برخی از اوصاف شیعیان در کلام امام صادق علیه السلام

 

امام صادق علیه السلام در هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ ه. ق در مدینه چشم به جهان گشود و در سن ۶۵ سالگی، در سال ۱۴۸ ه. ق دیده از جهان فرو بست.

حضرت صادق علیه السلام در سال ۱۱۴ ه. ق به امامت رسید، دوران امامت او با اواخر حکومت امویان مصادف بود که در سال ۱۳۲ ه. ق به عمر آن پایان داده شد و حکومت عباسیان آغاز گردید.
حضرت از میان خلفای اموی با افراد زیر معاصر بود:
۱٫ هشام بن عبد الملک (۱۰۵ ـ ۱۲۵ ه. ق)
۲٫ ولید بن یزید بن عبد الملک (۱۲۵ ـ ۱۲۶)
۳٫ یزید بن ولید بن عبد الملک (۱۲۶)
۴٫ ابراهیم بن ولید بن عبد الملک (۷۰ روز از سال ۱۲۶)
۵٫ مروان بن محمد مشهور به مروان حمار (۱۲۶ ـ ۱۳۲)
و از خلفای بنی عباس نیز با افراد ذیل هم عصر بود:
۱٫ عبد اللّه بن محمد، مشهور به سفّاح (۱۳۲ ـ ۱۳۷)
۲٫ ابو جعفر، مشهور به منصور دوانیقی (۱۳۷ ـ ۱۵۸)
حضرت صادق علیه السلام با توجه به فرصت پیش آمده در دوران انقراض بنی امیه و آغاز حکومت عباسیان، بیشترین بهره برداری فکری و فرهنگی را نموده و در نشر علوم گوناگون بیشترین تلاش ممکن را انجام داد و شاگردان زیادی ـ که تعداد آنها را تا چهار هزار نفر ذکر کرده اند ـ تربیت نمود.
گذشت زمان و فاصله افتادن بین شیعیان و زمان حضور معصومان از یک سو، تهاجم فرهنگهای مختلف به جامعه تشیع از سوی دیگر، و راه یافتن برخی انحرافات و بدعتها از سوی سوم باعث شده است که در رفتار و فرهنگ شیعیان تغییرات و تحولاتی ایجاد شود. تا آنجا که عده ای نام شیعه داشتن و صرف اظهار محبّت اهل بیت علیهم السلام را باعث نجات خویش می دانند، هر چند گناهان زیادی مرتکب شده باشند؛ غافل از اینکه امام علیه السلام به جابر جعفی فرمود: «وَاللّهِ ما یتَقَرَّبُ إلَی اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی اِلاّ بِالطّاعَهِ وَما مَعَنا بَراءَهٌ مِنَ النّارِ وَلا عَلَی اللّهِ لاِءحَدٍ مِنْ حُجَّهٍ مَنْ کانَ لِلّهِ مُطیعا فَهُوَ لَنا وَلِی، وَمَنْ کانَ لِلّهِ عاصیا فَهُوَ لَنا عَدُوٌّ، وَما تَنالُ وِلایتَنا إلاّ بالعَمَلِ وَالْوَرَعِ؛ (۱) سوگند به خدا [کسی] به خدا مقرّب نمی گردد، مگر به طاعت (و بندگی) و ما مدرکی برای دوری از آتش در دست نداریم! و نه کسی به نفع خود بر خدا حجتی دارد. هر کس مطیع و فرمانبردار خدا باشد، دوست ماست. و هر کس خدا را معصیت کند، دشمن ما خواهد بود، و [بدانید کسی] به ولایت ما نمی رسد مگر با عمل و دوری از حرام..»
لذا ضرورت دارد که اوصاف حقیقی و راستین شیعیان را در گفتار امام بحق ناطق، حضرت صادق علیه السلام ـ که بر اصلاح و سازندگی شیعیان ـ سخت حساسیت و تأکید داشته است، بازخوانی کنیم تا بتوانیم خود و جامعه امروزی را با آن اوصاف مقایسه نموده و محک زنیم.

