آیت‌الله سیدجعفر سیدان به بیان نکاتی درباره شخصیت و فعالیت‌های علمی مرحوم آیت‌الله عطاردی پرداخت. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

جناب استاد ارزیابی شما از شخصیت و فعالیت علمی مرحوم آیت‌الله عطاردی چیست و حاصل عمر ایشان را چه ارزیابی می‌کنید؟
در ارتباط با مرحوم فقید سعید، دانشمند گرانقدر ارزنده محیط مرحوم آیت‌الله عطاردی رضوان الله تعالی علیه عرض کنم که طبق جمله شریفه‌ای که از مولا امیرالمؤمنین(ع) در کتب حدیث آمده است که «قیمه کل امرء ما یحسن؛ ارزش هر انسانی به اندازه کاری است که آن کار را به خوبی انجام می‌دهد یا انجام داده است»، با توجه به این مسئله روشن و مهم که ارزش هر انسانی در ارتباط با کاری است که به بهترین صورت می‌تواند آن را انجام بدهد محصول زندگی مرحوم عطاردی (رضوان الله تعالی علیه) بسیار ارزشمند است.
محصول زندگی ایشان جمع‌آوری بیانات وحیانی به صورت بسیار ممتاز و مفید بوده است. ایشان با زحمات فراوان و با رفتن به مراکز مختلف و کتابخانه‌های مختلف داخل و خارج کشور، در سطح بسیار وسیع و تا آن جا که بنده اطلاع دارم به شکلی بی‌نظیر آثار هر یک از معصومین(ع) را از کتب مختلف جمع‌آوری کردند و در ارتباط با هر یک از این بزرگواران مطالب‌شان را آن چه که از این بزرگواران از نظر اعتقادی، اخلاقی، دستوری، اجتماعی، اقتصادی، عبادی، فردی و … رسیده است، به عنوان مسند جمع‌آوری کرده‌اند و در اختیار علاقه‌مندان به حق و آن‌ها که دوستدار آثار وحی هستند قرار داده‌اند.
این کار بسیار ارزنده و مهم کاری است که نتیجه زندگی این مرد بزرگوار است و چون این کار به معنای حفظ مکتب وحی و مطالب وحیانی و به معنای نشر آثار خاندان رسالت(ع) و ترویج مکتب اهل البیت(ع) و احیای آثار رسالت و تنویر قلوب و دل‌های علاقه‌مندان به انوار نورانی بیانات معصومین(ع) است، نتیجتاً باید گفت که محصول زندگی ایشان مهم‌ترین محصول است.
چه این که از هر محصولی مهم‌تر مسئله هدایت‌گری، ارشاد و توجه دادن جامعه به حقایق است که به عنوان هدایت در بیانات وحیانی مطرح است. این محصول از همه محصول‌ها مهم‌تر است. آن گاه کسی که در این مسیر عمرش را گذارنده است مصداق این حدیث شریف است که «من تعلم للله و علم للله و عمل للله دعی فی ملکوت السماوات عظیما؛ آن کسی که برای خدا فرا بگیرد و برای خدا هم تعهد پیدا کند به آن چه که فرا گرفته است و برای خدا هم نشر بدهد در ملکوت آسمان‌ها به عظمت یاد می‌شود» و شخصیتی که در آسمان‌ها به عظمت یاد بشود ارزش‌اش مشخص است و معلوم است که از امتیاز والایی برخوردار است.
بنابراین اجمالاً باید عرض کنم که چون مهمترین محصول زندگی ایشان مهمترین محصولی است که زندگی یک انسان و یک فردی که در مسیر کمال است می‌تواند داشته باشد، می‌شود گفت که از موقعیت والایی برخوردار هستند.
