مسجد تراز اسلامی (۸)

2روش های ایجاد فرصت های جدید در مساجد :

در این مبحث ، به برخی روش های گسترش فضاهای فرهنگی و ایجاد فرصت های جدید در مساجد ، اشاره می نماییم .

روش های ایجاد فرصت های جدید در مساجد :

در این مبحث ، به برخی روش های گسترش فضاهای فرهنگی و ایجاد فرصت های جدید در مساجد ، اشاره می نماییم .

۱- ۳-۳ـ بسترسازی مناسب :

اولین گام جهت ایجاد یک موج فرهنگی ( تبلیغی ) ، ایجاد زمینه و بستر مناسب ،  برای اجرای این برنامه است . اصولاً هر طرح فرهنگی ، نیاز به زمینه  سازی و فراهم  نمودن مقدمات دارد که این زمینه سازی و ایجاد بستر باید متناسب با اهداف این حرکت باشد ، هرقدر این موج وسیعتر و عمیق تر باشد ، مقدمات آن هم بیشتر خواهد بود مثلاً برای ایجاد یک موج فرهنگی جهت کمک به محرومان در سراسر کشور در استانه سال  جدید تحصیلی بایستی از تمام امکانات و ابزارها اعم از رسانه ها ، مطبوعات ، منبرها و سخنرانی ها ، جلب حمایت مسئولین و ۰۰۰ بهره برد تا توجه مخاطبان هر چه بیشتر متوجه این مطلب گردد و بستر مناسب آن ایجاد شود .

۲ـ۳-۳- هدفگذاری وبرنامه ریزی :

پیش بینی مقدمات ، تدبیر لوازم و امکانات اجرا، تدوین و ساماندهی این مقدمات و امور ، همگی تنها در صورتی ممکن است که برای این حرکت ، اهداف متناسب و دقیقی را در نظر گرفته و بدنیال آن برنامه ریزی مناسب را صورت داده باشیم، به عنوان مثال جهت ایجاد موج فرهنگی کمک به محرومان کشور در آغاز سال تحصیلی ، اگر هدف ما فقط جلب   کمک های مردمی باشد ، یک نوع برنامه ریزی می کنیم و بدنبال آن مثلاً فقط به نیازهای عمومی محرومان جامعه و تبیین این نیازها می پردازیم لکن اگر هدف از جلب کمک برای محرومان ، جذب کمک های مردمی برای رفع مشکلات تحصیلی آن ها باشد ، برنامه ریزی ما هم متفاوت خواهد بود . مثلاً بر این اساس تبلیغات خود را به تأثیرات فقر و محرومیت  بر جسم و روان این کودکان ، متمرکز می کنیم و تلاش خواهیم نمود تا با تبیین این تأثیرات نزد اذهان عمومی جامعه ، آنان را ترغیب نماییم که بیشترین تلاش خود را صرف تأمین نیازهای تحصیلی کودکان محرومان نمایند.

۳-۳-۳ ـ بهره گیری از روش های متعدد و گوناگون:

همانطور که گفتیم بستر سازی و تهیه مقدمات ، راههای گوناگونی دارد که بهره گیری از هر راه ، اثرات خاص خود را داشته و درصدی از تأثیر را به خود اختصاص می دهد ، لذا در ایجاد یک موج تبلیغی ، نبایستی تنها به یک روش متمسک شده و از سایر روش ها غفلت نمود بلکه هر قدر این تنوع روش ها ، بیشتر باشد ، تأثیر این موج هم بیشتر خواهد بود البته در تنوع روش ها و مقدمات و ابزار باید دقت نمود تا این تنوع ( به عنوان یک فرع) به اصل جریان لطمه وارد نکند بطوری که شما را از هدف اصلی دور ساخته و یا در هماهنگی و نظم میان ارکان جریان ، خلل وارد آورد .

۴-۳-۳ ـ تهاجم به فرهنگ های منحرفی که سدّ تبلیغ فرهنگی هستند :

یک موج فرهنگی ، اگر چه سازنده و با هدف مثبت عمل خواهد نمود ، لکن همیشه فرهنگ های منحرفی هستند که در مقابل آن قرار گیرند ؛ در این گونه مواقع یک جریان فرهنگی قوی و فعال ، بایستی ضمن حرکت به جلو ( همانند رودخانه ای که بسوی دریا حرکت می کند و در سر راه موانع حرکت را نیز از میان بر می دارد ) همانگونه که فرهنگ سازی کرده و فرهنگ دینی را ترویج و نهادینه می سازد ، فرهنگ های مانع و منحرف را هم از سر راه بردارد و این گاه با اتقان در استدلال هاست ، گاه با تبیین روش مخالفان و نشان دادن انحراف آن به مخاطبان جهت پرهیز نمودن از این فرهنگ ها ، و گاه با طرد این فرهنگ ها و گاه با سایر روش های عقلایی و مطابق با جدال احسن .

