یکی از بحث‌های آموزنده و جذّاب در باب شناخت شخصیّت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، بحث از مناظرات و گفت وگوهای آن حضرت با افراد و گروه‌های مختلف است…

یکی از بحث‌های آموزنده و جذّاب در باب شناخت شخصیّت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، بحث از مناظرات و گفت وگوهای آن حضرت با افراد و گروه‌های مختلف است. در شماره‌ی قبل مناظره‌ی حضرت علی علیه السلام با ابابکر مورد بحث قرار گرفت و اینک مناظره‌ی امیرالمؤمنین علیه السلام با اهل شوری^(۱) را تقدیم خوانندگان عزیز می‌کنیم. در این مناظره، امیرالمؤمنین علی علیه السلام با بیان مناقب و صفات والای خویش، به بیان حقانیّت خود در مسأله‌ی خلافت پرداخته است.
در مواردی که نیاز به توضیح احساس شده است، در پی نوشت‌ها ضمن توضیح مختصر، جهت اطلاع بیشتر خوانندگان گرامی منابع معتبر شیعه و سنّی معرفی گردیده است. امید آنکه این مختصر گامی مفید در شناساندن شخصیت والای مولای متّقیان علی علیه السلام باشد و مبلّغان ارجمند را در تبیین حقایق در این سال که به نام امیرالمؤمنین علیه السلام مزیّن شده است مفید افتد.
شورای خلافت
عمر بن شمر در روایتی نقل می‌کند: وقتی که زمان فوت عمر بن الخطاب فرا رسید، فردی را به سوی ۶ نفر از اهل قریش فرستاد و آنان را گِرد خود جمع کرد.
آنان عبارت بودند از علی بن ابی طالب علیه السلام، عثمان بن عفّان، زبیر بن عوام، طلحه بن عبیدالله، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی وقاص.
زمانی که آنان جمع شدند عمر فرمان داد داخل منزلی شده و از آن خارج نشوند مگر آن که یک نفر را برای خلافت از میان خود برگزینند.
حکم عمر به قتل
عمر بن الخطاب به آن جمع دستور داد اگر چهار نفر با یکی موافقت کردند و فردی مخالفت کرد، او را بکشید و اگر سه نفر با یکی موافقت کردند و دو نفر مخالفت ورزیدند، آن دو را بکشید و…. ^(۲)
زمانی که روشن شد خلافت به عثمان سپرده خواهد شد، حضرت علی علیه السلام برپاخاست و برای اتمام حجت بر اهل شوری مباحثی را مطرح نمود.
حسنین علیهماالسلام فرزندان رسول الله صلی الله علیه و آله
حضرت علی علیه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که دو پسرش فرزندان رسول اللّه بوده و دو بزرگ جوانان اهل بهشت باشند؟^(۳)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
آیه‌ی ولایت
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که در حال رکوع زکات داده باشد؟^(۴)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
آیه‌ی تطهیر
علی علیه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که خداوند رجس و پلیدی را از او برده و او را طاهر گردانیده باشد؟^(۵)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
واقعه‌ی غدیر
حضرت علی علیه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند:
سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله به امر خداوند او را در روز غدیر نصب کرده و فرموده باشد هر که من مولای اویم این علی مولای اوست. خدایا دوست بدار هر کس علی را دوست بدارد و دشمن بدار هر کس علی را دشمن دارد؟^(۶)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
حدیث منزلت
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله در حق او گفته باشد: تو برای من به منزله‌ی هارون برای موسی هستی مگر این که پیامبری بعد از من نخواهد بود؟^(۷)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام وارث پیامبر صلی الله علیه و آله
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که وارث شمشیر، پرچم و انگشتر رسول خدا باشد؟
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
تمجید علی علیه السلام در آسمان
حضرت علی علیه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که به اسم او در روز بدر از آسمان ندا داده شده باشد: «لا سیف الاّ ذوالفقار ولافتی الاّ علی»؛ شمشیری جز ذوالفقار و جوانمردی جز علی نیست؟^(۸)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام پرچم دار پیامبر صلی الله علیه و آله
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشند: تو صاحب پرچم من در دنیا و آخرتی؟
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام برادر پیامبر صلی الله علیه و آله
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره‌ی او گفته باشند: تو برادر من و من برادر توام؟^(۹)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام محبوب ترین خلق نزد پیامبر صلی الله علیه و آله
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، ایا غیر از من کسی در میان شما هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشند: تو محبوب ترین خلق نزد من و حق گوترین آنان هستی؟^(۱۰)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
آیه‌ی مباهله
