بی شک  رشد و بالندگى امّت اسلامى و بیدارى مسلمانان در پرتو پویایی حماسۀ عاشورا حاصل شد[۱]، به نحوی که ما در سایه بهره گیری از بالندگی قیام عاشورا امام حسین(علیه السلام)افتخارات زیادى به دست آورده ایم؛پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران، رشادت ها و ایثارگری ها در جنگ تحمیلی و عزت و اقتدار نظام اسلامی  در سایه عزاى امام حسین(علیه السلام) به ثمر رسید.[۲]

لذا جانسوزترین ساعت حماسۀ کربلا ؛هنگامى است که امام علیه السلام ندا داد:«هَلْ مِنْ ذابٍ یَذُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسُولِ اللَّهِ؟ هَلْ مِنْ مُوَحِّدٍ یَخافُ اللَّهَ فینا؟ هَلْ مِنْ مُغیثٍ یَرْجُوا اللَّهَ فِی إِغاثَتِنا؟ هَلْ مِنْ مُعینٍ یَرْجُوا ما عِنْدَاللَّهِ فِی إِعانَتِنا؟؛ آیا کسى هست که از حرم رسول خدا دفاع کند؟ آیا خداپرستى در میان شما پیدا مى شود که از خدا بترسد و ستم بر ما روا ندارد؟ آیا فریادرسى هست که براى خدا به فریاد ما برسد؟ آیا یارى کننده اى هست که با امید به عنایت خداوند به یارى ما برخیزد؟».[۳] لیکن در این میان، آنچه از بررسى این قیام به دست مى آید،[۴]مویّد نقش آفرینی کودکان و نوجوانان در نهضت حسینی است،لذا واکاوی این مهم اصل ضروری است و باید[۵] کاری کرد که این جاودانگی پررنگ باشد.[۶]

جاودانگی یاد و خاطرۀ نهضت حسینی  با تکیه بر عواطف انسانی

بدیهی است ندای لطیف و پر از مهر و در عین حال رسا و محکم، از سوی کودکان و نوجوانان در قیام عاشورا همگان را به طرف خدواند مى خواند،[۷]به نحوی که اینگونه مجاهدت ها، عاطفه و توجّه قلبى را در دلهاى شیعیان استحکام بخشید و آموزه های شیعه را تقویت کرد[۸].

غربت، مظلومیت و لبان تشنه کودکان در  واقعۀ کربلا و شهادت مظلومانۀ آنها در [۹]سرزمین نینوا و اسارت به همراه  بانوان[۱۰] فرق شکافته قاسم،[۱۱] تیغ و حلقوم، خیمه سوخته و گوش هاى دریده و گوشواره هاى غارت شده …![۱۲] و از همۀ پیام ها شنیدنی تر  و عبرت خیزتر  شهادت کودک شیرخوار که موج احساسات و عواطف را در میان آزادی خواهان متبلور خواهد ساخت[۱۳]،به ویژه وقتی  حرمله بن کامل اسدى حلقوم طفل را پاره کرد و از گوش تا گوش را درید. امام حسین علیه السلام کف دستش را زیر گلوى بریده طفل گرفت و چون از خون پر شد، آن را به آسمان پاشید.[۱۴]

به راستی بر رباب و سکینه و فاطمه و دیگر زنان چه مى گذرد؟ خاطرات تلخ و جانکاه، یک به یک از جلوى چشمان آنها عبور مى کند …خاطرات تشنگى و بى تابى على اصغر، حلقوم دریده او و پرپر شدنش روى دست پدر با سینه سوخته رباب چه مى کند؟![۱۵]

آری شهادت کودکان و نوجوانان در واقعۀ کربلا به نحو مضاعف ،در روى زمین قلوب پاک انسانها را مى لرزاند، عشق و عواطف را برمى انگیزد، و غیرت و فداکارى را در نفوس به جنب و جوش مى آورد.[۱۶]

شهادت طلبی کودکان و نوجوانان؛ عامل پویایی قیام عاشورا

بی شک روحیه شهادت طلبی، رمز ماندگاری نهضت حسینی است[۱۷]، در تبیین روحیۀ این مهم در میان  کودکان و نوجوانان در واقعۀ عاشورا می توان به حضرت قاسم (علیه السلام) اشاره کرد، لذا شب عاشورا  هنگامی که  قاسم بن حسن به امام علیه السلام عرض کرد: «أَنَا فِی مَنْ یُقْتَلْ؟؛ آیا من هم فردا در شمار شهیدان خواهم بود؟».[۱۸]امام علیه السلام با مهربانى و عطوفت فرمود: «یا بُنَىَّ کَیْفَ الْمَوْتُ عِنْدَکَ؟؛ فرزندم! مرگ در نزد تو چگونه است؟». عرض کرد: «یا عَمِّ أَحْلى مِنَ الْعَسَلِ؛عموجان! از عسل شیرین تر!».[۱۹]