اصناف شیعیان

همیشه این گونه بوده و هست که مدعیان شیعه بودن و ولایت مداری فراوان، ولی شیعه راستین و امامت پذیر واقعی اندک است. امام صادق علیه السلام با تبیین علائم هر یک، صفوف شیعیان راستین را از مدعیان تشیع جدا می سازد. در یک جا می فرماید: «الشّیعَهُ ثَلاثَهُ أصْنافٍ؛ صِنْفٌ یتَزَینونَ بِنا وِصِنْفٌ یسْتَأکَلُونَ بِنا وَصِنْفٌ مِنّا وَإلَینا، یأمَنُون بِأمْنِنا ویخافُونَ بِخَوْفِنا وَلَیسوا بِالبُذُرِ المُذَیعینَ وَلا بالْجُفاهِ الْمُرائینَ، إنْ غابُوا لم یفْقَدُوا وَإنْ شَهِدُوا لَمْ یؤبَه بِهِمْ أولئکَ مَصابیحُ الهُدی؛ (۲) شیعه سه دسته اند؛ گروهی به وسیله ما زینت می یابند [و ما را وسیله عزت و آبروی خویش قرار می دهند] و گروهی به وسیله ما می خورند [و ما را وسیله درآمد زندگی دنیایی خویش قرار می دهند] و گروهی از ما و به سوی ما هستند، با امنیت ما آرامش می یابند و با ترس ما ترسانند، بذر [های کاشته شده اسرار را] پخش نمی کنند و در برابر جفاکاران خودنمایی ندارند، اگر پنهان باشند کسی سراغ آنها را نمی گیرد و اگر آشکار باشند به آنها اعتنا نمی شود [یعنی شهرت گریز و بی نام و نشانند. [آنها چراغهای هدایتند..»

در جای دیگر فرمود: «الشّیعهُ ثَلاثٌ؛ مُحِبٌّ واوٌّ فهُوَ مِنّا وَمُتَزَینٌ بِنا وَنَحْنُ زَینٌ لِمَنْ تَزَینَ بِنا، وَمسْتَأکِلٌ بِنا النّاسَ وَمَنِ اسْتَأکَلَ بِنا إفْتَقَرَ؛ (۳) شیعه سه گروهند: دوست دار عمیق [اهل بیت] ، پس او از ماست، و [گروهی که] به وسیله ما زینت می یابند و ما [نیز] زینتیم برای کسی که به وسیله ما زینت یابد. و [گروهی که] به وسیله ما از مردم می خورد [و ما را وسیله درآمد زندگی خود قرار می دهد] . و کسی که به وسیله ما امرار معاش کند، فقیر می شود..»
البته این نکته را نیز باید متذکر شد که همیشه شیعه نماهایی بوده اند که با نفوذ در صف شیعیان، تلاش کرده اند با رفتار ناشایست خود، آبروی شیعیان را ببرند؛ از این رو شیعیان ژرف اندیش باید این گونه افراد را شناسایی کنند.
حضرت صادق علیه السلام نیز به این نکته توجه نموده است، آنجا که فرمود: «یابْنَ النُّعْمان! إنّا أهْلُ بَیتٍ لا یزالُ الشَّیطانُ یدْخِلُ فینا مَنْ لَیسَ مِنّا وَلا مِنْ أهْلِ دیننا فَإذا رَفَعَهُ وَنَظَرَ إلیهِ النّاسُ أمَرَهُ الشّیطانُ فَیکَذّبُ عَلَینا وَکلّما ذَهَبَ واحِدٌ جاءَ آخَرُ؛ (۴) ای پسر نعمان! ما خاندانی هستیم که همواره شیطان در میان ما فردی نفوذی داخل می کند که نه از ماست و نه از اهل بیت ما، پس وقتی شیطان او را پرآوازه ساخت به طوری که مورد توجه مردم قرار گرفت، به او فرمان می دهد که بر ما دروغ بندد. و وقتی که رفت، نفوذی دیگر می آید..»