علی علیه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله او و همسر و دو پسرش را برای مباهله با نصارای اهل نجران همراه خود برده باشد؟^(۱۱)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
معلم علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله هزار کلمه به او آموخته باشد که هر کلمه‌ی آن کلیدی برای هزار کلمه‌ی دیگر باشد؟^(۱۲)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
مقام علی علیه السلام و شیعیانش در قیامت
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشد: تو و شیعیانت رستگاران روز قیامت هستید؟^(۱۳)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
حبّ علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشد: دروغ می‌گوید کسی که می‌پندارد من را دوست دارد در حالی که بغض علی را همراه داشته باشد؟^(۱۴)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام عضوی از اعضای پیامبر صلی الله علیه و آله
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره‌ی او گفته باشد: هر که اعضای من را دوست داشته باشد، من را دوست دارد و هر کس من را دوست داشته باشد، خداوند را دوست دارد، گفته شد: مقصود از اعضای شما چیست؟
پیامبر صلی الله علیه و آله پاسخ دادند: مقصود، علی و همسرش و حسنین می‌باشند؟
اهل شوری در جواب گفتند: خیر.
فضل علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرموده باشد: تو نسبت به مسلمین از جهت اسلام مقدم، و از جهت علم برتر و از جهت حلم بیشترین می‌باشی؟^(۱۵)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
حرمت علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره‌ی او فرموده باشد: هر کس به علی اهانت کند من را اهانت کرده و هر کس مرا اهانت کند خداوند را اهانت کرده است؟
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
برترین مردم بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله
علی علیه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشد: تو برترین مردم بعد از من نسبت به امت من هستی؟^(۱۶)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.

علی علیه السلام نفس پیامبر صلی الله علیه و آله
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره‌ی او فرموده باشد: تو مانند نفس من هستی، دوستی با تو دوستی با من و دشمنی با تو دشمنی با من است؟^(۱۷)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
ولایت علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرموده باشد: ولایت تو [بر امت] همانند ولایت من است و این پیمانی است که پروردگارم با من داشته و مرا مأمور کرده تا به شما [امت] ابلاغ کنم؟^(۱۸)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
موقعیّت علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند:
سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره‌ی او فرموده باشد: چیزی از پروردگارم طلب نکردم مگر آن که عطا فرمود و خواهان چیزی از پروردگارم نشدم مگر آن که آن را برای تو هم طلب کردم؟^(۱۹)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
اصالت علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشد: مردم از درختان [ریشه های[مختلف هستند و من و تو از درخت [ریشه] واحدیم؟^(۲۰)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام و شیعیانش در قیامت
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشد: زمانی که خوف امت‌ها را در بر می‌گیرد و موازین قسط و عدل برپا می‌شود، محل دیدار من و تو یک جاست و محل دیدار پیروان و شیعیان تو بر سر حوض کوثر است؟^(۲۱)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
وزارت علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دست او را گرفته و بلند کرده و خطاب به مردم گفته باشد: آگاه باشید این پسر عمو و وزیر من است، وزارت و نصیحت او را بپذیرید، او را تصدیق کنید، به درستی که او ولی شما بعد از من است. ^(۲۲)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
ایثار علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که این آیه‌ی شریفه در حق او نازل شده باشد: «و آن‌ها را بر خود مقدم می‌دارند هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند، کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده‌اند رستگارند.» ^(۲۳)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام افتخار پیامبر صلی الله علیه و آله
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشد و در روز قیامت؛ زمانی که انبیا به اوصیایشان افتخار می‌کنند، من به تو (یا علی) افتخار می‌کنم؟^(۲۴)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
اعلام سوره‌ی برائت
حضرت علی علیه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله او را برای اعلام سوره‌ی برائت نزد مشرکین مکه فرستاده باشد؟^(۲۵)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.

