میهمانی و میهمانداری در فرهنگ اسلام

 یکی از رفتارهایی که انسان مطابق فطرت خویش و بر حسب نیاز طبیعی که در خود احساس می کند به آن روی می آورد ، مهمان نوازی و احترام به میهمانان است .

فطرت انسان چون به دنبال ارتباط با دیگران است به طور قطع و یقین با دیگران رفت و امدهایی پیدا خواهد نمود که بخشی از آن ارتباطات به میهمانی رفتن و میهمانی دادن خواهد گذشت.

دین اسلام نیز به همین مطلب فطری آدمی ارج نهاده و انسان را میهمان نوازی توصیه فرموده است و برای این عمل شایسته و خیر نیز برکات و پاداش فراوانی را بیان نموده است و آن را یکی از ضرورریات سبک زندگی دینی و اسلامی معرفی می کند.

اهمیت و احترام میهمان به اندازه ای است که در اسلام به عنوان یک هدیه آسمانی تلقی شده، رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: اذا ارادالله بقوم خیرا اهدی الیهم هدیه، قالوا: و ما تلک الهدیه؟ قال:‌الضیف، ینزلبرزقه،‌و یرتحل بذنوب اهل البیت؛ هنگامی که خداوند اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی نماید هدیه گرانبهائی برای آنها می فرستد، عرض کردند ای پیامبر خدا! چه هدیه ای؟ فرمود: میهمان، با روزی خویش وارد می شود ، و گناهان خانواده را با خود می برد و بخشوده می شوند. جامع الاخبار ص ۱۳۶٫ بحارالأنوار ج ۷۲، ص۴۶۱، ح۱۴٫

میهمان نوازی از نشانه های ایمان به خدا و قیامت است:

عن زراره عن ابی عبد الله قال: مما علم رسول الله فاطمه ان قال لها:  مَن کانَ یُؤمِنُ بِاللّه و َالیَومِ الآخِرِ فَلیُکرِم ضَیفَهُ؛
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد،باید میهمانش را گرامى دارد.

کافى ج۶، ص۲۸۵، ح۱

میهمان نوازی موجب بخشش گناهان می شود

قال رسول الله: اَلضَّیفُ یَنزِلُ بِرِزقِهِ وَ یَرتَحِلُ بِذُنوبِ أَهلِ البَیتِ؛
میهمان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد.

جامع الاخبار ص ۱۳۶٫ بحارالأنوار ج ۷۲، ص۴۶۱، ح۱۴٫

 

دوری از میهمان داری موجب محرومیت از برکات الهی خواهد شد

قال رسول الله: کُلُّ بَیْتٍ لَا یَدْخُلُ فِیهِ الضَّیْفُ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَائِکَه
هر خانه اى که میهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمى شوند.

جامع الأخبار ص ۱۳۶٫

غصه بر نیامدن میهمان به خانه

رَأَى أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ حَزِیناً فَقِیلَ لَهُ مِمَّ حُزْنُکَ قَالَ لِسَبْعٍ أَتَتْ لَمْ یَضِفْ إِلَیْنَا ضَیْف‏.
[روزى] امام على علیه السلام غمگین دیده شد علت را از ایشان جویا شدند. فرمودند: چون هفت روز است که میهمانى بر ما وارد نشده است.  مناقب آل ابى طالب(ابن شهر آشوب) ج ۲ ، ص ۷۳

 

توجه ویژه صاحبخانه به میهمان:

روزی دو برادر ایمانی ( پدر و پسری ) به خانه حضرت علی علیه السلام وارد شدند، امام به آنها احترام گذاشت و در بالای مجلس جایشان داد و آن گاه پیش روی آنان نشست و دستور فرمود: غذا را بیاورند. قنبر (خدمتگزار حضرت علی علیه السلام) طشت و اِبریق (وسیله ای برای ریختن آب بروی دست است) و حوله ای آورد .
همین که خواست آب روی دست پدر بریزد؛ امام برخاست و ابریق را گرفت، آن مرد خود را به خاک افکند و گفت: « ای امیرمؤمنان، خداوند من را در این حال نبیند که آب بر روی دستم می ریزی!
حضرت فرمود: « بنشین و دستت را بشوی. زیرا برادر دینی تو هیچ امتیازی بر تو ندارد و می خواهد به تو خدمت کند و با این خدمت، ده برابر پاداش در بهشت می طلبد. تو را به خدا قسم، همان گونه که اگر قنبر آب بروی دستت می ریخت، آسوده خاطر بودی اکنون نیز آرام و آسوده باش تا روی دستت آب بریزم.
امام پس از شستن دست آن مرد، ابریق را به فرزندش محمد بن حنفیه داد و فرمود: « پسرم اگر پسر این مرد به تنهایی به منزل من آمده بود، خود بر دستش آب می ریختم، اما خداوند متعال نمی خواهد که وقتی پدر و پسر در مکانی حاضرند، میان آن دو یکسان برخورد شود.
من که پدر تو بودم بر دست پدر او آب ریختم، تو نیز که پسرم هستی بر دست پسر او آب بریز! » در این هنگام محمد بن حنفیه برخواست و بر دست پسر آب ریخت. امام حسن عسگری علیه السلام پس از نقل داستان فرمود: هر کس پیرو علی باشد حتی در اینگونه موارد نیز از او پیروی می کند.