۵-۳-۳ـ بازخوردگیری مداوم و انجام اصلاحات :

در ایجاد و اجرای یک موج فرهنگی ، بازخوردگیری مداوم یکی از مهمترین و  ضروری ترین اقدامات برای موفقیت ان است ، چرا که در هنگام اجرای آن با نقاط قوت  و ضعف جریان آشنا شده و می توانیم جهت رفع نقاط ضعف و تقویت ابعاد قوت این جریان برنامه ریزی و اقدام کنیم و این اصلاحات ، یکی از عوامل زنده و پویا بودن جریان ایجاد شده است . به عبارت دیگر ، ارزیابی جریان فرهنگی ایجاد شده در تمام مرحل آن به ما کمک خواهد نمود تا در هر مرحله ، اصلاحات لازم را جهت نیل به  هدف نهایی انجام داده و مسیر حرکت  جریان را اصلاح نماییم همچنین عوامل پیش بینی نشده در زمان اجرا را شناسایی کرده و تدابیر لازم را اتخاذ کنیم تا موانع قرار گرفته در مقابل جریان فرهنگی مطلوب ، نتوانند آن را از مسیر اصلی منحرف کنند و هر قدر که یک حرکت در مسیر پیش بینی شده و مطابق با اهداف تدوین شده ، جریان یابد ، موفقیت تأثیرگذاری و ماندگاری آن بیشتر خواهد بود .

۴ـ۳ ـ تبلیغ هِرَمی :

یکی از روش های تبلیغ ، تبلیغ چهره به چهره است امّا از آن جا که این روش زمان  بر بوده و دامنه ی محدودی را در بر می گیرد ، عموماً توجه کمتری به آن می گردد ، در حالی که با اندکی تغییر و ابتکار در این روش می توان به نتایج عمیق آن بصورت  گسترده نیز دست یافت ، بدین صورت که در مرحله اول گروهی را به عنوان حلقه  اولیه ی تبلیغ انتخاب نموده و پس از آن در مرحله دوم بخش مهمی از تلاش تبلیغی خویش را مصروف آنان می سازیم تا جایی که آنان خود بتوانند مبلغان موفقی در این عرصه شده ودیگران را جذب و هدایت نمایند . در مرحله سوم ، توان تبلیغی خود را مصروف این گروه و افراد جذب شده توسط آنها می نماییم . ضمن آن که اعضای گروه هم ، خود افرادی را که جذب نموده اند مورد تبلیغ و توجیه قرار می دهند . در مرحله چهارم اعضای این دو گروه ، خود می توانند افراد دیگری را جذب و ارشاد و هدایت نمایند . و بدین ترتیب پس از مدّت زمان نسبتاً طولانی ، به نتایج چندین برابری دست خواهیم یافت ، به عنوان مثال اگر ما ، برای ترویج فرهنگ دینی ، در اولین مرحله حدود ۱۰ نفر را برای حلقه اول انتخاب کنیم ، پس از چند ماه می توان آن ها را برای جذب سایرین آماده نمود ، حال اگر هر کدام از آن ها تنها ۵ نفر را جذب نمایند ، مجموع حلقه های دور دوم ، ۵۰ نفر خواهند بود که این تعداد هم پس از مدتی آماده ی جذب سایر افراد می شوند ، و مجموع حلقه های سوم حدود ۲۵۰ نفر خواهد بود ، به همین ترتیب ظرف مدت نسبتاً کوتاهی ، حداقل ۱۵۵۵ نفر نیرو در حلقات فکری فرهنگی ما قرار می گیرند که از همه جهت فرهنگ دینی را ( در بُعدی که مورد توجه بوده است) پذیرفته و حتی آماده ی ترویج و دفاع از آن هستند . این روش که عموماً توسط عناصر مبارز در حکومت های پلیسی و اختناق مورد استفاده قرار می گیرد در حال حاضر بشدّت از سوی دشمن هم مورد استفاده قراردارد و متأسفانه نیروهای خودی از آن غفلت نموده اند . بسیاری از نیروهای انقلاب که در دوران مبارزه ، پیروزی ، دفاع مقدس و۰۰۰ خدمات ارزشمندی از خود بروز داده اند حاصل همین روش و جلسات این گونه بوده اند .

نکته لازم به ذکر در این جا ، آن است که از مدیریت فرهنگی ، نظارت دائمی و بیرون از صحنه و ارتباط جدّی و گسترده با حلقه های متفاوت و جمع های شکل گرفته  نباید غافل شد و حتی بهتر است جلسه ای را بصورت مبنا و اصل ، ترتیب داد تا همه اعضاء هر چند مدت یکبار در آن جمع شوند ، چرا که این امر ارتباطات میان آنان را با اعضای  اصلی (حلقه اول ) و مسئول فرهنگی جمع ، جدی تر و بیشتر می سازد.

