مساجد مردمی غیر وابسته به دولت‌های وقت، منجر به انقلاب شدند؛ انقلابی که قرار نیست ایستا باشد، اما آیا مساجد بسته نیمه دولتی با ده‌ها متولی مسئول و غیر مسئول خواهند توانست انقلاب را نه به سایر ملت‌ها که به نسل‌های بعد منتقل کنند؟

«کارکرد»؛ این واژه مهم‌ترین مفهومی است که تداوم حیات و بقای هر محصول، کالا، مکان، اندیشه و … را تضمین می‌کند.
اما کارکرد مساجد قبل، حین و بعد از انقلاب چه بوده است؛ بررسی مسئله کارکرد مساجد در سه برهه مهم تاریخی ایران نشان می‌دهد، مساجد قبل از انقلاب، موفق عملکرده‌اند چرا که انقلاب از مساجد آغاز شد؛ مساجد در دوران انقلاب نیز موفق بوده‌اند، چرا که انقلاب به پیروزی رسید، مساجد دوران جنگ نیز پویا، فعال و موفق بودند چرا که مساجد در مکان‌هایی دور از خطوط مقدم نقش پشتیبانی و سنگرهای رزمندگان را به بهترین شکل ایفا کرد و ایران پس از هشت سال جنگ، استوار باقی مانده است.
اما کارکردهای مساجد بعد از انقلاب و جنگ چیست و آیا مساجد در کارکردهای بعد از انقلاب خود نیز همانند مقاطع تاریخی قبل، موفق بوده‌اند؟ و مهم‌تر از همه اینکه مساجدی که انقلاب کردند و پیروز جنگ بوده‌اند، آیا وظیفه صدور انقلاب نه تنها به سایر نقاط جهان بلکه به نسل‌های بعد ملت ایران را نیز بر عهده دارند؟
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین ابراهیمی، رئیس پیشین مرکز رسیدگی به امور مساجد در این خصوص معتقد است: قبل از انقلاب هیچ پایگاهی که بتواند در راستای انقلاب حرکت و پیام‌های آن را به مردم برساند، وجود نداشت. کانون‌های حرکت، تلاش و تحول در مساجد، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها منحصر بود و البته مساجد محور سایر بخش‌ها از جمله بازار نیز بود.
وی ادامه داد: بعد از انقلاب نیز کمیته‌های انقلاب در مساجد تشکیل و امنیت، مسائل اقتصادی، بسیج عمومی، شوراهای محلی و حتی درمان مردم نیز در مساجد صورت می‌گرفت. در دوران جنگ هم همین جمله که ۸۷ درصد از شهدای جنگ از مساجد اعزام شده بودند، نشان دهنده نقش خوب مساجد در این دوران است و به طور کلی مساجد رسالت خوبی داشته و از عهده آن هم خوب بر آمدند.
بودجه‌ها به مساجد اختصاص نیافت
حجت‌الاسلام ابراهیمی در ادامه سخنان خود به شرایط مساجد بعد از دوران جنگ پرداخت و اذعان کرد: پس از این دوران از طرف دولت‌های مختلف هیچ توجهی به مساجد نشده و بودجه‌های مختلف نیز در جاهای دیگر مصرف می‌شد. البته کارهایی مثلاً توسط شهرداری تهران به صورت جسته و گریخته انجام می‌شد اما در مقایسه با بودجه فرهنگی اختصاص یافته، اقدامات کم بود.
برای مساجد رقیب تراشیدند
وی با بیان این‌که معتقد است کاری که مردم را به سوی مساجد سوق دهد، رخ نداده است، گفت: فرهنگ‌سراها، سراهای محله و … همه به صورت رقیب برای مساجد طراحی شده است اما همین مراکز می‌توانست در کنار مساجد تأسیس شود که هم مردم تفریح کنند و هم به کارهای عبادی خود بپردازند.
روحانیان قبل از انقلاب در مساجد بودند اکنون در اداره‌ها
رئیس پیشین مرکز رسیدگی به امور مساجد از تداوم سیاست‌های نادرست در خصوص مساجد انتقاد و عنوان کرد: اکنون هم همین سیاست ادامه دارد و اتفاق خاصی در این حوزه نمی‌افتد علاوه بر اینکه روحانیان و ائمه جماعات قبل از انقلاب در مساجد بودند اما با توجه به نیاز اداره‌ها، نهادها و سازمان‌ها ائمه جماعاتی که توان سخن و بیان داشتند و یا اهل نوشتن بوده و یا در جامعه مقبولیت دارند، ظهرها معمولاً در مساجد نیستند و امام جماعت موقت برای اقامه نماز منصوب شده است.
امام جماعت بودن، کار دوم است
وی با تأکید بر اینکه امام جماعت بودن باید کار اصلی روحانی مسجد باشد اما اکنون کار دوم آنها است، گفت: وقتی از امامان جماعت این درخواست صورت می‌گیرد، استدلال می‌کنند که در اداره‌ها و نهادها نیز مشغول هدایت مردم هستند و از سوی دیگر امکاناتی که امامان جماعت را اداره کند، وجود ندارد و این افراد برای اداره و تأمین زندگیشان مجبور هستند در جاهای مختلف کار کنند که همین مسائل موجب شده است مساجد از یک مدیریت قوی و دائم برخوردار نباشند و این مشکل کمی نیست.
بیشترین تمکن در دست دولت است پس نماز به پا دارد