با این همه دستورات اسلامی که نسبت به میهمان نوازی وجود دارد اما باید اعتراف کنیم که جامعه امروزی ما از این دستور اسلامی مقداری فاصله گرفته و از برکات آن نیز محروم شده است پس باید دوباره برخی دستورات دینی را بازخوانی کنیم و به عملکردمان توجه دیگری نماییم.

 

پس از اینکه اهمیت میهمانداری و میزبانی نسبت به میهمان را از دیدگاه اسلام طرح نمودیم لازم است در باره دو نکته دیگر نیز سخن بگوییم تا موضوع کامل گردد که آن دو عبارت است از : الف) وظایف میزبان نسبت به میهمان. ب) وظایف میهمان نسبت به میزبان.

چرا که در دین اسلام هر کدام از این دو گروه یعنی میهمان و میزبان بر گردن یگدیگر دارای حقوقی هستند که لازم الوفاء هستند،

پس آشنایی با وظایف هر کدام امری ضروری است و لازم به نظر میرسد که در این جا به برخی از آنها توجه می دهیم.

 

الف) وظایف میزبان:

۱ – پذیرایی از میهمان بدون تکلف و در حد توان:

قال رسول الله: لا یَتَکَلَّفَنَّ أَحَدٌ لِضَیفِهِ مالا یَقدِرُ؛

هیچ کس نباید بیش از توانش خود را براى میهمان به زحمت اندازد.

نهج الفصاحه ص ۶۷۹ ، ح ۲۵۲۰

 

۲ – پذیرایی از میهمان خوانده و ناخوانده:

امام صادق اِذا اَتاکَ اَخوکَ فَآتِهِ بِما عِندَکَ وَ اِذا دَعَوتَهُ فَتَکَلَّف لَهُ؛

هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذایى که در خانه دارى برایش بیاور و هرگاه او را دعوت کردى در پذیرایى از او خودت را به زحمت بینداز.

کافی ج ۶ ، ص ۲۷۵ ، ح ۶ .  محاسن ص ۴۱۰، ح ۱۳۸٫

۳ – همراهی با میهمان در سر سفره

رسول الله(ص): مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُحِبَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَلْیَأْکُلْ مَعَ ضَیْفِهِ

هر کس دوست دارد که خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با میهمان خود غذا بخورد. مجموعه ورام  ج ۲، ص ۱۱۶

اِنَّ رَسولَ اللّه‏ِ صلی الله علیه و آله کانَ اِذا اَتاهُ الضَّیْفُ اَکَلَ مَعَهُ وَ لَمْ یَرْفَعْ یَدَهُ مِنَ الْخِوانِ حَتّى یَرْفَعَ الضَّیْفُ یَدَهُ؛
رسول خدا صلی الله علیه و آله هرگاه میهمان داشتند، با او غذا مى ‏خوردند و دست از سفره و غذا نمى‏ کشیدند، تا آن‏که میهمان دست از غذا خوردن بکشد.