۵ـ۳  ـ تبلیغ علمی ، ادبی ، هنری :

بهره گیری از ابزارهای علمی ، ادبی و هنری در امر تبلیغ اگر چه یک ضرورت است اما همین ابزارها گاه می توانند خود روش و سبک خاصی را ایجاد کند تا گروه های مختلف فکری ـ فرهنگی با سلایق گوناگون بیش از پیش جذب آن گردند ، بعنوان مثال  سخنرانی  یا تألیف مذهبی با بهره گیری از مبانی علمی مانند طب ، نجوم ، ریاضیات و ۰۰۰ موجب جذب هر چه بیشتر متخصصان در این علوم می شود خصوصاً اگر این موارد با بهره گیری از قرآن و حدیث باشد مانند مبحث زنبور عسل و طریقه ی خانه سازی و زندگی این حشره و ثمرات فراوان تولیدات آن مانند عسل و موم ، یا بحث میوه های قرآنی که هر کدام سرشار از خواص فراوان بوده و امروزه علم بدان تا حدودی پی برده است ، و یا بیانات گهربار امام صادق ( علیه السلام) به مفضّل که در کتاب توحید مفضل هم آمده و بیانگر اوج قدرت خالق متعال و علم بی پایان آن عالم مطلقِ ازلی است که جانهای تشنه حق وحقیقت را به خودجذب می سازد ؛ و یا بهره گیری از ادبیات و ابزارهایی ادبی حتی بصورت گسترده و در قالب شب شعر و حافظ خوانی و ۰۰۰ می تواند در جذب مخاطبان مؤثر باشد .

ابزارهای هنری هم هر کدام ویژگی خاص خود دارند ، هنرهای تجسمّی و خصوصاً نقاشی ، عکاسی ، فیلم ، انیمیشن و ۰۰۰ هر یک ظرفیت های نهفته فراوانی برای تبیین معارف دینی و فرهنگسازی صحیح در جامعه دارند ، و تجربه ثابت نموده هرگاه از این ابزارها بهره گرفته ایم ، اولاً مخاطبان عام ، پیامهای گفتاری قبلی را ( که در کتب خوانده  یا از سخنرانان شنیده اند ) بهتر درک کرده اند ، ثانیاً پیام های جدیدی را که این اثر در خود داشته بهتر و بیشتر فرا گرفته اند و ثالثاً این اثر موجب شده تا سئوالات جدیدی در ذهن آن ها پدید آید که به دنبال پاسخ آن برآیند و همین امر ارتباط بیشتر آنها را با مراکز و  عناصر دینی در پی داشته است ، لکن علیرغم تلاش های صورت گرفته باید گفت تاکنون به حدّ مطلوبی در این فعالیت ها نرسیده ایم.

نکته دیگری که در این جا باید متذکر شد اینکه به فعالیت های هنری  می توان بطور مختصر هم پرداخت مثلاً فیلم های کوتاه ، انیمیشن های چند دقیقه ای ، فیلم های مستند با موضوعات نو و در زمانی کوتاه ، می توانند جذّاب و مؤثر باشند . علم الهی و قدرت او هرگز دروصف نمی آیدوعاجزاز بیان آن هستیم اما یک فیلم کوتاه درحد خود  می تواند به گوشه ای از این عظمت اشاره کند کما این که در سخنرانی و ۰۰۰ هم تنها گوشه ای از این عظمت ، تشریح می گردد ، تصاویر زیبا از محبت حیوانات به بچه های  خود ، یا تلاش آنها برای کسب روزی ، یا نحوه زندگی آنها ، یا ویژگی های عالم خلقت  مانند آبشارها ، اقیانوس ها ، طلوع و غروب خورشید ، و ۰۰۰ بطوری که پیام آنها بیان  قدرت و علم الهی باشد ، بسیار مؤثر است.

چندی پیش در نمایشگاهی شاهد کاری نو بودم ، کارت های ویزیت با تصاویر زیبایی از عالم و موجودات زنده و بر روی تصویر، آیه ای از قرآن به همراه ترجمه ی آن و زیباتر آنکه این تصاویر کاملاً متناسب با آیات منقوش بر کارتها ، انتخاب شده بودند و از اینرو اثری بدیع و بسیار جذاب را پدید آورده بود که هر خواننده ای را ناخودآگاه دقایقی متوجه خود می ساخت.

در هر صورت ابزارهای هنری ، باب وسیع و مهمی را در عرصه ی تبلیغ دینی و فرهنگی پیش روی ما باز می کنند و خصوصاً در مساجد ، بهره گیری از ابزارهای علمی و هنری و ادبی ،  مؤثر و کارآمد است  .