دشمنی قوم با علی علیه السلام
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در رابطه با او فرموده باشند: من به جهت کینه‌ها و حسدهایی که در دل‌های مردم نسبت به تو هست متأثّرم و آن‌ها تا من هستم اظهار حقد و کینه نمی‌کنند، اما بعد از رحلت من [به جهت کینه‌ها و حسدها] با تو مخالفت می‌کنند؟^(۲۶)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
علی علیه السلام و شیعیان او بر سر حوض کوثر
حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حق او فرموده باشد: تو و شیعیانت نزد من بر سر حوض کوثر وارد می‌شوید در حالی که سیراب بوده و چهره‌های نورانی دارید و دشمنان تو در حالی که عطشان بوده و چهره‌های سیاه و زشت دارند نزد من می‌آیند؟^(۲۷)
اهل شوری پاسخ دادند: خیر.
اتمام حجت علی علیه السلام
سپس حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند:
اکنون که بر علیه خودتان اقرار کردید و سخنان پیامبرتان برای شما روشن شد، بر شما باد به رعایت تقوای الهی، شما را از غضب او بر حذر می‌دارم، عصیان امر خدا نکنید، حق را به صاحبش برگردانید، از سنت پیامبرتان پیروی کنید و بدانید که اگر مخالفت با پیامبر صلی الله علیه و آله کنید، مخالفت با خداوند کرده اید.
خلافت را به کسی که اهل آن است و خلافت سزاوار اوست واگذار کنید.
پاسخ اهل شوری: علی لایق ترین مردم برای خلافت
اهل شوری ضمن رد و بدل کردن سخنانی، با هم مشاوره کردند و سرانجام گفتند: قطعا با فضل علی آشنا هستیم و می‌دانیم که او لایق ترین مردم برای خلافت است، ولی علی مردی است که کسی را بر دیگری برتری نخواهد داد، اگر او را خلیفه قرار دهیم، شما و مردم را به صورت مساوی مورد توجه قرار می‌دهد، خلافت را به عثمان واگذار کنید، چون تمایل او همراه با خواسته‌های شماست و سرانجام خلافت را به عثمان واگذار کردند.

پی نوشت:

۱) این مناظره در کتاب احتجاج طبرسی، ج ۱، ص ۳۲۰ آمده است.
۲) با توجه به انحراف جمعی از صحابه بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در انتخاب ابابکر، عمر بیعت ابابکر را لغزشی همانند لغزش جاهلی می‌دانست، از این رو ضمن پذیرفتن شیوه‌ی انتخاب ابابکر، با اجتهاد در مقابل نص صریح پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نسبت به جانشینی علی علیه السلام، راه دیگری را برای تعیین خلیفه تأسیس کرد که خود بدعتی دیگر بود و به فرموده‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هر بدعت گذاری گمراه و هر گمراهی سرانجامش جهنم است. از عجایب بدعت‌های عمر حکم به قتل شخصیّت هایی چون علی علیه السلام در فرض مخالفت با نظر اهل شوری بود. جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به صحیح مسلم، ج ۱۷، ص ۱۹۴؛ الغدیر، ج ۷، صص ۱۷۱ ـ ۷۹؛ تاریخ الخلفاء للسیوطی، ص ۶۷؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۱۷؛ مسند احمد، ج ۴، ص ۱۲۶؛ کتاب سلیم بن قیس، ص ۳۹۳، حدیث ۱۹٫
۳) در آیه‌ی معروف مباهله (آل عمران/ ۶۱) خداوند حکیم حسنین علیهماالسلام را فرزندان پیامبر دانسته است. جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به صحیح بخاری، ج ۴، ص ۳۶٫
۴) مائده / ۵۵؛ «سرپرست و ولی شما تنها خداست و پیامبر او و آن‌ها که ایمان آورده‌اند، همان‌ها که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند.»
۵) احزاب / ۳۳؛«خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دو رکند و کاملاً شما را پاک سازد.» جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به تفسیرکبیر فخر رازی، ج ۲۷، ص ۱۶۶؛ مستدرک حاکم نیشابوری، ج ۳، ص ۱۴۷٫
۶) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به مسند احمد، ج ۱، ص ۱۱۸؛ درّ المنثور سیوطی، ج ۲، ص ۲۹۸٫
۷) این واقعه قبل از جنگ تبوک اتفاق افتاد. جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به صحیح مسلم، ج ۱۵، صص ۱۷۵ ـ ۱۷۳٫
۸) این واقعه در شرایط سخت جنگ بدر اتفاق افتاد، در حالی که حضرت علی علیه السلام زخم‌های فراوان بر تن داشت شجاعانه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دفاع می‌کرد، جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۱۴، ص ۲۵۱٫
۹) رجوع شود به کتاب اسرا آل محمد، سلیم بن قیس، ص ۲۸۸، حدیث ۱۱٫
۱۰) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به صحیح بخاری، ج ۵، ص ۱۸۰؛ صحیح مسلم، ج ۱۵، باب فضائل علی علیه السلام.