کافى ج ۶، ص ۲۸۶ ، ح ۴

 

۴ – سوء استفاده نکردن و به زحمت نینداختن میهمان

اِبنُ أبى یَعفورَ: رَأیتُ عِندَ أبى عَبدِاللّه  علیه السلام ضَیفا، فَقامَ یَوما فى بَعضِ الحَوائِج، فَنَهاهُ عَن ذلِکَ ، و قامَ بِنَفسِهِ إلى تِلکَ الحاجَهِ، و قالَ علیه السلام : نَهى رَسولُ اللّه  صلى الله علیه و آله عَن أن یُستَخدَمَ الضَّیفُ؛

ابن ابى یعفور : در خانه امام صادق علیه السلام میهمانى دیدم . روزى او براى انجام کارى برخاست . حضرت به او اجازه ندادند و شخصاً آن کار را انجام دادند و فرمودند : رسول خدا صلى الله علیه و آله از به کار گرفتن میهمان ، نهى فرموده است. کافى ج۶، ص۲۸۳، ح۱٫

مهمانی بر امام رضا علیه السلام وارد شد، حضرت نزد او نشسته بود و با وی صحبت می کرد به گونه ای که بخشی از شب را با یکدیگر می گذراندند، در این هنگام چراغ روشنائی دارای مشکل و خرابی شد. مهمان امام رضا علیه السلام که خرابی چراغ رامشاهده می کرد دست برد تا آن را اصلاح کند. در این هنگام حضرت مانع کار او شد و خود آن را درست کرد و سپس فرمود. انا قوم لا نستخدم اضیافنا ما خاندانی هستیم که مهمانان خود را به خدمت نمی گیریم

۵ – بدرقه میهمان به هنگام رفتن

از آنجا  که میهمان از نظر اسلام یک  تحفه و هدیه آسمانی، و باید نهایت احترام را درباره او انجام داد، تا آنجا که امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ از پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل می کند که فرمود: منحق الضیف ان تمشی معه فتخرجه من حریمک الی البر. بحارالانوار: ۷۵ / ۴۵۱.

از حقوق میهمان آنست که او را تا در خانه بدرقه کنی.

 

۶ – کوچکترین نیاز های میهمان را اگر ممکن است فراهم کنید

آنجا که به تکلف نیانجامد باید وسایل آسایش و راحتی او را فراهم کرد، تا آنجا که در حدیثی داریم یکی از حقوق میهمان این است که حتی خلال را برای او فراهم سازند قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ: ان من حقالضیف ان یعد له الخلال. بحارالانوار: ۷۵ / ۴۵۵.

 

۷ – از میهمان نپرسید که آیا غذا می خوری؟

 بعض از  میهمانان افرادی کم رو و خجالتی هستند و به همین دلیل دستور داده شده است که از آنها درباره غذا خوردن سؤال نکنند، بلکه سفره غذا را آماده سازند، اگر مایل بود بخورد، چنانکه امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: لا تقل لا خیک اذا دخل علیک اکلت الیومشیئا؟ و لکن قرب الیه ما عندک، فان الجواد کل الجواد من بذل ما عنده. بحارالانوار: ۷۵ / ۴۵۵.

 هنگامی که برادرت بر تو وارد شود از او سؤال نکن آیا امروز غذا خورده ای یا نه؟ آنچه داری برای او حاضر کن، چرا که سخاوتمند واقعی کسی است که از بذل آنچه حاضر دارد مضایقه نکند.

۸ – نعمتهای خدا در سفره میهمانی را تحقیر نکنید

از دیگر  وظایف میزبان در پیشگاه خدا این است که غذائی را که آماده ساخته است تحقیر نکند، چرا که نعمت خدا هر چه باشد عزیز و محترم است، ولی در میان ارباب تکلف معمول است که هر قدر سفره را رنگین کنند می گویند: چیز ناقابلی بیش نیست و لایق مقام شما نمی باشد! همانگونه که میهمان نیز وظیفه دارد آنرا کوچک نشمرد.

در حدیثی از امام صادق ـ علیه السلام ـ می خوانیم: هلک امروءً احتقر لاخیه ما یحضره و هلک امروء احتقر من اخیه ما قدم إلیه؛

 میزبانی که آنچه را برای برادرش آماده ساخته کوچک بشمرد هلاک (و گمراه) شده است، همچنین میهمانی که آنچه را که نزد او حاضر کرده اند کوچک بشمرد گمراه است. محجّه البیضاء، ۳ / ۳۰٫

 

 

ب) وظایف میهمان نسبت به میزبان.

۱ پذیرش دعوت:

دعائم الإسلام – القاضی النعمان المغربی – ج ۲ – ص ۱۰۷ ، ( ۳۴۷ )

وعن الحسین بن علی ( ع ) أنه رأى رجلا دعی إلى طعام فقال  للذی دعاه : أعفنی.

فقال الحسین ( ع ): قم فلیس فی الدعوه عفو ، وإن کنت مفطرا فکل ، وان کنت صائما فبارک .