حجت‌الاسلام ابراهیمی با اشاره به آیه ۴۱ سوره حج که می‌فرماید: «الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُور؛ همان کسانى که چون در زمین به آنان توانایى دهیم نماز برپا مى‌‏دارند و زکات مى‌‏دهند و به کارهاى پسندیده وامى‏‌دارند و از کارهاى ناپسند باز مى‌‏دارند و فرجام همه کارها از آن خداست»، گفت: خداوند دولتی به جامعه ما داده است که اسلامی است و از افراد دارای تمکن می‌خواهد که نماز به پا دارند به نظر من بیشترین تمکن متعلق به دولت است پس به  مساجد برای به پا داشتن نماز کمک کند.
فرمایش امام راحل و مقام معظم رهبری را بهانه کردند
وی ادامه داد: دولت‌ها به بهانه اینکه فرمایش امام راحل و مقام معظم رهبری این است که مساجد نباید وابسته به دولت شوند، از توجه به مساجد شانه خالی کردند در حالی که همانطور که بهداشت جسمی مردم مربوط به دولت می‌شود مسائل دینی مردم هم مربوط به دولت می‌شود اما دولت‌ها اهتمامی که به سایر مسائل داشته‌اند در حوزه دین نداشته‌اند.
یک راهکار؛ سخت افزار مربوط به دولت و نرم افزار بر عهده مردم
حجت‌الاسلام ابراهیمی در خصوص راهکار خود برای خروج از شرایط موجود گفت: مردم از مسئولیت شانه خالی می‌کنند، می‌گویند دولت مسئول است و دولت‌ها هم شانه خالی می‌کنند می‌گویند مسئول مردم هستند و در این میان حوزه دین مظلوم واقع شده است. لازم است دولت و ملت دست به دست هم بدهند و لااقل سخت‌افزار مساجد مربوط به دولت و نرم افزار مساجد (مدیریت) بر عهده مردم باشد.
لایحه بودجه دولت برای مساجد/ نمی‌دهند
وی در پایان سخنانش گفت: باید اراده دولت نسبت به حوزه‌های علمیه و مساجد از یک استمرار و جایگاه واقعی در لایحه بودجه برخوردار باشد. اما متأسفانه در پایان بررسی لایجه بودجه وجه کمی برای مساجد اختصاص می‌دهند که البته همین را هم دولت‌ها طی چند سال اخیر نداده‌اند.
اکنون در روزهایی به سر می‌بریم که یادآور پرشورترین روزهای مساجد است. مساجدی که انقلاب کردند و قرار بود که ارزش‌های واقعی انقلاب را به نسل‌های بعد منتقل کنند. اما آیا حداقل برنامه‌های مربوط به پیروزی انقلاب و جشن‌های مردمی این پیروزی در مساجد برگزار می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمید مشهدی آقایی، معاون فرهنگی و اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد در گفت‌و‌گویی ایکنا به تفاوت‌های موجود در برگزاری مراسم‌های عزاداری و شادی در مساجد اشاره و اذعان کرد: در مراسم عزا مداحی، سینه‌زنی و عزاداری قالب و برنامه مشخصی دارد اما در خصوص برنامه‌های شادی‌آفرین با ضعف همراه هستیم.
وی با تأکید بر اینکه باید در این خصوص به یک الگو برسیم، گفت: مسجد یک خاستگاه مذهبی دارد و بسیاری از اقدام‌ها در آن پسندیده نیست. البته مراسم شادی پیروزی انقلاب را می‌توان در پارک، فرهنگ‌سراها و حتی حسینیه‌ها نیز انجام داد، اما در خصوص مساجد باید به الگویی برسیم که در آن شأن مسجد رعایت شود و هم شادابی و طراوت در آن وجود داشته باشد.
حجت‌الاسلام آقایی دلیل نرسیدن به الگوی برگزاری مراسم شادی در مساجد را کم‌کاری اعلام و اظهار کرد: در این خصوص کم‌کاری کرده‌ایم به ویژه اینکه به دلیل معذوراتی که در مساجد وجود داشته یا دچار افراط شده‌ایم یا تفریط؛ اما به دلیل سابقه و پیشینه در برگزاری مراسم عزا، موفق بوده‌ایم.
وی افزود: برخی کاملاً راه را برای برگزاری مراسم شادی در مساجد می‌بندند و برخی هم افراط می‌‌کنند؛ اما ما در تلاش برای رسیدن به الگوهای متناسب با اقتضائات فرهنگی، مذهبی و جغرافیایی مردم هستیم، اما کار، کار سختی است.
معاون فرهنگی و اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد در پایان اعلام کرد: کارهای تحقیقاتی این طرح در دست انجام است اما چون مدل آن متفاوت است کار سخت و زمان‌بر است.
مساجد بسته نمی‌توانند انقلاب صادر کنند
پس از گذشت ۳۵ سال از انقلاب با تغییر شرایط جامعه از شرایط بحرانی انقلاب و جنگ، به شرایط جنگ تفکرها و ایده‌ها، مساجد را با جامعه همراه نکردیم. از مساجد خارج شده پای تلویزیون نشستیم. مساجد را به رسانه‌ای قوی پیشتاز تبدیل نکردیم.