۶ـ۳ ـ مشارکت دادن اعضاء در امور :

ایجاد فرصت و زمینه های لازم برای مشارکت دیگران ( سایر اعضاء ) در امور فرهنگی مساجد ، موجب ارتقاء انگیزه آنان جهت شرکت درعرصه فعالیت های فرهنگی  و بهره گیری هر چه بیشتر از نظرات و توانمندی ها و ظرفیت های مختلف انان می گردد . همچنین توجه به نظرات پیشنهادی و حتی انتقادات آنان ، علاوه بر این که موجب رشدو بالندگی فعالیت ها و رفع نقاط ضعف آن می گردد سبب دلگرمی و علاقمندی هر چه بیشتر آنان به این فعالیت ها خواهد شد ، البته ناگفته نماند که منظور از توجه به نظرات دیگران ، اجرای حتمی آن نیست بلکه گاه شنیدن یک نظر و پاسخ منطقی و مناسب دادن به ان ،  خود نشانگر توجه ما در برابر این پیشنهاد و یا انتقاد می باشد .

از سوی دیگر چون در مساجد ، افراد صاحب نظر فراوان تر از سایر محیط ها هستند ، این توجه به نظرات آنان امری ضروری است بطوری که باید گفت  بی توجهی به نظرات ایشان خلاف ادب و حتی عرف بوده و مطابقت با دستورات دین مبین اسلام هم ندارد چرا که قرآن کریم می فرماید :

«فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هدیهم الله و اولئک هم اولوالالباب »؛

و با این بیان مشخصات اهل ایمان را این گونه بیان می کند : اولاً هر کلامی را که می شنوند در آن دقت می کنند و ثانیاً کلام احسن و برتر را برمی گزینند ، پس با این  وصف باید گفت  یک مبلّغ دینی و یک عنصر فعال فرهنگی ، این خصلت را بایستی در بالاترین مراتب آن ، در خود ایجاد کرده باشد و بیش ازدیگران ، به نظرات افراد محیط  توجه و دقت نماید ، البته این توجه ودقت هم نبایستی او را از مسیر صحیح وبرنامه ریزی شده خود، دور کند که درآن صورت این امر ، خود آفتی در فعالیت های فرهنگی خواهد  بود .

نکته دیگری که در باره مشارکت دادن اعضاء باید متذکر شویم این که در مساجد فرصت مناسبی جهت تبلیغ دینی و فرهنگسازی صحیح هست و گاه اگر نکته ای در این باب توسط استادی در جمع دانشجویان ، یا توسط معلمی در کلاس درس ، و یا توسط محقّقی در یک اثر علمی ، بیان گردد ، بسیار مؤثر واقع می شود لذا مبلغان گرامی باید ضمن توجه به نظرات این عزیزان ، زمینه را برای فعالیت آنان در عرصه ی فرهنگسازی و ترویج دین مهیا سازند  زیرا که اولاً تبلیغ دین توسط ایشان ، کمکی است به خود مبلّغ در انجام این رسالت خطیر ، و ثانیاً این تبلیغ موجب گرایش بیشتر آنان به دین شده و متعاقباً گرایش مخاطبان آن ها را نیز افزونتر خواهد ساخت ؛آنچه گفته شد ایجاب می نماید تا مبلّغان دینی در مساجد ، ارتباط بیشتری با اساتید و پژوهشگران برقرار نموده و حتی جلسات ، پرسش و پاسخ ، کتاب شناسی دینی و۰۰۰ را برای آنان برگزار کنند تا زمینه آشنایی هر چه بیشتر آن ها با معارف دینی و شیوه های تأثیرگذاری دینی بر مخاطبان توسط ایشان را ، فراهم آورند .

۷ـ۳ـ آگاهی بخشیدن :

در فعالیت های فرهنگی ، می بایست اولاً به افراد آگاهی داد و ثانیاً حضور آنها را تبدیل به حضوری آگاهانه نمود چرا که اگر آنان آگاهی لازم دینی را پیدا کنند هرگز شبهات   بی اساس و اتفاقات گوناگون خللی در عزم و اراده شان ایجاد نخواهدکرد و حضور آنها  در فعالیت های فرهنگی نیز اگر امری آگاهانه  و عقلانی شود ، به سادگی از آن روی گردان نشده و دست از آن نمی کشند بلکه همواره در جهت رشد و ارتقای آن تلاش و فعالیت  می کنند و این موجب شتاب هر چه بیشتر در روند فعالیت ها و گسترش عرصه های  جدید فعالیت فرهنگی در محیط خواهد بود .

