باید برای پذیرا شدن حکومت جهانی امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) آماده شد تا با زعامت مبسوط الیدی حضرتش، تربیت کامل را برای همه عالم شاهد باشیم.

آیت الله محمدمهدی موسوی خلخالی، در گفت و گوی اختصاصی با روابط عمومی حوزه علمیه خراسان به بحث تربیت و اهمیت آن پرداخت و گفت:مجموعه تلاش‌ها، فرصت‌ها، امکانات، اقدامات و برنامه‌ها از ابتدا تا واپسین دمِ حیات انسان برای به فعلیت رسیدن و شکوفا سازی توان‌های بالقوه فرد به طور همه جانبه تا رسیدن به حداکثر ظرفیت در تعریف جامع تعلیم و تربیت دخالت دارند، چون گستره تعلیم و تربیت مانندگستره حیات بسیار وسیع است.

وی با اشاره به این که ضرورتاً این امر از اولین زمان پیدایش انسان، آغاز و تا آخرین لحظه حیات استمرار می‌یابد و مقرون شدن تعلیم و تربیت با تمام لحظات زندگی و حیات می‌تواند فرآیند رشد و تکامل همه جانبه و متعادل و متوازن شدن انسان را به ارمغان بیاورد، ابرازداشت: پس این ترقی و تکامل، معلول شناسائی کامل انسان و ریشه یابی عوامل برای تحقق آن به درک و راه‌یابی به فرآیند آن نیازمند می‌باشد.

استاد دروس خارج حوزه علمیه خراسان تصریح کرد: برای چنین امر خطیری توجه خاصی به توانائی افراد از ناحیه مجموعه دست اندرکاران تعلیم و تربیت که از فکر آدمی نشأت می‌گیرد لازم است تا سرمایه‌های واقعی جامعه درگیر و دانایی‌ها و توانایی‌های آن به منصه ظهور نائل آید. بنابراین مقدماتی‌ترین و ضروری‌ترین روش تربیتی بعداز والدین نسبت به فرزندان، داشتن یک رابطه خوب و انسانی از ناحیه استاد نسبت به فرد طالب علم و تربیت، امری غیر قابل اجتناب بوده و می‌طلبد که در این زمان نظر استاد و محصل و طالب علم را به وظایفی که نسبت به یکدیگر دارند، جلب نمائیم.

ایشان با بیان این که اسلام برای تعلیم و تربیت اهمیت خاصی قائل است و چنانچه هر جا سخن از ارسال رسولان به میان می‌آورد، اظهارداشت: تعلیم و تربیت و تزکیه را برنامه اصلی آنان قرار می‌دهد و خداوند مقدّر فرموده که آدمی با اختیار خود و با پیروی از دستورات پیامبران و برنامه‌های آسمانی و کوشش و تلاش پیگیر، کسب تعلیم و تربیت کرده و به مقام شایسته انسانی برسد.زیرا سرکشی غرایز حیوانی و ظلمات جهل و خواهش‌های نفسانی را جز با تربیت صحیح و الهی نمی‌توان مهار و برطرف کرد.

وی افزود: این امر موجب می شود تا ره‌آورد این تلاش و کوشش تعلیمی و تربیتی همه جانبه، در همه ابعاد برای انسان رقم بخورد که مؤیّد این نکته کلام مولی الموحدین حضرت علی (علیه السلام) است که فرمودند:«مَن نَصَبَ نَفسَهُ‌ لِلناسِ اِماما فلیَبَدأ بِتَعلیمِ نَفسِهِ‌ قَبلَ تَعلیمِ غَیرِهِ وَ لیَکُن تأَدیُبُه بِسیرَتِهِ قَبلَ تأَدیِبهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ و مُؤَدِّبِهِم»؛

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان، در ادامه این بحث با بیان این که در اولین مرحله باید استاد و مربی انگیزه تعلیم خود را برای تقرّب خالق و معبود حقیقی معطوف داشته باشد و با چنین انگیزه‌ای در حوزه تعلیم و کسب علم وارد شود، تصریح کرد: اگر از بدو کسب علم، انگیزه الهی نداشته باشد، یقینا بیان علم برای او نورانیت نداشته و غیر از حجاب علمی چیز دیگری در بر نخواهد داشت.‌

ایشان، تاکید کرد: استاد و مربی باید نمونه تمام عیار خُلقیات حَسَن و ملکات فاضله باشد تا در نهایت حِلم، بردباری، نرم خویی، فروتنی و تواضع، این صفت‌ها را به طالب علم منتقل کند، چون نفس انسان در برابر تواضع و فروتنی اشخاص، خاضع می شود.

