یکی از ویژگی های مهم پیامبر اسلام در قبل و بعد از بعثت ، توجه وی بهعبادت و بندگی است که البته در این مختصر نطر بر این است که عبادت و توجه به بندگی وی در درگاه خداوند در زمان قبل از رسالت و بعثت پرداخته شود.

آری او قبل از اینکه به طو ررسمی به پیامبری بر انگیخته شود نیز از روحیه بلند بندگی و عبادت خدای عزوجل برخوردار بود و چون خود و از پدرانش همگی موحد و یکتاپرست بودند هیچگاه سجده بر بت نکردند بلکه همیشه بر خدای عزوجل سجده می نمودند و عبادت می کردند.

یکتاپرستی پیامبر اسلام قبل از بعثت:

پیامبر اکرم(ص) در سنین خردسالی در سفری به شام با راهبی به نام بحیرا برخورد نمود. وقتی بحیرای راهب نشانه‌های پیامبر خاتم را در سیمای محمّد نوجوان مشاهده کرد و برای آزمودنش او را به دو بت لات و عزّی سوگند داد، همگان این جمله به یاد ماندنی را از آن حضرت شنیدند:

لا تسألنی بهما، فوالله ما اَبغضتُ شیئاً بغضهما

مرا به این دو بت سوگند مده، به خدا قسم هیچگاه چیزی نزد من منفورتر از آن دو نبوده است.  ( دلائل النبوه، بیهقى، ج۲، ص۳۵).

از امیرمؤمنان (ع) درباره رسول خدا (ص) سوال شد که :آیا بتى را – حتى براى یک بار – عبادت کرده است؟ حضرت فرمود: نه . سوال شد: آیا خمر نوشیده است؟ فرمود: نه (سبل الهدى و الرشاد، ج۲، ص ۲۰۰(

ابن اسحاق مى‏گوید:رسول خدا)ص( در حالى به جوانى رسید که خداوند او را مراقبت کرده و از پلیدهاى جاهلى حفاظت مى‏کرد زیرا اراده آن داشت تاکرامت رسالت به او دهد».( السیره النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۱۸۳(

عبادت و بندگی پیامبر اسلام قبل از بعثت:

در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه در این باره چنین می‌خوانیم

و لقد قرن الله به من لدن ان کان فطیماً اعظم ملک من ملائکته یسلک به طریق المکارم و محاسن اخلاق العالم لیله و نهاره»

هنگامی که از شیر گرفته شد، خدا بزرگترین فرشته از فرشتگانش را شب و روز همنشین او فرمود، تا راه‌های بزرگواری را پیمود و خوی‌های نیکوی جهان را فراهم نمود.

در منابع تاریخی از اعمال عبادی رسول اکرم صلی الله علیه وآله که پیش از بعثت انجام می‌گرفته همچون نماز، روزه، حج و طواف خانه خدا سخن به میان آمده و عزلت گزینی در غار حرا از عادات دیرینه حضرت به شمار رفته است. البته پاره‌ای از مشرکان نیز خانه کعبه را محترم شمرده، کارهایی را به عنوان اعمال حج انجام می‌دادند، اما حج پیامبر با عادات آنان ـ که با شعار شرک قرین بود ـ همخوانی نداشت و سازگاری آن با حج ابراهیمی در مناسکی چون وقوف در عرفات آشکار می‌گشت. پرهیز آن حضرت از گوشت مردار نیز از چشم تاریخ پوشیده نمانده و برگ دیگری بر شواهد دین باوری وی افزوده است.

او نه تنها از نظر عقیده، موحد و یکتاپرست بود، بلکه در طول سال به تهجد و اعتکاف می‌پرداخت و از پلیدی‌ها خصوصا «میته» [خواری] که رسم جاهلی بود دوری می‌گزید و مراسم حج را به طوری صحیح که از ابراهیم (ع) به یادگار مانده بود، انجام می‌داد.