با توجه به آشنایی‌ای که با ایشان داشته‌اید، چه ویژگی‌های شخصیتی و خصوصیات اخلاقی را در ایشان بارز می‌دیدید؟
در ارتباط با خصوصیات اخلاقی ایشان، طبیعتاً برای افراد وقتی در ارتباط با مسائل مهمه‌ای توفیقی حاصل می‌شود مواردی پیش می‌آید و در بسیاری از افراد این چنین می‌شود که به صورتی یک حالت توجه به ارزش کارشان و بالنتیجه حالتی که نمی‌خواهم تعبیر نامناسبی کنم … حالتی که آن حال تواضع و فروتنی را از افراد می‌گیرد، در بسیاری از افراد پدید می‌آید. اما ایشان از معدود افرادی هستند که به عکس، با وجود کار عظیمی که کردند و اشاره شد، در عین حال آن حالت فروتنی، تواضع، مردمی بودن و به خود نگرفتن را داشتند. آن چه در ایشان می‌شد دید به حقیقت توفیق را از ناحیه پروردگار دانستن و شاکر بودن و به هیچ صورت تعینی برای خود قائل نشدن بود و ایشان در یک چنین وضعیت روحی بودند. از مهمترین فضائل روحی یک انسان این است که این حالت تواضع و فروتنی را، با وجود داشتن امتیازاتی که به طور معمول بسیار زمینه غیر آن را دارد، داشته باشد.
از نظر جهات روحی اجمالاً در چنین وضعیتی بودند. خدا رحمت‌شان کند که هیچ تعینی را به خود راه ندادند و در کمال تواضع و فروتنی زندگی کردند و به سادگی دوران زندگی را گذراندند و تمام همت‌شان این بود که در ارتباط با این هدف مهم هر چه می‌توانند وقت‌شان را بگذرانند.
از خصوصیات اخلاقی ایشان که آن هم بسیار امتیاز دارد این بود که هیچ نوع وابستگی به هیچ جمعی و به هیچ گروهی پیدا نکردند. البته نسبت به همه کسانی که در مسیر حق بودند و جمعیت‌هایی که در مسیر حق بودند علاقه‌مند بودند اما خودشان به کار خودشان مشغول بودند و این چنین نبود که وابستگی‌های معمول برایشان به وجود بیاید. بدون تعلق به این و آن در کار خودشان موفق بودند. البته در ارتباط با علاقه‌مندی به افراد و گروه‌هایی که در مسیر حق بودند مشخص است که هر انسان علاقه‌مند به حق این چنین خواهد بود و ایشان هم این چنین بودند.
نیز از این خصوصیت هم برخوردار بودند که تا آن جایی که من اطلاع دارم در عین این که یک نفر بودند امت واحده‌ای بودند؛ یعنی بدون این که به عنوان مؤسسه کذایی یک جمعیتی و اعوان و انصار خاصی داشته باشند کارهای زیادی را انجام می‌دادند. البته آن‌ها هم به جای خودش در ارتباط با این مسائل ارزنده است و گاهی افراد چاره‌ای ندارند، اما ایشان همت‌شان آن چنان بود که تک و تنهایی کار مؤسساتی را کردند و تعبیر من این است که در جهت تحقیق و رسیدن به مسائل مهمه و فرورفتن در دریای انوار مطالب اهل البیت(ع) و به طور کلی مطالب وحیانی در عین این که فردی بودند، امتی بودند؛ در حدی که کاملاً چشم‌گیر است و هر کس که آثار ایشان را متوجه باشد به خوبی به این معنا متذکر می‌شود که تک و تنها و منفرد کار مؤسسات متعدد و بسیاری را انجام داده‌اند.
چه پیشنهادی برای استفاده از میراث باقی مانده از ایشان دارید.
البته هر چه بیشتر در ارتباط با آثار ایشان کار بشود و به مردم معرفی بشوند معلوم است که نتایج خیر خود را دارد و می‌تواند برای افرادی که در جهت پژوهش حقایق و در جهت تحقیق نسبت به مسائل مختلف اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، فردی و اقتصادی هستند، مفیدتر واقع شود. مجموعه‌هایی که ایشان از مطالب وحیانی جمع‌آوری کرده‌اند می‌تواند برای همه محققین زمینه خوبی را فراهم کند که هر چه زودتر و سریعتر به مبانی و مدارک و متون وحیانی دست یابند. می‌دانیم که همه تحقیق‌ها در مقابل تحقیقاتی که در وحی آمده، ناچیز است و محققان می‌توانند با توجه به آثار ایشان و متون وحیانی، تحقیقات‌شان را از ارزش والایی برخوردار بسازند.