وی، توصیه کرد: معلم و مربی در بیان آنچه می‌داند بخل نورزد و ذهن محصل را نسبت به مطالبی که عنوان کرده مغشوش نگرداند، مخصوصاً اگر مُبلِّغ باشد، نباید در مقام بیان، القاء شبهه‌ای کند که نتواند آن شبهه را از ذهن مخاطبان پاک نماید. لذا معلم فعالیت علمی خود را نباید محدود به ذهن محصل کند.

وی با اشاره به حدیث قال الامام سجاد علیه السلام:وَ أَمّا حَقّ رَعِیّتِکَ بِالْعِلْمِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّ اللّهَ قَدْ جَعَلَکَ لَهُمْ فِیمَا آتَاکَ مِنَ الْعِلْمِ وَ وَلّاکَ مِنْ خِزَانَهِ الْحِکْمَهِ فَإِنْ أَحْسَنْتَ فِیمَا وَلّاکَ اللّهُ مِنْ ذَلِکَ وَ قُمْتَ بِهِ لَهُمْ مَقَامَ الْخَازِنِ الشّفِیقِ النّاصِحِ لِمَوْلَاهُ فِی عَبِیدِهِ الصّابِرِ الْمُحْتَسِبِ الّذِی إِذَا رَأَى ذَا حَاجَهٍ أَخْرَجَ لَهُ مِنَ الْأَمْوَالِ الّتِی فِی یَدَیْهِ کُنْتَ رَاشِداً وَ کُنْتَ لِذَلِکَ آمِلًا مُعْتَقِداً وَ إِلّا کُنْتَ لَهُ خَائِناً وَ لِخَلْقِهِ ظَالِماً وَ لِسَلَبِهِ وَ عِزّهِ مُتَعَرّضاً،‌ابرازداشت: مربی باید هوش، ذکاوت و خلاقیت محصل را بارور سازد؛ تعلیم حقیقی و واقعی و عمیق آن است که معلم به متعلم رشد عقلی بدهد، به گونه‌ای که آثار جهل را از او دور کند.

آیت الله موسوی خلخالی بابیان اینکه معلم در تدریس و تعلیم خود باید بفهماند که علوم تجربی، فلسفی، اعتقادی، سیاسی و فرهنگی، موقعی از ارزش برخوردارند که در خدمت خداشناسی و قرب الهی باشند، گفت: اگر هدف از کسب علوم، مطامع دنیوی باشد ارزش منفی داشته و اگر در جهت عبادت، ستایش و قرب الهی قرار گیرد، از ارزش و بار مثبت اخلاقی برخوردار خواهد بود.

ایشان در ادامه بیان نکات تعلیمی و تربیتی، توصیه کرد: معلم و مربی می باید همه جانبه از طالب علم مراقبت نموده و او را متوجه ایمان به خدا کرده و بذر خشیت الهی را در قلب او بپاشد و او را بین خوف و رجاء الهی قرار دهد. از این جهت امام صادق(علیه السلام) فرمودند:«الخَشْیَهُ مِیرَاثُ الْعِلْمِ وَ الْعِلْمُ شُعَاعُ الْمَعْرِفَهِ وَ قَلْبُ الْإِیمَانِ وَ مَنْ حُرِمَ خَشْیَهَ لَا یَکُونُ عَالِماً وَ إِنْ شَقَّ الشَّعْرَ فِی مُتَشَابِهَاتِ الْعِلْمِ. قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ»؛

وی با اشاره به این مطلب که مربی باید با بیان عظمت خدا و ایمان به او اطاعت از پدر و مادر را به طالبان علم متذکر شود و بفهماند که بعداز خدا، پدر، مادر و معلم، دلسوز‌ترین افراد هستند، ابرازداشت: از مجموع این نکات و بقیه نکته‌های غیر مذکور به دست می‌آید که طالب علم تحت تعلیم استاد و مربی، امانتی است در دست معلم که باید به بهترین روش از او نگهداری شود.