در این جا باید این نکته را متذکر شویم که برخی گمان می کنند تنها ایجاد شور و احساسات دینی در افراد کافی است و لذا از ایجاد آگاهی و شعور دینی غفلت می ورزند لکن به این عزیزان عرض می کنم که اولاً روش تبلیغی قرآن کریم مبتنی بر ایجاد شعور و آگاهی است و لذا درآیات بسیاری شاهد هستیم که افراد را دعوت به تفکر و سئوال و تحقیق می نماید و دین تقلیدی و غیر آگاهانه را نمی پذیرد ، ثانیاً سیره تبلیغی نبی اعظم (ص) و اهل بیت (ع) هم تأکید بر ارائه آگاهی و ایجاد شعور در مخاطبان دارد و هرگز دین خالی از آگاهی و علم را تپذیرفته اند و همواره بر تعلیم و  تعلّم و تفقّه در دین تأکید نموده اند تا آن جا که حضرت علی (ع) در تقسیم بندی افراد آن ها را به عالم ربانی و متعلّم در راه نجات تقسیم نموده و سایرین را به حشرات معلّق در هوا تشبیه نموده اند .

۸ـ۳ ـ تنوع در فعالیت ها و روش ها :

ایجاد تنوع در نوع فعالیت های فرهنگی و روش های جذب مخاطبان از دیگر اموری است که تأثیر فراوانی در گسترش فضاهای فرهنگی و افزایش مخاطبان دارد ، چرا که با  این عمل ، سلایق افراد بیشتری ، در فعالیت ها بکار گرفته شده لذا آنان میان خود و این فعالیت ها تجانس و سنخیت بیشتری یافته ، بیش از پیش به آن جذب می گردند .

نکته دیگری که در این جا باید ذکر نمود ان که ، یک فعال فرهنگی بایستی به ابداعات و خلاقیت های دیگران بها داده و حتی تلاش نماید تا آنان ابتکارات خود را حتماً عرضه کنند چرا که این خلاقیت ها موجب تحول و تکامل و مانع از جمود و سکون در مجموعه خواهند شد .

۹ـ۳ـ تبلیغ عملی:

ارائه رفتار و اخلاق اسلامی از سوی شخص و به تعبیر دیگر، پای بندی و التزام او به آن چه برای مخاطبان مطرح می نماید وآنان را به سوی آن دعوت می کند ، مؤثرترین روش تبلیغی است چرا که به این عمل اولاً اعتماد آنان را به سخنان خویش جلب می نماید ثانیاً الگویی مجسّم و عینی را در مقابل آنان به تصویر می کشد و با این عمل ، فهم و درک آموزه های دینی را برای آنان آسانتر می سازد و ثالثاً مخاطب هر قدر مبلّغ را هماهنگ تر با آموزه های دینی ببیند بیشتر جذب او شده و زمینه برای پذیرش سایر سخنان و آموزه های دینی که توسط مبلّغ ارائه می شود ، از سوی مخاطب فراهم می گردد . در طول تاریخ هم شاهد بوده و هستیم که افکار عمومی جوامع به این گونه مبلغانی علاقه مندتر بوده و سخن آنان را پذیراتر بوده اند و خصوصاً در حال حاضر در میان نسل جوان ، این مطلب از عمق و شدّت بیشتری برخوردار است لذا مبلغان عزیز، بایستی به امر خودسازی و تجلّی یافتن رفتارهای اسلامی در خود ، بیش از پیش بپردازند و بدانند که گاه نقایص کوچکی در رفتار یک مبلّغ منجر به عدم پذیرش سخنان او از سوی دیگران می شود و بالعکس یک برخورد توأم با اخلاق حسنه ، موجب جذب افرادی  می شود که بعضاً تصور اصلاح آن ها هم نمی شده و بنده خود شاهد موارد مکرری از این قبیل بوده ام از جمله این که در مجلسی ، جوانی که با تمسخر و استهزاء و۰۰۰ همه را متاذّی کرده بود ، وقتی گستاخی را بدانجا رسانید که خطاب به یکی ازروحانیون جوان حاضر در مجلس هم ، مطالبی را بیان کرد ، ایشان با خونسردی هر چه تمامتر و با وقار و متانت ، چنان برخوردی با وی نمودند که نه تنها دست از رفتارهای ناپسندش برداشت بلکه وارد جمع اطرافیان ایشان شده و به دقت شغول شنیدن حرف های آن عزیز گردید و بنده که  خود شاهد این صحنه بودم در دل او را تحسین نمودم . آری ، زبان عمل ، همیشه گویاتر از زبان گفتار است و از همین بابت است که اهل بیت (ع) مکرراً یاران خویش را به تبلیغ عملی توصیه می نمودند .  و حتی اصل تبلیغ را تبلیغ عملی بیان نموده اند . و مبلّغان اهل عمل را به چراغ های روشن هدایت در ظلمات گمراهی ها تشبیه نموده و از خدای متعال برای این گونه عالمان دینی ، طلب رحمت نموده اند .  و حتی از این فراتر رفته و به تبعیت از قرآن کریم   عالمان بی عمل و مبلّغان غافل از خویش را مورد طعن و سرزنش قرار داده و موعظه آن ها را زایل شدنی و غیر نافذ دانسته اند .