اکنون مساجد خاموش و بسته هستند و علی‌رغم دستور صریح رهبری مبنی بر اینکه مساجد باید از قبل از نماز ظهر تا بعد از نماز مغرب و عشاء باز باشند، مساجد همچنان بسته‌اند. مساجد بسته نمی‌توانند انقلاب صادر کنند.

موظف رستمی کارشناس مسائل مسجد در گفت‌و‌گو گفت با ایکنا عنوان کرد: با این بحث که اکنون مساجد دچار سکون شده‌اند موافق نیست و ادامه داد که مسجد دو کارکرد دارد که کارکرد اصلی آن مربوط به برگزاری مناسک مذهبی و آموزشی است و دیگری کارکردهای فرعی آن است. کارکرد اصلی آن از اول تاریخ بوده و تاکنون نیز ادامه داشته و در طول تاریخ این نقش دچار خلل نشده است اما خرده کارکردها بر اساس شرایط زمانی به آن افزوده شده و یا از آن کاسته می‌‌شود.
وی ادامه داد: مساجد در دوران انقلاب به صورت شبکه‌ای فعالیت می‌کردند و بررسی تاریخی نشان می‌دهد هیچ مکانی نتوانسته است نقش پیوسته و مهمی را مانند مساجد ایفا کنند، اما پس از انقلاب و جنگ این خرده‌ نقش‌ها دیگر کارکرد نداشت و از مسجد جدا شدند.
مشکل متولیان مساجد هستند نه مساجد
رستمی با اشاره به اینکه ما نتوانسته‌ایم یک تعریف و تبیین درست در خصوص جایگاه مساجد از حیث حقوقی و غیر حقوقی چه از سوی نظام و چه مردم داشته باشیم، گفت: مشکل از خود مسجد نیست بلکه از متولیان مسجد و سیاست‌گذاران این حوزه است.
وی افزود: ما هنوز به این نتیجه نرسیده‌ایم که متولی مسجد چه کسی است و چه کسانی باید منویات مقام معظم رهبری و امام راحل را در خصوص مساجد محقق کنند و این مشکل به تعدد مراکز و حوزه‌های تصمیم‌گیر مساجد باز می‌گردد.
این کارشناس امور مساجد تصریح کرد: مسجد فضا برای کار در حوزه دین، انقلاب و فرهنگ دارد و اگر از این فضا استفاده نمی‌شود این مشکل باز می‌گردد به ضعف دستگاه‌های فرهنگی که نتوانسته‌اند از فضای مسجد استفاده درستی داشته باشند.

همزادهایی برای مساجد ساخته شده است
وی در پایان گفت: همزادهایی برای مساجد ساخته شده است در صورتی که جایگاه مساجد بسیار بالاتر از این حاشیه‌ها است و مسجد باید در متن باشد.
انقلاب یعنی تفکر؛ یعنی هر عملکرد و نظری را با تحلیل و تفکر نگریستن و با میزان اساسی اسلام سنجیدن؛ مساجد پس از انقلاب باید محل‌هایی برای بررسی و تحلیل نحوه عملیاتی کردن دستورات اسلامی در متن جامعه باشند. محلی برای محافظت از خون انسان‌هایی که یک تغییر بزرگ می‌خواستند.

مساجد شبکه‌های اشاعه معنویت
مساجد باید مرکز صدور انقلاب نه صرفاً به سایر ملت‌ها بلکه به نسل‌های آینده نیز باشند، مساجد باید محلی مردمی برای رفع شبهات و سؤالات جوانان و اشاعه نورانیت، معنویت و زیبایی بی‌مانند اسلام ناب محمدی(ص) در خانه‌های حدفاصل مساجد باشد؛ اما واقعیت این است که مساجد بسته با روحانیانی که دیگر مدیر مسجد نیستند، نخواهند توانست به این هدف برسند.

منبع : ایکنا