اوصاف شیعیان

معروف است که می گویند «الناسُ عَلی دینِ مُلوکِهم» و رعیت همیشه رنگ و بوی شاهان و رهبران خود را دارا بوده اند، شیعه نیز باید چنین باشد و رنگ و بوی امامان خویش را دارا باشند؛ به گونه ای که هر کس آنها را مشاهده کند، بر امامان و مربیان آنها تحسین گوید. امام صادق علیه السلام فرمود: «مَعاشِرَ الشیعهِ! کُونوا لَنا زَینا وَلا تَکونوا عَلَینا شَینا، قولوا لِلنّاسِ حُسْنا، واحْفَظوا ألْسِنَتَکُمْ وَکُفُّوها عَنِ الفُضولِ وقَبیحِ القَوْلِ (۵) ؛ ای گروه شیعه! زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما، با مردم نیکو سخن بگویید، و زبانتان را حفظ کنید و آن را از زیاده روی و زشت گویی بازدارید..»
ابی اُسامه بن زید می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: سلام مرا به هر کس که پیرو ماست و به گفته های ما گوش می کند، ابلاغ کن و از طرف من بگو: «أوصیکُمْ بِتَقْوی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَالْوَرَعِ فی دینِکُمْ وَالإجْتِهادِ لِلّهِ وَصِدْقِ الْحَدیث، وأداءِ الأمانَهِ وَطولِ السُّجودِ وَحُسْنِ الجَوارِ… فَإنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إذا وَرَعَ فی دینِه وَصَدَقَ الْحَدیثَ وَأدّی الأمانَهَ، وَحَسَّنَ خُلْقَهُ مَعَ النّاسِ، قیلَ: هذا جَعْفَری، فَیسُرُّنی ذلک وَیدْخُلُ عَلَی مِنْهُ السُّرورُ، وقیلَ هذا أدَبُ جعفَرٍ علیه السلام وَإذا کانَ عَلی غَیرِ ذلک دَخَلَ عَلَی بَلائُه وَقیلَ هذا أدَبُ جَعْفَرٍ؛ (۶) من شما را به تقوای الهی و پرهیزکاری در دینتان، و تلاش و کوشش در راه خدا، و راستگویی و امانت داری، و سجده های طولانی و نیکو همسایه داری و… سفارش می کنم؛ زیرا هر گاه کسی از شما در دینش ورع داشته باشد و راست بگوید و امانت را رد کند و اخلاقش را با مردم نیکو گرداند، مردم می گویند: این «جعفری مذهب» است و این مرا شادمان می سازد و از بابت آن شادمان می شوم و می گویند: این است روش ادب [و تربیت] امام صادق علیه السلام، ولی اگر برخلاف این باشد، گرفتاری آن به من می رسد و گفته می شود که این هم اثر تربیتی امام صادق علیه السلام!!»
۱٫ تقوا و پاک بودن
امام صادق علیه السلام فرمود: «إنّ أحَقَ النّاسِ بِالوَرَعِ آلُ مُحَمّدٍ وَشیعَتُهُمْ کَی تَقْتَدی الرَّعیهُ بِهِمْ؛ (۷)سزاوارترین مردم به ورع [و دوری از حرام] آل محمد علیهم السلام و شیعیان آنان هستند تا سایر مردم نیز به آنان تأسّی نمایند..»
و در جای دیگر فرمود: «کونوا دُعاهً لِلناسِ بِغَیرِ ألْسِنَتِکُمْ لِیرَوا مِنْکُمْ الْوَرَعَ وَالاجْتِهادَ وَالصّلاهَ وَالخَیرَ فَانَّ ذلک داعِیهٌ؛ (۸) با رفتارتان دعوت کننده دیگران باشید تا آنان از شما پرهیزکاری و تلاش و نماز و نیکی بینند، که این بیشتر دیگران را دعوت می کند..»
شیعه باید منشأ خیرات و خوبیها باشد؛ به همین جهت حضرت جعفر بن محمد علیهماالسلام می فرماید: «شیعَتُنا أهْلُ الهُدی وأهْلُ التُّقی وأهْلُ الخَیرِ وَأهْلُ الایمانِ وَأهْلُ الْفَتْحِ وَالظَّفر؛ (۹)شیعه ما اهل هدایت و اهل تقوی و اهل نیکی و اهل ایمان و اهل پیروزی و موفقیت اند..»
۲٫ حفظ نماز و اسرار و مواسات
امام صادق علیه السلام فرمود: «إمْتَحِنوا شیعَتَنا عِنْدَ ثَلاثٍ؛ عِنْدَ مَواقیتِ الصّلاهِ کَیفَ مُحافِظَتُهُمْ عَلَیها وَعِنْدَ أسْرارِهِمْ کَیفَ حِفْظُهُمْ لَها عَنْ عَدُوِّنا وَإلی أمْوالِهِمْ کَیفَ مُواساتُهُم لاخْوانِهِمْ؛ (۱۰) شیعیان ما را در سه (وقت) امتحان کنید؛ در وقت نماز که چگونه بر آن محافظت می کنند، در نزد اسرار آنها که چگونه آن را از دشمنان ما حفظ می کنند و در نزد اموالشان که چگونه با آن با برادران خویش همدردی می کنند..»
راستی انسان وقتی سفارشات امامان شیعه را در مورد نماز و غیر آن می بیند، احساس غرور و سربلندی می کند؛ ولی وقتی رفتار بعضی از شیعیان را نسبت به نماز و… می بیند، احساس شرمندگی و خجلت می کند.
۳٫ عفت دامن و شکم