۱۰ـ۳ـ تبلیغ فردی :

آنچه را که از روش های تبلیغی تا این جا گفتیم ، عموماً روش های تبلیغ جمعی بود لکن از تبلیغ فردی نباید غافل شد ، چرا که این روش تبلیغی ، اگر چه به ظاهر در بازدهی کمّی ، راندمان اندکی دارد ولی از نظر کیفی راندمان بالایی را به خود اختصاص می دهد ، بد نیست به خاطر بیاوریم که تقریباً تمام انبیاء و خصوصاً پیامبر اکرم (ص) ، دوره مهمی از رسالت خود را صرف تبلیغ فردی می نمودند و بهترین و خالصترین یاران آن ها نیز حاصل همین تبلیغات فردی بوده اند به عنوان مثال در طول ۱۳ سال اول بعثت رسول اکرم (ص) ایشان یارانی را تربیت نمودند که هر کدام بعدها خود مبلّغی توانمند و تأثیرگذار در جامعه اند و ائمه (ع) نیز همین روش را در دوران های مختلف بکار گرفته اند از جمله حضرت علی (ع) در دوران غصب خلافت ، امام مجتبی (ع) و سیدالشهداء در دوران صلح با معاویه تا قبل از واقعه کربلا ، امام سجاد(ع) و سایر ائمه بعد از ایشان خصوصاً پس از واقعه کربلا  که تا زمان امام صادق (ع) بیشترین تبلیغ به صورت فردی انجام می شد و بسیاری شاگردان امام صادق (ع) همان تربیت شدگان تبلیغات فردی امام سجاد(ع) و امام باقر (علیهما السلام) یا  فرزندان آن ها بودند .

با توجه به ان چه گفته شد ، در تبلیغ فردی به علّت جذب مستقیم افراد و موقعیتی که پیش می آید می توان خلأهای ذهنی و حتی شبهات موجود در ذهن فرد را شناخته ، به اصلاح آن پرداخت و او را با ابعاد گسترده تری از دین آشنا کرده به معرفت وآگاهی اوعمق بیشتری بخشید.

در تبلیغ فردی جدای از آن چه در باب اخلاق و تبلیغ عملی باید رعایت گردد ، مواردی نیز هست که تأثیرات این شیوه از تبلیغ را افزونتر می سازد مواردی از قبیل خوشرویی ، شادابی ، نصح و خیرخواهی ، سعه صدر ، استقامت ، صبر ، حلم و مدارا ،  تواضع و فروتنی ، آسان گیری ، و۰۰۰ کما این که تمام این امور را در حد کمال در سیره تبلیغی پیامبر اکرم (ص) و خاندان آن حضرت (ع) شاهد هستیم .

ایجاد انگیزه و رغبت در مخاطب ، برقراری رابطه عاطفی با او ، تحمل خطاها و لغزش های افراد و پرهیز از سرزنش آنان به خاطر اشتباهات واعمال انجام شده ، توقع نداشتن از افراد در قبال آنچه که برای هدایت آن ها انجام می دهیم ، پرهیز از عجله و شتابزدگی در اصلاح مخاطب ، رازداری ، وفاداری ، رعایت انصاف با فرد ، پرهیز از یأس و ناامیدی در هدایت پذیری او ، و۰۰۰ و در یک کلام اورا به عنوان مریضی که نیازمند درمان جدی است لکن دارو و حتی گاه طبیب خود را نمی شناسد بدانیم و همانطور که در توصیف رسول اعظم (ص) ، ایشان را طبیبٌ دوّارٌ بطبّه ، خوانده اند ، عمل ما نیز همانند آن مبلّغ اعظم و برتر عالم اسلام باشد .

۱۱ـ۳ـ اردوهای علمی ، تفریحی وزیارتی :

یکی از روش های مؤثر در تبلیغ و رسانیدن پیام دین به مخاطبان ، اردوهای جمعی اعم از زیارتی ، تفریحی و۰۰۰ است چرا که در این سفرها ، فرصت های فراوانی جهت تعلیم و اشنا ساختن مخاطبان با آموزه های دینی وجود دارد ، فرصت هایی از قبیل : دوستی و صمیمت موجود در اردها ، فراغت افراد از اشتغالات روزمره که خود موجب تمرکز ذهنی بیشتر آن ها و در نتیجه فراگیری بهتر ایشان است ، تنوع در محیط ، مراسمات جمعی ، استقبال شدید نسل جوان و نوجوان و۰۰۰ .

