی نظیر الهی هیچ شک و تردیدی وجود ندارد و در قرآن مجید و سخن معصومان علیهم السلام و اندیشمندان به تصریح یا تلویح و اشاره مورد بحث قرار گرفته و به آن اعتراف شده است.

گوستاو لوبون (۱۸۴۱ – ۱۹۳۱) در این باره می گوید: «اعراب، قرآن را فصیح ترین کتابها می دانند… و من به این مطلب معترفم که قرآن سلسله آیات موزون و دلپذیری دارد که در میان کتابهای آسمانی دیگر، بی نظیر و بی سابقه است.» (۱)

نولد که گوید: «کتاب مقدس قرآن به طوری با نیروی برهان و جذابیت برای خوانندگان ادای مطلب می کند که عناصر مختلف را متشکل و متحد کرده است. فصاحت آن به قدری کامل است که به سادگی قبائل وحشی را متمدن ساخته و در مسیر تاریخ، راه مشخص و ممتازی را به وجود آورده است.» (۲)

هاری گای لرد درهن (H. G. L. DERHEN) گوید: «قرآن، وحی پروردگار است که به صورت لفظی توسط جبرئیل بر حضرت محمدصلی الله علیه وآله نازل شده است. قرآن، معجزه دائمی است… و آن چنان کامل و تمام است که هیچ جن و انسی نمی تواند یک قسمت بیاورد که با بخش مختصری از قرآن قابل مقایسه باشد….» (۳)
هرچه هست، بالاتر از نظم است. این آوازه پیغمبری است از نژاد سامی که معنای آن عام و مناسب و از همه صداها بالاتر است
دکتر جانسن – دانشمند انگلیسی و دارای مقالاتی درباره عظمت اسلام و قرآن – گوید: «اگر چه این کتاب (قرآن) نظم نیست، ولی با کمال قوت باید اعتراف کرد و گفت: هرچه هست، بالاتر از نظم است. این آوازه پیغمبری است از نژاد سامی که معنای آن عام و مناسب و از همه صداها بالاتر است.» (۴)

ای دنت (۵) و سلیمان بن ابراهیم – که به طور مشترک کتابی درباره پیامبرصلی الله علیه وآله به رشته تحریر در آورده اند – درباره قرآن از جنبه اعجاز ادبی آن گویند: «آیا ممکن است که این زبان و گفتار عالی، پخته و انسجام یافته که غالب شعراء عرب را به حیرت و شگفتی واداشت، زاده فکر و اندیشه محمدصلی الله علیه وآله باشد؛ محمدی که به طور کامل امّی بود و از علم و دانش بهره ای نداشت؟!» (۶)
هر چند تصور این دو پژوهشگر از امّی بودن صحیح نیست، ولی بیانگر این موضوع است که قرآن مجید ساخته و پرداخته حضرت پیامبرصلی الله علیه وآله نیست و از علم و دانش ایشان نشأت نگرفته است.

کلود ساواری (۷) (Savary) معتقد بود: «محمدصلی الله علیه وآله مردی دانشمند و مسلّط به زبان و ادبیات عرب بود، ادبیات و زبانی که غنی ترین و هماهنگ ترین ادبیات و زبان دنیاست. او با انشاء این آیات، بلند پروازی فکر و اندیشه را به منتهی درجه امکان رساند… من تکرار می کنم که محمدصلی الله علیه وآله مردی دانشمند و مسلّط بر زبانی بوده است که گروه بسیاری از شعراء از اول پیدایش گیتی آن را زیور و آرایش داده بودند و عربستان، قبله گاه و مبدأ توجه تمام شعراء آن روز بود. لبید بن ربیعه، شاعر بزرگی بود که یکی از قصائد او را به در خانه کعبه آویزان کرده بودند و هیچ کس حاضر به رقابت و مشاعره با او برای ربودن جایزه نبود؛ ولی وقتی یکی از آیات قرآن را در برابر شعر لبید قرار دادند، او با خواندن اولین آیه چنان مجذوب و مشتاق شد که اقرار کرد این گفتار، برتر از شعر او و هر شاعر دیگری است. لبید اندکی بعد به اسلام گروید. روزی یکی از ستایشگران او که به جمع آوری اشعار کامل او علاقه مند و مشتاق بود، از او تقاضای نسخه کاملی از اشعارش را کرد. لبید گفت: من هیچ نسخه از اشعار خود ندارم؛ زیرا حافظه و ذهن من به طور کامل مجذوب و مستغرق در آیات این کتاب آسمانی گشته است.» (۸)