رفتن به غار حرا برای عبادت و بندگی:

 سیره نویسان اسلام به اتفاق کلمه این سخن را نقل می‌کنند که پیامبر‌(ص) هر چند شب یا در هر سال یک ماه، در غار حرا معتکف می‌شد.

حضرت محمد‌(ص) برای عبادت در این گوشه، غذایی چند روز را همراه می‌برد و هر گاه توشه او به پایان می‌رسد، کسی را می‌فرستاد و یا خود به خانه باز می‌گشت و توشه او روغن زیتون و نان خشک بود.

این تنها سیره نویسان و مورخان نیستند که اعتکاف و عبادت او را در غار حرا در فاصله‌هایی می‌نویسند، بلکه نویسندگان صحاح شش‌گانه اهل سنت نیز این حقیقت را به روشنی نوشته‌اند و همگی درباره پیامبر‌(ص) این جمله را دارند:

و کانَ یَخُلوا بِحرا فَیَتَحنَّث فیه و هُو التعبُدُ فی‌اللَیالی ذوات العدد….

حضرت محمد‌(ص) در حرا گوشه‌گیری می‌کرد و در این خلوت خانه، شب‌های متوالی به عبادت خدا می‌پرداخت.

این کناره‌گیری برای حُنَفا و برخی یکتاپرستان قبل از پیامبر نیز وجود داشته است. می گویند عبدالمطلب، جد بزرگوار پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پایه‌گذار این رسم بوده است. او به هنگام ماه رمضان برای خلوت و عبادت به کوه می‌رفت و مستمندانی را که از آنجا می‌گذشتند، اطعام می‌نمود.

در واقع می‌توان گفت که این خلوت‌گزینی، زمینه‌ای برای تقویت هرچه بیشتر حیات روحانی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و مقدمه‌ای برای بعثت و نزول وحی به آن حضرت به شمار می‌رفته است.

مسلماً پیامبر گرامی به طور ناگهانی پذیرای وحی نگردید، بلکه قبلا در روح او برای تحمل وحی، آمادگی پدید آمد و آمادگی برای دریافت وحی به صورت زیر انجام گرفت: نبوت او با رویای صادقانه آغاز گردید هیچ رویایی نمی‌دید مگر روشن و واضح، مانند سپیده دم خلوت در حرا برای او بسیار لذت‌بخش بود این رویاها، جزیی از نبوت و یا نوعی از وحی و یا دوره آمادگی و به سان رویای حضرت ابراهیم‌(ع) عین حقیقت و متن واقع بود.

با مراجعه به خصوصیات زندگی او در دوران جاهلیت، وضع روحی و نحوه کردار و رفتار او به خوبی روشن می‌شود.

او غیر از حجهالوداع که در دوران رسالت انجام داد، مکررا مراسم حج را انجام داده بود نه به این معنی که در مراسم حج  شرکت می‌کرد؛ زیرا شرکت در مراسم حج نشانه یکتاپرستی نیست و عرب بت‌پرست نیز، در مراسم، شرکت می‌جست، بلکه مراسم حج را به طور صحیح به دور از دیدگان قریش انجام می‌داد.
عبدالله‌بن یعفور از حضرت صادق‌(ع) نقل می‌کند که پیامبر‌(ص) در دوران جاهلیت بیست بار به طور پنهانی مراسم حج را به جای آورده بود و علت استتار، این بود که قریش برخی از مراسم حج را از اعتبار انداخته و آن را به صورت ناصحیح، انجام می‌دادند و گاهی به خاطر یک رشته اهداف مادی و سیاسی ماه‌های حرام را پس و پیش می‌کردند.
شخصیتی که پیوسته در موقع خوردن و آشامیدن نام خدا را بر زبان جاری می‌کرد؛ پیوسته از خویشاوندان و یتیمان تفقد می‌کرد و به فضایل انسانی و عفت، آراسته بود؛ درباره چنین فردی، جز یکتاپرستی و نیکوکاری و پاک‌دامنی نمی‌توان چیز دیگری اندیشید.