از مشکلات جامعه امروزی ما، رواج بی حیایی، چشم چرانی، بی عفّتی، اختلاس، ربا خواری و حرام خوری است. از جامعه شیعی انتظار این است که دارای عفت و حیا، و گریزان از حرام خواری باشند.
حضرت صادق علیه السلام در این زمینه فرمود: «إنّما شیعَهُ عَلِی مَنْ عَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ واشْتَدَّ جِهادُهُ، وَعَمِلَ لِخالِقِه، وَرَجا ثَوابَهُ، وَخافَ عِقابَهُ، فإذا رَأیتَ أولئکَ فَاُولئکَ شیعهُ جَعْفَرٍ؛ (۱۱) همانا شیعه علی کسی است که عفت شکم و دامن دارد، تلاشش زیاد، و عملش برای خدا باشد، و امید ثواب از او داشته باشد و از عقابش بترسد. پس اگر چنین افرادی را دیدی آنها شیعیان جعفر (امام صادق علیه السلام) می باشند..»
در روایت دیگر فرمود: «وَاللّهِ ما شیعَهُ عَلی إلاّ مَنْ عَفَّ بَطْنُهُ؛ (۱۲) به خدا سوگند شیعه علی نیست مگر کسی که عفت شکم دارد..»
۴٫ همرنگی با امامان علیهم السلام

از آثار مهم محبت این است که محبّ تلاش می کند همرنگ با محبوب گردد. هر محبی تلاش می کند با پیروی از گفتار و رفتار محبوب، دل او را به دست آورد. و شیعه که ادعای محبت اهل بیت علیهم السلام را دارد، و سنگ آنها را به حق به سینه می زند، باید نهایت تلاش خویش را در همرنگی و اطاعت از آنها به کار برد.
حضرت صادق علیه السلام می فرماید:
«لَوْ کانَ حُبُّکَ صادِقا لاََطَعْتَهُ // إنَّ المُحِبَّ لِمَنْ یحِبُّ مُطیعٌ؛
اگر دوستی تو صادقانه باشد، او را (محبوب و خدا را) اطاعت می کنی [زیرا] هر کس شخصی را دوست می دارد مطیع او خواهد بود..»
حضرت صادق علیه السلام در مورد صفات شیعه فرمود: «لَیسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ قالَ بِلِسانِهِ وَخالَفَنا فی أعْمالِنا وآثارِنا وَلکِنْ شیعَتُنا مَنْ وافَقَنا بِلِسانِهِ وَقَلْبِهِ وَاتّبَعَ آثارَنا وعَمِلَ بَأعْمالِنا أولئکَ شیعَتُنا؛ (۱۳) از شیعیان ما نیست کسی که به زبان [شیعه بودن را] اظهار کند و در رفتار مخالف ما و رفتار ما باشد. شیعه کسی است که با زبان و قلبش موافق ما باشد و از آثار ما پیروی نماید و طبق رفتار ما رفتار کند. آنها شیعیان ما هستند..»
و در جای دیگر فرمود: «قَوْمٌ یزْعَمونَ أنّی إمامُهُمْ، وَاللّهِ ما أنَا لَهُمْ بِإمامٍ لَعَنَهُم اللّهُ کُلّّما سَتَرْتُ سِتْرا هَتَکوهُ، أقولُ: کذا وکذا، فَیقولون: اِنّما یعْنی کذا وکذا. اِنَّما أَنَا إمامُ مَنْ أطاعَنی؛ (۱۴) گروهی خیال می کنند که من امام آنها هستم، به خدا قسم من امام آنها نیستم، نفرین خدا بر آنها باد. [زیرا] هر گاه رازی را پنهان می کنم آنها آشکار می کنند، من می گویم: چنین و چنین است و آنها می گویند چنین و چنان اراده کرده است. همانا من امام کسی هستم که از من پیروی کند. و همچنین فرمود: «کَذِبَ مَنْ زَعَمَ أنّهُ مِنْ شیعَتِنا وَهُو مُتمسّکٌ بِعُرْوَهِ غَیرِنا؛ (۱۵) دروغ گفته است کسی که می پندارد از شیعیان ماست ولی چنگ به ریسمان دیگران می زند..»
راستی اگر امام صادق۷ رفتارهای برخی از شیعیان را در این زمان می دید چگونه فریادش بلند می شد و از آنها بیزاری می جست؟!!
این نه عشقی است برادر که به پیشانی ماست // این نه مهری است که تأیید مسلمانی ماست