( ۳۴۸ ) وعن جعفر بن محمد ( ص ) أنه قال : إذا دخل أحدکم على أخیه وهو صائم فسأله أن یفطر ، فلیفطر . إلا أن یکون صیامه ( ۱ ) ذلک قضاء ، فریضه أو نذرا سماه ، أو کان قد زال نصف النهار ، وقال : إذا قال لک أخوک : کل ، فکل ، ولا تلجئه إلى أن یقسم علیک . فإنه إنما یرید کرامتک .

۲ – سه شرط پذیرش دعوت به میهمانی

امام رضا(ع) فرمود: أَنَّهُ دَعَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام قَدْ أَجَبْتُکَ عَلَى أَنْ تَضْمَنَ لِی ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِیَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَا تُدْخِلْ عَلَیَّ شَیْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنِّی شَیْئاً فِی الْبَیْتِ وَ لَا تُجْحِفْ بِالْعِیَالِ قَالَ ذَاکَ لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَأَجَابَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِب‏

مردى امیر المؤمنین علیه السلام را به میهمانى دعوت کرد . حضرت فرمودند : مى پذیرم به شرط این که سه قول به من بدهى . عرض کرد : چه قولى اى امیر المؤمنین؟ فرمودند : از بیرون چیزى براى من تهیه نکنى ، حاضرى خانه ات را از من دریغ ننمایى و به زن و فرزندانت اجحاف نکنى. عرض کرد : قبول مى کنم اى امیر المؤمنین . پس على بن ابى طالب علیه السلام دعوت او را پذیرفتند.

عیون اخبارالرضا ج ۲ ، ص ۴۲ ، ح ۱۳۸

۳ – اجتناب از رفتن به میهمانی بدو ن دعوت:

عن الصادق(ع) فی وصایا النبی صلى الله علیه وآله لأمیر المؤمنین علیه السلام یا علی ثمانیه إن أهینوا فلا یلوموا إلا أنفسهم : الذاهب إلى مائده لم یدع إلیها ، والمتأمر على رب البیت الخبر . بحارالانوار: ۷۲/۶۱۱ ح ۶

امام صادق(ع) از اجداد بزرگوارشان و درنهایت، از پیامبر اکرم(ص) روایت می‌کنند که ایشان فرموده‌اند: «یا على‏! هشت طایفه‏اند که اگر اهانت شوند باید ملامت و سرزنش نکنند مگر خودشان را؛ کسى که بدون دعوت بر سر سفره طعامى برود (مهمان‏ ناخوانده).

 

۴ – رفتن به میهمانی به مقدار دعوت

امام صادق اِذا دُعىَ اَحَدُکُم اِلى  طَعامٍ فَلا یَستَتبِعَنَّ وَ لَدَهُ فَاِنَّهُ اِن فَعَلَ ذلکَ، کانَ حَراماً وَ دَخَلَ غاصِباً؛

هرگاه یکى از شما به میهمانى دعوت شد، فرزندش را به دنبال خود راه نیندازد که اگر چنین کند، کار حرامى کرده و غاصبانه وارد خانه میزبان شده است.

کافى ج ۶ ، ص ۲۷۰، ح ۱٫

 

۵ – اجازه گرفتن برای ورود به خانه میزبان و بازگشتن به هنگام پایان صرف غذا:

یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَدْخُلُواْ بُیُوتَ النَّبِىِّ إِلَّآ أَن یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلَى طَعَامٍ غَیْرَ نَظِرِینَ إِنَل-هُ وَ لَکِنْ إِذَا دُعِیتُمْ فَادْخُلُواْ فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُواْ وَ لَا مُسْتَْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذَ لِکُمْ کَانَ یُؤْذِى النَّبِىَّ فَیَسْتَحْىِ‏ى مِنکُمْ وَ اللَّهُ لَا یَسْتَحْىِ‏ى مِنَ الْحَقِّ… )الأحزاب:۵۳/۳۳)

 

۶ – پرهیز میهمان از انجام مستحبات بدون اجازه صاحبخانه:

وعن جعفر بن محمد ( ص ) أنه قال : إذا دخل أحدکم على أخیه وهو صائم فسأله أن یفطر ، فلیفطر . إلا أن یکون صیامه ذلک قضاء ، فریضه أو نذرا سماه ، أو کان قد زال نصف النهار ، وقال : إذا قال لک أخوک : کل ، فکل ، ولا تلجئه إلى أن یقسم علیک . فإنه إنما یرید کرامتک .  دعائم الإسلام – القاضی النعمان المغربی – ج ۲ – ص ۱۰۸ ( ۳۴۸ )