او نوجوانى بود که هنوز به سنّ بلوغ نرسیده بود. در روز عاشورا نزد امام علیه السلام آمد.[۲۰]قاسم اجازه میدان رفتن خواست، ولى امام علیه السلام نپذیرفت، آنقدر دست و پاى امام را بوسه زد تا رضایت امام را جلب کرد و در حالى که اشک مى ریخت به میدان آمد.[۲۱]

و یا جریان شهادت خواهی عبداللَّه بن مسلم بن عقیل نیز شنیدنی است ، وی خواهرزاده امام حسین علیه السلام و مادرش «رقیه» دختر امیرمؤمنان علیه السلام است.[۲۲]

او سه بار شجاعانه به سپاه دشمن حمله کرد و رجز مى خواند:[۲۳]

الْیَوْمَ أَلْقى مُسْلِماً وَهْوَ أَبی        وَفِتْیَهً بادُوا عَلَى دینِ النَّبِیِ

لَیْسُوا بِقَوْمٍ عُرِفُوا بِالکَذِبِ         لکِن خیارٌ وَکِرامُ النَّسَبِ

مِنْ هاشِمِ السّاداتِ أَهْلِ الْحَسَبِ [۲۴]

«امروز پدرم مسلم را ملاقات خواهم کرد و آن جوان مردانى که بر دین پیامبر صلى الله علیه و آله بودند، آنانى که مانند قومى که به دروغ شناخته شده اند نیستند، بلکه مردمى بزرگوار و داراى نسب کریمى که از بزرگان هاشم و انسان هاى با شخصیتى هستند».[۲۵]

او شجاعانه مى جنگید تا آنکه «عمروبن صُبیح» تیرى به جانبش رها کرد در حالى که دست عبداللَّه بر پیشانى اش بود دست او را به پیشانى دوخت، هر چه تلاش کرد نتوانست دست را جدا کند، عمرو بن صبیح جلو آمد و نیزه خویش را بر قلبش فرو کرد و او را به شهادت رساند.[۲۶]،[۲۷]

هم چنین محمد بن عبداللَّه که فرزند عبداللَّه بن جعفر است و مادرش حضرت زینب علیها السلام است [۲۸]،[۲۹] او در حال مبارزه چنین رجز مى خواند:[۳۰]

نَشْکُو إِلَى اللَّهِ مِنَ الْعُدْوانِ      فِعالَ قَوْمٍ فِی الرَّدى ء عُمْیانِ

قَدْ بَدِّلُوا مَعالِمَ الْقُرْآنِ      وَمُحکَمَ التَّنْزیلِ وَالتِّبْیانِ

وَأَظْهَرُوا الْکُفْرَ مَعَ الطُّغْیانِ

«از کردار گروهى که در پستى همانند کورانند به خدا شکایت مى بریم، همانها که معارف قرآن و محکمات تنزیل را تغییر دادند و کفر و طغیان را آشکار ساختند».[۳۱]محمد همانند دیگر جوانان بنى هاشم مى جنگید تا به دست «عامر بن نهشل» به شهادت رسید.[۳۲]

مظلومیت و رشادت کودکان و نوجوانان کربلا، نماد حقانیت عاشورا

در تبیین چگونگی اثبات حقانیت واقعۀ عاشورا باید به شهادت مظلومانۀ حضرت علی اصغر(علیه السلام) اشاره مرد که ازجمله ویژگى هاى مظلومیت و حقانیت امام حسین علیه السلام و نهضت عاشورا در این حادثه است که آن را از حوادث مشابه دیگر جدا مى سازد.[۳۳]

و یا شهادت عبداللَّه بن حسن، یادگار برادر، هنگامى که مشاهده کرد عموى بزرگوارش در گودال قتلگاه در محاصره دشمن قرار گرفته، شتابان رو به جانب امام کرد،[۳۴]عبداللَّه خود را سخت به عمو چسبانید و مى گفت: وَاللَّهِ لا أُفارِقُ عَمِّی ؛ به خدا سوگند! من از عمویم جدا نمى گردم».[۳۵]