توماس کارلایل گوید: «هنگامی که ما قرآن مجید را مطالعه می کنیم، می بینیم این کتاب علاوه بر آنکه وحی آسمانی است، از نظر کلمات و ترکیب، بلیغ ترین کتاب است…. حق آن است که تمام کتابها در برابر قرآن، ناچیز و کوچک اند. و این کتاب از هرگونه عیب و نقص و اصول ناپسندیده، پاکیزه و مبرّاست.» (۹)

استانلی لین پول می نویسد: «پیامبر اسلام یکی از بزرگ ترین و عالی مقام ترین شخصیتهای تاریخ جهان است و کتابش همان قرآن می باشد که مجموعه ای از وحی های الهی و شاهکار زبان عربی است.» (۱۰)

ادوارد منتیت (A. MNTEAT) گوید: «تمام آنها که با قرآن در زبان عربی آشنا هستند، در ستودن لطافت و زیبایی این کتاب مذهبی اتفاق دارند. طرح عالی قرآن آن چنان بلند و با شکوه است که هیچ ترجمه ای به هیچ زبان اروپایی نمی تواند حق آن را ادا کند.» (۱۱)

کارن آرمسترانگ گوید: «زیبایی بیان قرآن چنان است که تا عمق احساسات درونی افراد نفوذ می کند.» (۱۲)
همو در جایی دیگر گوید: « [درباره قرآن] از یک دیدگاه می توان گفت که محمدصلی الله علیه وآله به نوعی جدید از ادبیات دست پیدا کرد که گروهی را شیفته می ساخت. این کلام به قدری تازه و قدرتمند بود که معجزه به نظر می رسید، معجزه ای خارج از دستیابی بشر معمولی. به همین دلیل، محمدصلی الله علیه وآله دشمنان خود را به مبارزه می طلبید تا اگر می توانند نظیر آن (قرآن) را بیاورند.» (۱۳)
جان دیون پورت گوید: «قرآن از نقطه نظر ادبی شاعرانه ترین اثر مشرق زمین است و قسمت اعظم آن نثری است موزون و مسجّع. و این سبک، مطابق ذوقی است که از قدیمی ترین اعصار در این قسمت از کره ارض رواج داشته است.» (۱۴)
مقایسه قرآن با سروده های شعراء قیاس مع الفارق است؛ زیرا هیچ شاعری نمی تواند حتی یک سوره مانند قرآن به وجود آورد؛ (۱۵) بلکه اگر تمامی شعراء زبردست و خیال پرداز گرداگرد هم جمع شوند، نمی توانند از عهده چنین مهمی برآیند. با این حال چون دیون پورت میزان و مقیاسی برای اظهار زیبایی ادبی قرآن و اعجاز بلاغی آن در دست نداشته، این ویژگی را به گونه مزبور بیان کرده است.

ف. ف. اربوتنت (F. F. ARBN THNOT) گوید: «از نقطه نظر ادبی، قرآن به عنوان نمونه فصیح ترین [سخن] عربی که در سبکی بین نثر و شعر در آمده است، ملاحظه می شود. تعجب در این است: با آنکه قرآن از نظر لغات و طرز گرامری و جمله بندی عیناً طبق قواعدِ دستوری عربی است، با وجود این، با تمام همتی که دیگران به خرج داده اند که مانند ظرافت و بلاغت قرآن چیزی بنویسند، تاکنون موفق نشده اند.» (۱۶)

پول کازانووا (P. KAZANOOVA) گوید: «حتی برای آنها که مسلمان نیستند، هیچ چیز عجیب تر از زبان قرآن نیست که با بیانی بس رسا و طنین دل انگیز و گوش نواز، مردم آن روز را که بسیار علاقه مند به فصاحت بودند، مجذوب و شیفته کرده، وادار به تحسین می کرد. وسعت سیلابها و طنطنه آهنگ و سجع وقافیه عجیبش، بیشتر اوقات، بسیاری از مخالفان و مشرکان را منقلب می کرد.» (۱۷)

دورمان (Marry Gaylord Dorman) در کتاب به سوی شناخت اسلام گوید: «قرآن معجزه ای است جاوید و شاهد بر صدق ادعای محمد رسول خداصلی الله علیه وآله. قسمتی از جنبه اعجاز آن مربوط به سبک و اسلوب انشاء آن است و این سبک و اسلوب، به قدری کامل و عظیم و با شکوه است که نه انسان و نه پریان، نمی توانند کوچک ترین سوره ای نظیر آن را بیاورند.» (۱۸)