…عن الحکم بیاع الکرابیس عن أبی عبد الله عن أبیه علیهما السلام قال : قال رسول الله صلى الله علیه وآله من فقه الضیف أن لا یصوم تطوعا إلا بإذن صاحبه. علل الشرائع – الشیخ الصدوق – ج ۲ – ص ۳۸۵

۷ – حرف شنوی میهمان از صاحب خانه در انتخاب مکان برای نشستن:

امام باقر(ع): إذا دَخَلَ أحَدُکُم عَلى أَخیهِ فى رَحلِهِ فَلیَقعُد حَیثُ یَأمُرُ صاحِبُ الرَّحلِ فَإنَّ صاحِبَ الرَّحلِ أَعرَفُ بِعَورَهِ بَیتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَیهِ؛

هرگاه یکى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت همان جا بنشیند، زیرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از میهمان آشناتر است. بحارالأنوار ج۷۲، ص۴۵۱، ح۲٫

۸ – دوره و زمان مطلوب برای حضور در میهمانی

رسول الله: اَلضَّیفُ یُلطَفُ لَیلَتَینِ، فَإذا کانَت لَیلَهَ الثالِثَهُ فَهُوَ مِن أَهلِ البَیتِ یَاکُلُ ما أَدرَکَ؛

میهمان تا دو شب پذیرایى مى شود، از شب سوم جزو اهل خانه به شمار مى آید و هر چه رسید بخورد. کافى ج۶، ص۲۸۳، ح۱٫

۹ – اطلاع دادن قبل از رفتن به میهمانی:

 هر گاه فردی قصد مهمان شدن در منزل کسی را داشته باشد باید از قبل به وی اطلاع دهد یا حداقل زمانی به منزل شخص برود که مهیا ساختن بساط مهمانی برای صاحب خانه میسر باشد زیررا اگر فرد بدون هماهنگی در زمانی که فرصت چندانی برای تهیه غذا نیست به خانه کسی برود چه بسا میزبان خود را برای تهیه غذا به دردسر و مشکل مواجه سازد و در نتیجه جلوی مهمان احساس شرمندگی نماید.

۱۰ حاضر شدن در وقت معین و مقرر در میهمانی:

 مهمان نباید مهمانی رفتن را به تاخیر بیندازد که صاحب خانه و مهمان دیگر در انتظار بمانند.همانطور که اگر موقع معینی را تعیین کردند نبایستی زودتر از آن به مهمانی برود زیرا ممکن است در آن لحظه میزبان آمادگی استقبال و پذیرایی نداشته باشد و در نتیجه شرمسار می شود.

 

۱۱ – پرهیز از تجسس در مهمانی

هر گاه به عنوان میهمان وارد منزل یکی از دوستان خود می شوید نباید همچون جاسوس ها به کنجکاوی گوشه و کنار منزل بپردازید.

چرا که منزل حریم شخصی افراد و خانواده آنها است که شما را امین دانسته اند و تا مدتی به بخشی از خانه خود راه داده اند که باید در همان محدوده حضور یباید و از اطلاع پیدا کردن بیش از حد و اندازه و مسایل خصوصی آنها خود داری کنید.

 

۱۲ – تقاضاهای تحمیلی از صاحبخانه نداشتن:

ابووائل مى‏گوید: روزى من و ابوذر به زیارت سلمان رفتیم و براى ناهارنزد او ماندیم.

موقع غذا که شد، سلمان مقدارى نان جو و نمک برایمان آورد و به ماتعارف کرد که بخوریم.

ابوذر گفت: اگر با این نان و نمک مقدارى سعتر – گیاهى خوشبو – مى‏بود،بهتر بود و ما بیشتر لذت مى‏بردیم.

سلمان از نزد ما بلند شد و بیرون رفت و بعد از چند لحظه با مقدارى ازهمان سبزى که ابوذر خواسته بود، برگشت.

وقتى غذا تمام شد، ابوذر گفت: خدا را شکر که به ما قناعت‏بخشید!

سلمان گفت: اى ابوذر! اگر به روزى خود قانع بودى، آفتابه من به رهن‏نمى‏رفت.

معلوم شد سلمان براى این‏که به درخواست ما جامه عمل بپوشاند، آفتابه خودرا نزد سبزى فروش به رهن گذاشته و مقدارى سبزى براى ما تهیه کرده بودتا بعدا پول آن را بدهد.

سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری



« (خبری قبلی)
(خبری بعدی) »



دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


+ 9 = 14