ناگاه «ابجر بن کعب» با شمشیر به امام علیه السلام حمله کرد. عبداللَّه در حالى که دستان خود را بالاى سر عمو سپر کرده بود، فریاد زد: «یَابْنَ الْخَبیثَه! أتَقْتُلُ عَمِّی ؛ اى فرزند زن ناپاک، آیا مى خواهى عموى مرا بکشى؟!» شمشیر فرود آمد و دست او را قطع کرد و آن را به پوست آویزان نمود.[۳۶]

او فریاد زد: «یا أمّاه!؛ اى مادرم!».امام علیه السلام او را در آغوش گرفت و فرمود: اى فرزند برادرم، بر آنچه به تو رسیده شکیبا باش و از آن، چشم (به پاداش خدا) داشته باش چرا که تو را به پدران صالحت ملحق سازد».[۳۷]،[۳۸]

در این حال حرمله تیرى به سوى عبداللَّه رها کرد و او را در دامن عمویش به شهادت رساند.[۳۹]

آری اینچنین است که «موسیو ماربین آلمانى» مى گوید: «حسین با قربانى کردن عزیزترین افراد خود، با اثبات مظلومیّت و حقانیّت خود، به دنیا درس فداکارى و جانبازى آموخت و نام اسلام و اسلامیان را در تاریخ ثبت و در عالم بلندآوازه ساخت و اگر چنین حادثه اى پیش نیامده بود، قطعاً اسلام به حالت کنونى باقى نمى ماند و ممکن بود یکباره اسلام و اسلامیان محو و نابود گردند».[۴۰]،[۴۱]

کودکان و نوجوانان واقعۀ کربلا؛ روشنگر ماهیت پلید حکومت یزید

ماجرای شهادت حضرت علی اصغر (علیه السلام)خود بهترین گواه در این زمینه به شمار می­آید؛معالى السبطین از قول ابومخنف شهادت طفل شیرخوار را اینگونه آورده است:…امام علیه السلام طفلش را گرفت و به سوى دشمن روانه شد و فرمود:«یا قَوْمِ قَدْ قَتَلْتُمْ أَخی وَ أَوْلادی وَ أَنْصارِی وَ ما بَقِی غَیْرُ هذَا الطِّفْلِ، وَ هُوَ یَتَلَظّى عَطَشَاً مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ اتاهُ إِلَیْکُمْ، فَاسْقُوهُ شَرْبَهً مِنَ الْماءِ؛ اى مردم! شما برادر و فرزندان و یارانم را کشتید و کسى جز این طفل که بى هیچ گناهى از تشنگى مى سوزد، نمانده است، او را با جرعه آبى سیراب کنید».[۴۲]،[۴۳]و به تعبیر «نفس المهموم » امام علیه السلام فرمود:«یا قَوْمِ، إِنْ لَمْ تَرْحَمُونی فَارْحَمُوا هذَا الطِّفْلَ ؛ اى مردم اگر به من رحم نمى کنید به این طفل خردسال رحم کنید».[۴۴]،[۴۵]

امام علیه السلام در حال گفتن این سخنان بود که بناگاه تیرى از سوى ستمگرى سیاه دل حرمله بن کامل اسدى حلقوم طفل را پاره کرد و از گوش تا گوش را درید.[۴۶]

اتمام حجت امام(علیه السلام) با دشمنان اسلام؛  نشان می دهد شهادت مظلومانۀ حضرت علی اصغر (علیه السلام) به دست پلیدترین انسان نماها صورت گرفته است. انسان هایى درنده خو و زشت سیرت که همچون سگان پلید وحشى هستند و نسبت به هیچ کس رحم نمى کنند حتّى اگر او یک طفل شش ماهه باشد.[۴۷]

هم چنین جان دادن دختر سه ساله امام حسین علیه السلام در خرابه شام با آن وضع دلخراش و رقّت بار ماهیت پلید حکومت جائر اموی را آشکار کرد؛ لذا  برپا شدن آن بارگاه بسیار باشکوه بر قبرش، در حالى که از آن همه شوکت ظاهرى بنى امیه چیزى در آنجا باقى نمانده، درس عبرت بسیار مهمى براى همه عبرت بینان شده است که چگونه آن کاخ هاى با عظمت امویان ویران گشت و اثرى از آن باقى نماند، ولى آن خرابه به برکت طفل چهارساله اى از خاندان پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله این گونه آباد شد.[۴۸]