۱۱) اشاره دارد به واقعه‌ی معروف مباهله (آل عمران/ ۶۱). جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به صحیح مسلم، ج ۱۵، ص ۱۷۶؛ سیره‌ی حلبی، ج ۳، ص ۲۳۹٫
۱۲) خداوند متعال در سوره‌ی آل عمران، آیه‌ی ۴۵، حضرت مسیح را کلمه نامیده است. با توجه به این مسأله عظمت هزار هزار کلمه روشن می‌شود. جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به مستدرک حاکم نیشابوری، ج ۳، ص ۱۲۶؛ اسرار آل محمد، سلیم بن قیس، ص ۴۷۷، حدیث ۳۰٫
۱۳) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به درّ المنثور سیوطی، ج ۵، ص ۵۸۹٫
۱۴) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به تفسیر کبیر فخر رازی، ج ۲۷، ص ۱۶۶٫
۱۵) جهت آگاهی بیشر رجوع شود به کنزل العمال هندی، ج ۱۱، ص ۶۰۵؛ مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۱۰۷٫
۱۶) احمد حنبل در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این امر را متذکر شده است. جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به مسند احمد، ج ۴، ص ۴۳۸٫
۱۷) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به الغدیر، ج ۱، ص ۳۷۶؛ تاریخ بغدادی، ج ۴، ص ۴۱۰٫
۱۸) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به الغدیر، ج ۱، ص ۳۹۶؛ صحیح مسلم، ج ۶، ص ۳٫
۱۹) اسرار آل محمد، سلیم بن قیس، ص ۴۹۶، حدیث ۳۶٫ سلیم بن قیس در روایتی این گونه نقل می‌کند:
۲۰) روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطاب به علی علیه السلام فرمود:‌ای برادرم بشارت بده ـ این مطلب را در حالی می‌فرمود که اصحابش می‌شنیدند ـ علی علیه السلام عرض کرد: یا رسول الله خدا به شما بشارت بدهد و مرا فدای تو گرداند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: من امشب چیزی از خدا نخواستم مگر این که به من عطا کرد و چیزی برای خود نخواستم مگر آن که مثل آن را برای تو خواستم. از خدا خواستم که بین من و تو برادری قرار دهد، چنین کرد. از او خواستم تو را صاحب اختیار هر مؤمنی بعد از من قرار دهد، چنین کردم. و….
۲۱) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به مسند احمد، ج ۴، ص ۴۳۸٫
۲۲) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۲۹۷٫
۲۳) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۱۷؛ مسند احمد، ج ۴، ص ۲۸۱٫
۲۴) حشر/ ۹٫
۲۵) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به تاریخ ابن عساکر، ج ۳، ص ۵٫
۲۶) نکته‌ی مهمّ این است که ابابکر به جهت نداشتن شأنیت اعلام این سوره برگردانده شد و علی علیه السلام آن را اعلام کرد. جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به اسرار آل محمد، سلیم بن قیس، ص ۲۹۰، حدیث ۱۱؛ الغدیر، ج ۶، ص ۳۴۱٫
۲۷) اسرار آل محمد، سلیم بن قیس، ص ۲۰۷، حدیث ۲٫ سلیم بن قیس در روایتی از علی علیه السلام نقل کرده است که فرمودند: همراه پیامبر اکرم راه می‌رفتم، وقتی راه خلوت شد، پیامبر مرا در آغوش گرفت و در حالی که گریه می‌کرد فرمود: پدرم فدای تنهای شهید. عرض کردم: یا رسول الله چرا گریه می‌کنید؟ فرمودند: کینه هایی در دل اقوامی است و آن را ظاهر نمی‌کنند مگر بعد از من و آن کینه‌های بدر و خون‌های احد است.
۲۸) جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۲۹۷٫