ایشان در ادامه با بیان این که در کنار وظائف محوله بر دوش معلم و استاد، وظائف و اموری هم بر عهده طالب علم و محصل بوده که تذکر آن‌ها لازم می‌باشد، اظهارداشت: عمده‌ترین و اصلی‌ترین امر این است که طالب علم، محصّل و دانش پژوه باید موقعیت خود را درک و به گذشته و حال و آینده خویش نگریسته تا بتواند خود را برای خدمت به مکتب و جامعه خود آماده سازد.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان ادامه داد: اگر طالب علم به گذشته خود فکر کند در می‌یابد که روزی طفلی ضعیف و در دامن مادر بوده و قدرت تکلم و راه رفتن نداشته تا اینکه مادر با تلاش و رنج خویش او را بزرگ نموده و به او سخن گفتن و راه رفتن آموخته و به همین جهت در قبال پدر و مادر مسئول می‌باشد و گمان نبرد که بدون تحصیل علم، فرد بی‌اثر بوده و حتی نسبت به رفع احتیاجات و نیازمند‌ی‌های خود قادر نمی‌باشد و باید بفهمد که در قبال خداوند و افراد جامعه و نزدیکان مسئول است؛ بنابراین باید به آینده‌ای فکر کند که توانایی‌های خود را به فعلیت رسانده و با احساس مسئولیت، فردی مفید، موثر و سالم برای جامعه و اسلام باشد.

وی یکی دیگر از وظایف طالب علم را دانستن این مطلب عنوان کرد که وظیفه ای بالاتر از درس خواندن این است که بداند برای چه درس می‌خواند و با توجه به نیاز جامعه، در کسب علم مجدانه تلاش کرده تا در آینده عامل رشد افراد جامعه بوده و در پرتو فعالیت‌های اجتماعی و بینشی خود، مدیر لایق پرورش دهد و بداند که علم را برای بهره دنیوی نیاموزد؛ اگر چه به آن برسد اما بهتر است که نصیب اخروی آن را فراموش نکند واین امر هنگامی ممکن است که به وسیله دانش خود دست به مکر و حیله وخیانتی به اجتماع نکند.

وی با اشاره به این که پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمودند:مَنْ أَخَذَ العِلمَ مِن أَهلِهِ و عَمِلَ بِعِلمِهِ نَجَا وَ مَنْ أَرادَ‌بِهِ‌الدنیا فَهِیَ حَظّهُ، خاطر نشان کرد: چون هدف اعلای تربیت قرب و نزدیکی به خداست، به همه دانش پژوهان توصیه می‌شود در فراگیری و آموختن علم، خوشنودی خدای متعال را مد نظر داشته باشند.

ایشان با بیان این که طالب علم باید رد انتخاب دوست خوب که برای او از عوامل مهم در ترقی و رشد محسوب می‌شود را با صلاح دید استاد و مربی اقدام کند، ابرازداشت: اگرچه بهترین دوست انسان کتاب وعلم همراه با تفکر و تدبّر است ولی دوست خوب نقش مهمی در مثبت بودن زندگانی آدمی ایفا می‌کند لذا از معصوم وارد شده که فرمودند: أَلجَلیسُ الصّالِحُ خَیرٌ مِنَ‌الوَحدَهِ خَیرٌ مِن جَلِیسِ السُّوء؛
وی یادآورشد: قرآن از پشیمانی کسانی که در دنیا دوستان بد بر می‌گزینند، یاد می‌کند که چه افسوسی برای آنها در قیامت است و لذا می‌فرماید:یا وَیلَتی لَیتَنِی لَم أَتَّخِذ فُلَاناً خَلیِلاً – لَقَد أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکرِ‌بَعدَ إذ جَاءنِی وَ کَانَ الشَّیطَانُ لِلإنسانِ خَذُولاً؛

آیت الله موسوی خلخالی با اشاره به این مطلب که محصل و طالب علم وظیفه دارد به استاد و مدرس احترام گذاشته و در هنگام سخن او گوش فرا داده و سکوت را رعایت کند و تا از او سؤال نشده لب به کلام باز نکند و در هنگام صحبت با معلم، متین و باوقار سخن بگوید، شاهد مثال آورد: امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق فرموده است:وَ أَمّا حَقّ سَائِسِکَ بِالْعِلْمِ فَالتّعْظِیمُ لَهُ وَ التّوْقِیرُ لِمَجْلِسِهِ وَ حُسْنُ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهِ وَ الْإِقْبَالُ عَلَیْهِ وَ الْمَعُونَهُ لَهُ عَلَى نَفْسِکَ فِیمَا لَا غِنَى بِکَ عَنْهُ مِنَ الْعِلْمِ بِأَنْ تُفَرّغَ لَهُ عَقْلَکَ وَ تُحَضّرَهُ فَهْمَکَ وَ تُزَکّیَ لَهُ قَلْبَکَ وَ تُجَلّیَ لَهُ بَصَرَکَ بِتَرْکِ اللّذّاتِ وَ نَقْصِ الشّهَوَاتِ وَ أَنْ تَعْلَمَ أَنّکَ فِیمَا أَلْقَى إِلَیْکَ رَسُولُهُ إِلَى مَنْ لَقِیَکَ مِنْ أَهْلِ الْجَهْلِ فَلَزِمَکَ حُسْنُ التّأْدِیَهِ عَنْهُ إِلَیْهِمْ وَ لَا تَخُنْهُ فِی تَأْدِیَهِ رِسَالَتِهِ وَ الْقِیَامِ بِهَا عَنْهُ إِذَا تَقَلّدْتَهَا وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوّهَ إِلّا بِاللّهِ-؛