داغ یک عمر گناهی است که پنهان کردیم // سجده بر دوست، نه، سجده بر شیطان کردیم
هر گناهی کرده و گفتیم خدا می بخشد // عذر آورده و گفتیم خدا می بخشد
بخششی هست ولی قهر و عذابی هم هست // ای برادر به خدا روز حسابی هم هست
اینکه از شیعه فقط نام بدانیم بد است // ما نمک گیر چنین لقمه بمانیم بد است
شیعه یعنی کفن سرخ بلا پوشیدن // شیعه یعنی می عشقی ز خدا نوشیدن
۵٫ همدردی با دیگران

برخی افراد در بعضی از عبادات مثل نماز و دعا نمره قابل قبولی دارند، ولی در مسائل مالی و انفاق به دیگران، رفت و آمد و… نقص دارند. این افراد قطعا بدانند که در شیعه بودن آنان نقص است. شیعه مانند امامان خود اهل انفاق و همدردی با دیگران است، امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید: «یابْنَ جُنْدَب! إنَّما شیعَتُنا یعْرَفونَ بِخِصالٍ شَتّی: بِالسّخاءِ وَالْبَذْلِ لِلاِْخْوانِ، وَبِأنْ یصَلّوا الْخَمْسِینَ لَیلاً وَنَهارا، شیعَتُنا لا یهِرّونَ هَریرَ الْکَلْب، وَلا یطْمعونَ طَمَعَ الْغُرابِ، وَلایجاوِرون لَنا عَدُوّا، وَلایسْألونَ لَنا مُبْغِضا وَلَو ماتوا جُوعا…؛ (۱۶) ای پسر جُندب! به راستی شیعیان ما با ویژگیهایی شناخته می شوند: با بذل و بخشش به برادران و با گزاردن پنجاه رکعت نماز [واجب و مستحب] در شبانه روز؛ شیعیان ما چون سگ زوزه نمی کشند، و چون کلاغ طمع کار نباشند، با دشمن ما همجوار [و همراه] نشوند، درخواست کمک از کسی که کینه ما را در دل دارد نکنند، گرچه از گرسنگی بمیرند..»
در روایت دیگری می خوانیم که وقتی یکی از شیعیان، از گروهی از شیعیان در نزد امام صادق علیه السلام تعریف و تمجید نمود و آنها را پاک و پاکیزه خواند، حضرت فرمود: «کَیفَ عِیادَهُ أغْنیائِهم لِفُقَرائِهم؟ قال: قَلیلَهٌ، قال: وَکَیفَ مُشاهَدَهُ أغْنیائِهِمْ لِفُقَرائِهِم؟ قال: قَلیلَهٌ، قال: فَکَیفَ صِلَهُ أغْنیائِهِمْ لِفُقَرائِهِمْ فی ذاتِ أیدیهِمْ؟ فقال: إنّکَ لَتَذْکُرُ أخْلاقا قَلَّ ما هی عِنْدَنا، قال: فقَالَ: فَکَیفَ تَزْعُمُ هؤلاءِ أنّهُمْ شیعَهٌ؟!؛ (۱۷) عیادت ثروتمندانشان از فقرایشان چگونه است؟ عرض کرد: کم است. فرمود: دیدن (و سر زدن) ثروتمندانشان از فقرای آنها چگونه است؟ عرض کرد: اندک است. فرمود: کمک نمودن ثروتمندانشان نسبت به فقرای آنها چگونه است؟ عرض کرد: شما اخلاقی را بیان می کنید که نزد ما کم است. فرمود: پس چگونه آنها خود را شیعه می پندارند..»
اوصاف راستین شیعه بیش از آن است که در یک مقاله بگنجد. آنچه بیان شد، مهم ترین اوصاف و ویژگیهای شیعیان بود. (۱۸) جامعه امروزی تشیع با خواسته امامان و آنچه از اوصاف شیعیان در کلام آن امامان بزرگوار مخصوصا رئیس مکتب جعفری، حضرت صادق علیه السلام آمده است، فاصله زیادی دارد. سخن را با شعری به مناسبت میلاد با سعادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امام صادق علیه السلام به پایان می بریم:
امشب که صفا با دل و جان همراه است // هنگام طلوع آفتاب و ماه است
هم جشن ولادت امام صادق // هم عید محمد بن عبد اللّه است