از این روی ، اردوها به عنوان یک روش  تأثیرگذار و بسیار مؤثر در هر نوع تبلیغ فرهنگی ، محسوب می گردد بطوری که حتی شاهد استفاده از این ابزار توسط عوامل و عناصر تبلیغ فرهنگ غیر دینی و مخالفان دینداری ودین مداری هستیم . لذا مبلّغان گرانقدر در جهت استفاده از این ابزار خصوصاً به علّت  گرایش نسل جوان به سفرهای غیر خانوادگی که در آن مستقل بوده و با همسالان خود به تفریح یا زیارت می روند بایستی اهتمام بیشتری  ورزیده ، فرصت های موجود در این اردوها را شناسایی نموده و برای ارتباط هر چه بیشتر با نسل جوان و نوجوان از طریق این اردوها برنامه ریزی کنند .

برخی نکات مؤثر دراستفاده هر چه بیشتر از این فرصت نیز با عنایت به فرصت مختصر این نوشتار ذیلاً تقدیم حضور خوانندگان محترم می شود لکن جهت اردوها بهتر است عزیزان به این اندک اکتفا نکنند .اما نکات :

۱ـرعایت اخلاق و آداب ، خصوصاً آداب سفر از سوی مبلّغین و دست اندرکاران اردو ، چرا که این امر ، آموزش عملی اخلاقی به افراد است .

۲ـ برنامه ریزی و تعیین هدف برای اردو و به تبع آن تعیین هدف برای تک تک فعالیت های اردو و بطوری که مجموعه ی این فعالیت ها ، در جهت وصول به هدف اصلی از برگزاری اردو ، کمک کنند .

۳ـ ایجاد جاذبه های فرهنگی برای مخاطبان .

۴ـ بهره گیری از حداکثر فرصت های بدست امده و موجود در اردو . (از قبیل نماز جماعت ، نشست های صمیمی افراد و تبدیل آن به جلسات دوستانه بحث معرفتی ، شگفتی ها و عجایب خلقت الهی که در معرض دید قرار می گیرند و۰۰۰ ).

۵ ـ ایجاد صمیمیت در اردو میان افراد با یکدیگر و خصوصاً با مبلّغان دینی تا زمینه برای تعلیمات مذهبی و تربیت دینی بیش از پیش فراهم شود .

۶ ـ مسئولیت پذیری مبلغان دینی و متولین اردو در جهت خدمت هر چه بیشتر به  افراد چرا که از باب سیدالقوم خادمهم فی السَّفر  ، اگر مبلّغ دینی و متولیان اردو ، فداکاری و تلاش بیشتری به خرج دهند ، نزد اعضاء محبوب تر و مقبول تر شده و آنان پذیرش بیشتری نسبت به تعلیمات ایشان پیدا می کنند .

۷ ـ حفظ ارزش های اخلاقی و اسلامی و اهمیت دادن به وظایف و شعائر دینی .

۸ـ ایجاد جاذبه در اردو و۰۰۰

۱۲ ـ ۳ـ ارائه محصولات فرهنگی:

از دیگر روش های مؤثر در جهت فضا سازی در مساجد ، عرضه  تولیدات فرهنگی در این محیط هاست که می تواند شامل تولید و عرضه  و یا تنها عرضه ی این محصولات باشد و اعم است از فروش ، تکثیر ، یا امانت دادن محصولات فرهنگی لذا روش های ارائه و تولید هم براین اساس متنوع و مختلف است . از برپایی نمایشگاه  کتاب ، عکس ، CD تا ایجاد بانک نوار و CD ، کتابخانه و امثالهم ، و از تولید فیلم های کوتاه مستند و انیمیشن ، سخنرانی تا تألیف و چاپ کتاب وعکس و پوستر و ۰۰۰  که هر کدام نتایج و اثار مختص به خود را دارا می باشد امّا آنچه که در این بین از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، انتخاب  موضوعات این کالاهای فرهنگی براساس اهداف و ضرورت هاست لذا این گونه اقدامات بهتر است پس از شناخت فرصت ها ، ویژگی ها و آسیب های فرهنگی مسجد ، صورت گیرد تا در ارائه محصولات فرهنگی ، اهدافی از قبیل تقویت نقاط مثبت فرهنگی محیط ، دفع آسیب های فرهنگی ، ایجاد زمینه های  فعالیت ها و تبلیغات دینی ، وغیره مدنظر قرار گیرد و بدین وسیله  در هدف اصلی خویش که همان فرهنگ سازی و گسترش معارف دینی در جامعه هدف است ، موفقیت بیشتری کسب   نمائیم .