وی توصیه کرد: محصل بهره‌برداری از ریزه کاریها در درس، بحث و نحوه اعمال و حرکات جوارحی استاد و درخواست از او برای یافته‌ها که سبب رشد و بالندگی می‌گردد را مثل روش مطالعه و تحقیق بیاموزدو در طریق معرفت او را بهترین مرشد، حامی و خیرخواه خود بداند.

ایشان متذکر شد که این موارد در جایی است که معلم و مربی اسوه و نمونه تقوی، درستی، راستی و در راه عبادت و بندگی حقیقی مولای خود کوشا باشد و به همین جهت تصریح کرد: اگر این تربیت و تعلیم در موارد نوظهور، غریب و ساختگی قرار داشته باشد، غیر از دور شدن راه آدمی و انحراف از مسیر صحیح چیز دیگری نخواهد داشت.

وی در بخش پایانی مطالب خود با تاکید بر این که باید محیطآموزشی خاص هر جامعه را در هدف آن از تعلیم و تربیت و نیز در دیدگاهی که نسبت به انسان دارد، جستجو کنیم، گفت: مکان تربیت مربی در مقام تعلیم و تأدیب محصلان، رکن سوم این مثلث است. مدرسه و محیط آموزشی همچون خانواده می‌تواند به گونه ای مثبت و منفی در تربیت انسان نقش ایفاد کند.

این استاد خارج حوزه علمیه خراسان با بیان اینکهبرای تحقّق این امر توجه به نکات چهارگانه لازم است، آن نکات را اینگونه شرح داد: محیط آموزش و برنامه‌های آن با محیط خانواده و اجتماع نباید متباین باشد که برای محصل بیگانگی بوجود آورد.

وی افزود: در محیط آموزشی با محصل باید به گونه‌ای رفتار شود که همیشه نشاط و شادابی در فضای درسی و غیر درسی مساوی باشد.

ایشان هماهنگی و تفاهم فکری و اخلاقی استاد، محصل، محیط و مربیان محیط با همدیگر را سومین نکته دانست و خاطر نشان کرد: چهارمین نکته این است که در مکان و فضای آموزشی مراقبت‌ها وجود داشته که رایحه سلامت و معنویت استشمام شود.

آیت الله موسوی خلخالی با اشاره به این مطلب که مشکل‌ترین امر در جامعه بشری تعلیم و تربیت بوده که دارای مشقّت طاقت فرسائی است، یادآورشد: از این جهت مهم ترین وظیفه انبیاء الهی به صورت عمومی ‌و خاندان علوی به صورت ویژه، هدایت انسان‌ها و استفاده و بهره بردن توان آحاد بشر در شعاع عبودیّت و بندگی خالق متعال، بوده است.

ایشان تصریح کرد: این امر با این پیش فرض یقینی که متولّیان تربیت دینی دارای سجایای اخلاقی و از هرگونه رجس و پلیدی مطهر و منزّه بوده‌اند و باید استاد و مربی دارای ملکات فاضله بوده تا بتواند طالبان و محصلان خود را منزه و وارسته تربیت کند، تحقق می‌یابد.

وی تاکید کرد: کوتاهی و لغزش در این امر منجر به ساقط شدن استاد و سقوط محصل در وادی حیرت، ضلالت و انحطاط جامعه بشری در منجلاب رذائل اخلاقی خواهد بود.

این استاد خارج حوزه علمیه خراسان در پایان مطالب خود با اشاره به این که انبیاء و اولیاء الهی در مقام کسب رضایت خداوند و معبود حقیقی بوده و اثرات و نتایج تربیتی در دراز مدت نمایان و ظاهر می‌گردد، توصیه کرد: در این امر مشکل، با استعانت از درگاه احدیّت و عنایات خاصه و ادعیه زاکیه امام عصر(عج) باید روح و جان خود و افراد جامعه و فضای آموزشی را از هرگونه رذیله اخلاقی و معصیت الهی و امر غیر مطلوب، پاک و مطهر نموده و برای پذیرا شدن حکومت جهانی حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) آماده شد تا با زعامت مبسوط الیدی حضرتش، تربیت کامل را برای همه عالم شاهد باشیم.