لزوم تبیین واقعۀ عاشورا برای کودکان و نوجوانان در قالب تبلیغ دانش آموزی

در خاتمه باید گفت با توجه به اینکه هم اکنون خلا های فراوانی در زمینه ترویج معارف اسلامی به ویژه معارف عاشورایی به کودکان و نوجوانان مشاهده می شود  لذا تبلیغ دانش آموزی برای طلاب جوان واجب عینی است.[۴۹]

نباید فراموش نمود مساله تبلیغ دانش آموزی از نیازهای مهم در کشور است که طلاب باید این کمبود را جبران کنند و همه مدارس استان ها را زیرنظر بگیرند و با شناسایی استعدادهای درخشان کار تبلیغی خود را به صورت مستمر ادامه دهند؛[۵۰]لذا عدّه اى از طلاّب بایدبه مدارس مى روند و برنامه هاى تبلیغى را پیاده مى کنند که بسیار خوب و با برکت است ؛ هم چنین شایسته است در جامعه الزهرا هم افراد فاضل و قادر بر خطابه را به مدارس دخترانه بفرستند تا یک برنامه داغ پیام رسانى اسلام و رساندن پیام عاشورا در این ایّام برای همۀ کودکان و نوجوانان در سراسر کشور پیاده شود.[۵۱]

[۱] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۶۵۸٫

[۲] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم؛۶/۱۲/۱۳۸۶٫

[۳] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۴۹۷٫

[۴] همان ؛ ص۶۷۲٫

[۵]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم؛۴/۱۰/۱۳۸۷٫

[۶]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم؛۲۲/۹/۱۳۸۸٫

[۷] عقیده یک مسلمان ؛ ص۲٫

[۸] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۷۱٫

[۹] همان ؛ ص۴۷٫

[۱۰] همان.

[۱۱] همان ؛ ص۶۴۰٫

[۱۲] همان.

[۱۳] همان؛ ص ۵۰۰٫

[۱۴] همان ؛ ص۴۹۹٫

[۱۵] همان؛ ص۶۳۹٫

[۱۶] تفسیر نمونه ؛ ج ۲۰ ؛ ص۱۳۰٫

[۱۷] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسوولان استان آذربایجان غربی؛۱۷/۱۰/۱۳۹۱٫

[۱۸] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها؛ ص ۳۹۹٫

[۱۹] همان.

[۲۰] همان ؛ ص۴۸۲٫

[۲۱] همان.

[۲۲] همان ؛ ص۴۸۴٫

[۲۳] همان؛ ص ۴۸۵٫

[۲۴]همان.

[۲۵] همان.

[۲۶]  اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۷؛ ارشاد مفید، ص ۴۶۰؛ کامل ابن اثیر، ج ۳، ص ۴۰۷ و ابصارالعین، ص ۵۰٫

[۲۷] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۴۸۵٫

[۲۸]  اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۸٫ برخى مادرش را« خوصاء» دختر« حفصه بن ثقیف» شمرده اند،ر.ک: مقاتل الطالبیین، ص ۶۰٫

[۲۹] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۴۸۷٫

[۳۰] همان؛ ص ۴۸۸٫

[۳۱] همان.

[۳۲]  بحارالانوار، ج ۴۵ ص ۳۴ ، ر.ک: نفس المهموم، ص ۱۶۷٫

[۳۳] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها؛ ص ۳۳٫

[۳۴] همان ؛ ص۵۲۷٫

[۳۵] الأرشاد ؛ ص ۴۶۵ ، بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۵۳٫

[۳۶] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۵۲۸٫

[۳۷] الارشاد، ص ۴۶۵ ، بحارالانوار؛ ج ۴۵؛ ص ۵۴- ۵۵٫

[۳۸] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۵۲۸٫

[۳۹] همان.

[۴۰]  درسى که حسین به انسان ها آموخت؛ ص ۲۸۴٫

[۴۱] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۶۵۹٫

[۴۲] معالى السبطین؛ ج ۱؛ ص ۴۱۸٫

[۴۳] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۴۹۸٫

[۴۴]  نفس المهموم؛ ص ۳۴۹٫

[۴۵] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها، ص ۴۹۹٫

[۴۶] همان.

[۴۷] همان ؛ ص۴۱۰٫

[۴۸] همان ؛ ص۶۱۶٫

[۴۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار طلاب جوان مرکز فرهنگی و تبلیغی آینده سازان؛۳۰/۸/۱۳۸۶٫

[۵۰] همان.

[۵۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم؛۶/۱۲/۱۳۸۶٫