یکی از رسالت‌های پیامبر اکرم(ص) پس از دریافت وحی و رساندن آن به مردم، ایجاد پایگاهی به نام مسجد بود تا مکانی برای عبادت و ذکر حق‌تعالی و تشکیل اجتماعات اسلامی و مردمی باشد و پس از آن بود که مسلمانان در صف‌های وحدت‌آفرین نماز جماعت در مساجد، توانستند نشاط و شادابی و وحدت و همگرایی عملی اسلام را در قالب برنامه‌ها و دستورهای الهی در جامعه به‌روشنی مشاهده کنند.
در کشور ما به‌ویژه در دوران شکل‌گیری انقلاب و هشت سال دفاع مقدس، مسجد مهم‌ترین پایگاه بسیج نیروهای مردمی، آموزش، سازمان‌دهی و پشتیبانی نیروهای بسیجی و داوطلب بود که حضور جوانان در کنار سایر اقشار مردم در این فعالیت‌ها به‌روشنی دیده می‌شد.
از طرفی این برنامه ها نقش مؤثری در رونق مساجد داشت که با گذشت زمان و سپری شدن آن دوران ، حالا کارکرد مساجد کمی متفاوت شده است و حضور مردم به‌ویژه جوانان در مساجد به علت‌های مختلف، دیگر آن رونق گذشته را ندارد.
نشاط در مساجد؛ بسترساز حضور جوانان
ایجاد شور و نشاط در فضای مسجد، یکی از دلایل و زمینه‌های حضور فعال و موثرتر جوانان در مساجد است که متولیان امر باید توجه جدی به آن داشته باشند؛ چراکه اگر بخواهیم راه تعالی را در جامعه پیش بگیریم و به سمت کمال حرکت کنیم، راهی به جز تقویت مساجد و اماکن مذهبی برایمان وجود ندارد.
تاریخ شکوهمند انقلاب اسلامی گواه آن است که هرگاه جوانان به سمت مساجد روی آورده‌ و از محضر مسجد کسب فیض کرده‌اند، در آن زمینه موفق بوده‌ایم.
دبیر اتاق فکر تبلیغ خراسان در این‌باره به ما می‌گوید: یکی از دلایلی که باعث جذب نمازگزاران و افراد مختلف به مسجد می‌شود، ایجاد شور و نشاط معنوی در این مکان مقدس است. برای دستیابی به این منظور، ابتدا باید فضای مساجد را بر مبنای گفتمان خاصی زیباسازی کرد. به عبارتی مسجد مکانی معنوی است و باید به گونه‌ای طراحی و ساخته شود که هر فردی که وارد آن می‌شود، به‌راحتی بتواند با آن انس و ارتباط برقرار کند.
حجت‌الاسلام محمد‌هادی مشیری ادامه می‌دهد: اگر انس و ارتباطی معنوی بین نمازگزار و مسجد ایجاد شود، به طور قطع فرد ارتباط خود را با مسجد در سال‌های بعد هم قطع نخواهد کرد. یکی از نقش‌های اصلی و محوری امام‌جماعت مسجد هم آن است که زمینه را برای عبادت خالصانه و پرشور مردم فراهم کند تا مؤمنان در مسجد با پرداختن به نماز و دعا با خداوند متعال به معنای واقعی کلمه اُنس بگیرند.
نقش مهم و تاثیرگذار امام جماعت در رونق مسجد
وی با بیان اینکه هر اندازه امام‌جماعت مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفق و قوی عمل کند، به همان اندازه به مسجد نمونه‌ای که قرآن و سنت آن را ترسیم کرده است، نزدیک‌تر خواهیم شد، می‌افزاید: بنابراین وجود امام‌جماعتی کار‌آمد و توانمند، عامل دیگری برای ایجاد فضایی پرنشاط در مسجد است. به عبارتی امام‌جماعت در مسجد باید پیغمبر‌گونه عمل کند. همان‌طور که پیامبر اکرم(ص) با مردم ارتباطی صمیمانه داشتند و برای رفع مشکلات آنان از هیچ کمکی دریغ نمی‌کردند، امام‌جماعت نیز باید با توجه به فضای محله و مسجد رفتار خود را با بزرگ سالان، نوجوانان و جوانان تنظیم کند.
مشیری خاطرنشان می‌کند: امام‌جماعت می‌تواند با توجه بیشتر به نوجوانان و جوانان، علاقه آنان را به شرکت در نماز جماعت و فعالیت‌های جانبی مسجد بیشتر کند؛ به عنوان مثال وقتی امام‌جماعتی دست نوجوانی را بگیرد و به صف اول نماز ببرد، به طور قطع آن نوجوان احساس خوشایندی از حضور در آن فضا خواهد داشت. چنین برخورد مهربانانه‌ای سبب می‌شود که آن فرد نگاه ویژه‌ای به مسجد داشته باشد.
انس با مسجد از دوران کودکی آغاز می‌شود
وی با اشاره به نقش خانواده‌ها به عنوان عامل مهم دیگری در ترغیب جوانان و نوجوانان به مسجد می‌گوید: وقتی خانواده‌ای فرزند خود را با مسجد و کارکردهایی که می‌تواند و باید داشته باشد، آشنا می‌کند، نگاه آن فرد به مسجد متفاوت خواهد شد و او سعی می‌کند بیشتر وقت خود را در مسجد بگذراند و حتی در احیای کارکردهای آن نقشی مهم ایفا کند.