۱) تمدن اسلام و عرب (حضاره العرب) ، گوستاو لوبون، مترجم عربی: عادل زعتیر، مترجم فارسی: سید هاشم حسینی، ۱۳۴۷، ص ۱۳۲٫
۲) ر. ک: فرهنگ اسلام شناسان خارجی، حسین عبداللهی خوروش، ج ۲، ص ۶۱۱٫
۳) آیین محمدی، ص ۳۳، به نقل از: قرآن در نظر اروپاییان، شهید باهنر (مجله اندیشه اسلامی، دفتر اول ۱۳۶۲) ، ص ۲۰۹٫
۴) همان، ص ۶۱۱٫
۵) وی تحصیلات ابتدایی خود را در فرانسه گذراند. بعد به الجزایر رفت و تا آخر عمر در آنجا بود. خوشبختانه در سال ۱۹۲۷ م. مسلمان شد و لقب ناصرالدین گرفت. دنت از نویسندگان پرکار بود. مشهورترین کتابش که آن را با همکاری سلیمان بن ابراهیم نوشت، شرح حال زندگانی پیامبرصلی الله علیه وآله است که برای بار اول به عربی تحریر شد و سپس به زبانهای انگلیسی و فرانسوی ترجمه گردید. (ر. ک: مقدمه کتاب محمدصلی الله علیه وآله پیامبر خدا، ترجمه هادی دستباز، نشر کتاب فروشی صحافیان، ۱۳۴۷٫)
۶) همان، ص ۱۰۸٫ شایان ذکر اینکه چون سلیمان بن ابراهیم به سال ۱۸۹۹ م. از دنیا رفت، بنابراین، معلوم می شود کتاب مزبور – که کاری مشترک بوده – پیش از مسلمان شدن ای دنت نگاشته شده است؛ زیرا ای دنت در سال ۱۹۲۷ اسلام آورد.
۷) وی جهانگرد و دانشمندی فرانسوی بود و زبان عربی را به خوبی می دانست. او بعد از آنکه قرآن کریم را مورد مطالعه و بررسی قرار داد، مجذوب آن شد. (ر. ک: فرهنگ اسلام شناسان خارجی، ج ۱، ص ۱۲۹٫)
۸) ر. ک: محمدصلی الله علیه وآله پیامبر خدا، ای دنت و سلیمان بن ابراهیم، ص ۱۰۶ و ۱۰۷٫
۹) قرآن و کتابهای دیگر آسمانی، هاشمی نژاد، ص ۲۹۹ و ۳۰۰، به نقل از: نگرشی تاریخی بر رویارویی غرب با اسلام، ص ۳۵۴٫
۱۰) اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، ص ۲۵٫
۱۱) ترجمه فرانسوی قرآن، پاریس، ۱۹۲۹ م، ص ۵۳، به نقل از: نگرشی تاریخی بر رویارویی غرب با اسلام، ص ۲۱۱٫
۱۲) زندگینامه پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، کارن آرمسترانگ، ترجمه کیانوش حشمتی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، ۱۳۸۳، ص ۱۶۶٫
۱۳) همان، ص ۱۶۷٫
۱۴) عذر تقصیر به پیشگاه محمدصلی الله علیه وآله و قرآن، جان دیون پورت، ترجمه غلامرضا سعیدی، ص ۹۱ (دار التبلیغ اسلامی، قم) .
۱۵) اگر شعراء – به ویژه شاعرانی که کارگزاران و دست پروردگان قدرتهای استکباری هستند – از عهده این مهم حتی در عصر حاضر بر می آمدند، قطعاً فرصت را از دست نمی دادند و سروده های خود را برای تخریب و اضمحلال اسلام مطرح می کردند و دیگر نام و نشانی از این دین و پیروانش باقی نمی ماند.
۱۶) ر. ک: قرآن در نظر اروپائیان، شهید باهنر (مجله اندیشه اسلامی، دفتر اول، ۱۳۶۲) ، ص ۲۰۵ و ۲۰۶٫
۱۷) تاریخ مترقی فکر اروپا، لندن، ۱۸۷۵، ص ۳۴۳، به نقل از: قرآن در نظر اروپائیان، ص ۲۰۸٫
۱۸) ر. ک: اسلام و غرب، ص ۱۰۶، به نقل از: اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، نصر الله نیک بین، ص ۴۸٫






دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


6 + 5 =