۱۳ ـ ۳ ـ نمایشگاههای فرهنگی :

برگزاری نمایشگاههای مرتبط با موضوعات دینی و فرهنگی ، و به تصویر کشیدن آموزه های دینی در مساجد ، از دیگر اقدامات موثر جهت فضاسازی فرهنگی است .

این روش اگر چه امروزه به صورت محدود مورد استفاده قرار می گیرد لکن استقبال فراوان مخاطبان از این شیوه ، بیانگر تأثیرگذاری مناسب ان است . بکارگیری رشته های گوناگون هنری در ایجاد چنین نمایشگاه هایی و مجسم نمودن  هر چه بیشتر آن چه که می خواهیم به مخاطبان ابلاغ کنیم ، در افزایش تأثیرگذاری این روش ، مؤثر است لذا  نکاتی را دراین باب نیز ذکر می نماییم :

۱ـ بهره گیری از هنرهای گوناگون ( نقاشی ، عکاسی ، فیلم و۰۰۰) ، ادبیات ( جملات نغز ، شعر ، حکمت ها ، مَثَل ها ، داستان ها ، و۰۰۰) و احادیث و ایات ، در این نمایشگاهها ضروری و موجب ارتقاء سطح تأثیر آن است امّا هر قدر این ابزارها در جهت موافق یکدیگر  و در راستای هدف نهایی و متناسب با هم باشند ، این تأثیر گذاری بیشتر خواهد شد.

۲ـ استفاده از مبانی هنری ، شعر ، داستان وغیره نباید بگونه ای باشد که مخاطب را از واقعیت دور و به فضاهای تخیّلی وارد نماید ضمن آن که پرداختن بیش از حد به تحریک احساسات مخاطبان نیز ، از تأثیرات عمیق و درازمدت این نمایشگاهها خواهد کاست .

۳ـ در کنار تحریک احساسات و عواطف مخاطبان ، حتماً به آموزش مسائل معرفتی و مذهبی ، بپردازیم و به گونه ای عمل کنیم که مخاطبان ، احساسات را توأم با درک عقلی نمایند تا این تأثیرات در عمق جان و فکر آن ها نفوذ کند .

۴ ـ در کنار نمایشگاه ، به عرضه ی محصولات فرهنگی مرتبط با موضوع آن نیز بپردازیم چرا که این امر خود بر تبدیل شور به شعور مؤثر است .

۵ ـ تلاش کنیم در این نمایشگاهها ، میان مخاطبان و مبلغان دینی ، رابطه ای صمیمانه برقرار کنیم تا به راحتی آن چه از سئوالات و شبهات مرتبط با موضوع نمایشگاه در ذهن آن هاست ، سئوال کنند .

۶ ـ براساس شناختی که از مخاطبان و محیط داریم ، موضوع و اهداف نمایشگاه را تدوین کنیم مثلاً اگر در محیطی مقوله نماز مورد غفلت قرار گرفته بهتر است نمایشگاه در رابطه با موضوعات مرتبط با نماز باشد و در این باب نیازی نیست که مستقیماً موضوع نماز را مطرح سازیم ، گاه می توان با موضوعی به ظاهر غیر مرتبط و یا موضوعی که به طور غیر مستقیم مرتبط با نماز است ، نمایشگاه را بر پا نمود لکن در بهترین لحظات تأثیرگذاری آن ، فرهنگ نماز را به زیباترین شکل ممکن مطرح نموده و مخاطبان را تحت تأثیر قرار داد به عنوان مثال در نمایشگاهی با عنوان زیبایی های خلقت ، آن گاه که مخاطبان محذوب صحنه های عجیب و شگرف عالم شده و از عمق دل و جان خود ،  خالق آن را می ستایند ، طرح نماز به عنوان عامل ارتباط با خالق علیم عالم امکان، و وسیله ای برای سپاسگذاری از نعمات پروردگار رحیم ، می تواند تأثیرات فراوانی بر مخاطبان  داشته باشد و یا در نمایشگاهی با موضوع حماسه حسینی (ع) ، با پرداختن به صحنه های نماز ظهر عاشورا در زیر تیرباران دشمن و نیز صحنه ی نمازشب و تهجد بانویی  داغدار و ستمدیده و خسته از ضربات تازیانه و جراحت ها ، مخاطبان را به اقامه ی این فریضه دینی تشویق و استوار ساخت .

۷ـ توجه به سطح معلومات مخاطبان نیز مطلب مهم دیگری است که باید مد نظرقرار گیرد بدین معنا که تلاش کنیم مباحث مطروحه در نمایشگاه ، هر چه بیشتر با اطلاعات ذهنی و آموخته های قبلی مخاطبان مرتبط باشد تا این امر موجب رسوخ و  نفوذ هر چه بیشتر آموزه های دینی قبلی در ذهن و فکر آنان شود .






دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


7 + = 16