مشیری یادآوری می‌کند: کودکی که با مادر خود به مسجد می‌آید، وقتی فضای نامناسب بخش خواهران را که امروز در بسیاری از مساجد شاهد آن هستیم، می‌بیند و با آن بزرگ می‌شود و این دیده‌ها در خاطر او نقش می‌بندد، در بزرگ‌سالی رغبت چندانی برای حضور در مسجد نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه برگزاری مراسم در مساجد باید متنوع باشد، می‌افزاید: مسئولان و هیئت‌امنای مساجد باید توجه داشته باشند که مسجد را باید متناسب با گروه‌های مختلف مخاطبان مسجدی برنامه ریزی کرد؛ یعنی فضای مسجد باید به گونه‌ای باشد که جذابیت، نشاط و در عین حال معنویت آن، همه را از یک کودک گرفته تا یک فرد کهنسال جذب کند.
امام‌جماعت باید اعتماد مردم را کسب کند
مشیری معتقد است: توانایی و اندوخته‌های علمی، اخلاق خوب و نظم در برنامه کاری امام‌جماعت می‌تواند در حضور گسترده مردم در مسجد مؤثر باشد. ممکن است سؤالی را جوانی در حوزه تخصصی خود مطرح کنند، در‌صورتی‌که امام‌جماعت با علوم مختلف آشنا باشد و بتواند به آن سوال پاسخ دهد، به طور حتم این قدرت علمی روحانی باعث اطمینان و اعتماد جوان شده و مسجد برای او به یک منبع و مرجع برای دریافت پاسخ و حتی مشاوره علمی تبدیل خواهد شد.
وی با اشاره به تاثیر خوش‌خلقی امام‌جماعت در حضور پرشور مردم در مسجد، می گوید: خلق‌و‌خوی نیکوی امام‌جماعت و مهارت اجتماعی وی در برقراری ارتباط با نمازگزاران، تاثیر ویژه‌ای بر حضور مردم در مسجد دارد. اگر امام‌جماعت رفتار مناسب و حاکی از احترامی داشته باشد، اگر مطالبی که بیان می‌کند در حد امکان ساده و شیوا باشد و از تلفظ کلمات و جمله‌های نامأنوس به دلیل سطح درک متفاوت مخاطبان مسجد، بپرهیزد، باعث خستگی مخاطبان و حضور کم‌رنگ آنان در مسجد نیز نخواهد شد.
دبیر اتاق فکر تبلیغ خراسان ادامه می دهد: احترام و تواضع به هم‌نوعان، موجب رضایتمندی مردم می‌شود. حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانی و رهبر معنوی جامعه باشد، آن هم با مردمی که دارای قلبی پاک و جویای محبت هستند، به طور قطع موفقیت‌های چشمگیری به دست می‌آید. این روش از شیوه‌های تبلیغ عملی است که در تاریخ اسلام به‌ویژه در وصف پیامبر(ص) نقل شده است.
مخاطب‌شناسی؛ عاملی مهم در حضور مردم در مساجد
وی با بیان اینکه داشتن مدیریت زمان در برنامه‌های فرهنگی و دینی مساجد یکی دیگر از زمینه‌های جذب مردم به مسجد است، می‌افزاید: برنامه‌های اجرایی مساجد(سخنرانی‌ها، کلاس‌های آموزشی، همایش‌ها، مراسم دعا و‌…) باید کوتاه و متناسب با ظرفیت‌های جسمی، روحی و روانی و ویژگی‌های سنی و ذهنی مخاطبان طراحی و اجرا شود تا از خستگی، دلزدگی و در نتیجه گریز جوانان از برنامه‌های فرهنگی این اماکن مقدس جلوگیری کند.
مشیری یادآوری می‌کند: پیامبر اسلام(ص) در مسجد، قرآن، احکام و معارف دینی را متناسب با رشد و توان فکری مخاطبان به آنان آموزش می‌داد. این برنامه‌ها پس از نماز صبح و شام که تعداد بیشتری از مردم در مسجد حضور داشتند، برگزار و از نظر فاصله زمانی هم به گونه‌ای تنظیم می‌شد تا باعث خستگی مخاطبان نشود. به همین دلیل شور و نشاط بیشتری در حفظ و ثبت مطالبی که رسول خدا(ص) مطرح می‌کرد، در میان مخاطبان وجود داشت.
وی با اشاره به اینکه در مسجدالنبی(ص)، علاوه بر سخنرانی، جلسه‌های آموزشی و پرسش و پاسخ دوطرفه هم تشکیل می‌شد، ادامه می‌دهد: آن حضرت بسیاری از روزها پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می‌نشستند و این وقت را صرف پاسخ‌گویی به پرسش‌های دینی مردم می‌کردند. همچنین نبی مکرم اسلام(ص) برای تازه‌مسلمانان که به آموزش‌های ویژه نیاز داشتند، جلسه‌های جداگانه‌ای تشکیل می‌دادند.
مشیری خاطرنشان می‌کند: گاهی نیز در مسجد و در حضور حضرت، مشاعره و سخنرانی برگزار می‌شد و پیامبر(ص) به برندگان مسابقات، جوایزی اهدا می‌کردند. اهمیت این برنامه‌ها به حدی بود که فعالیت‌های مسجد، در غیاب آن حضرت هم(هنگامی که در جبهه‌های جنگ حضور داشتند) تعطیل نمی‌شد، بلکه کسانی که مورداعتماد پیامبر بودند، امور مسجد را بر عهده می‌گرفتند تا حضور مردم در مسجد همیشگی باشد.
وی در پایان تاکید می‌کند که متولیان مساجد باید با ایجاد تنوع در برنامه‌ها و سیاست‌گذاری در اجرای درست آن‌ها، حضور مردم در مساجد را دائمی کنند و تنها به برنامه‌های مناسبتی خاص توجه نکنند؛ چرا که کارکرد مساجد در اسلام بیشتر از پرداختن به این امور ساده است.