پی نوشت :

۱)– اصول کافی، ج۲، ص ۷۴، ح۳٫
۲)– محسن فیض کاشانی، المحجّه البیضاء، ج۴، ص۳۵۶٫
۳)– صدوق، خصال، ص ۱۰۳، ح۶۱؛ منتخب میزان الحکمه، ص ۲۸۶، روایت۳۴۳۳٫
۴)– تحف العقول، انتشارات آل علی علیهم السلام، ص۵۵۴٫
۵)– امالی صدوق، ص ۳۲۷، ح۱۷؛ مشکوه الانوار، ص ۱۷۳؛ منتخب میزان الحکمه، ص۲۳۹٫
۶)– حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۸، ص۳۸۹، ح۲٫
۷)– شیخ عباس قمی، سفینه البحار، ج۲، ص۶۴۳٫
۸)– اصول کافی، ج۲، ص۷۸، ح۱۴؛ سفینه البحار، ج۲، ص۶۴۳٫
۹)– الکافی، ج۲، ص۲۳۳؛ المحجّه البیضاء، ج۴، ص۳۵۳٫
۱۰)– بحار الانوار، ج ۸۳، ص۲۲؛ جامع احادیث شیعه، ج۴، ص۵۸٫
۱۱)– الکافی، ج۲، ص۲۳۳، ح۹٫
۱۲)– صدوق، صفات الشیعه، ص۴۹٫
۱۳)– حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۹۶؛ بحار الانوار، ج۶۸، ص۱۶۴٫
۱۴)– همان، ح۱۳، وج۲، ص۸۰، ح۷۶؛ منتخب میزان الحکمه، ص۲۸۵٫
۱۵)– صفات الشیعه، ص۴۵٫
۱۶)– تحف العقول، ص۵۴۰٫
۱۷)– الکافی، ج۲، ص۱۷۳، ح۱۰؛ منتخب میزان الحکمه، ص ۲۸۶٫
۱۸)– برای آگاهی بیشتر به منابع ویژه؛ مثل کتاب صفات الشیعه، تألیف شیخ صدوق، با تحقیق مؤسّسه الامام المهدی علیه السلام؛ أهل البیت فی الکتاب والسنّه، تألیف محمدی الری شهری، نشر دارالحدیث؛ بحار الانوار، ج۶۸، باب ۱۹، «صفات الشیعه»، و میزان الحکمه، واژه شیعه مراجعه شود.






دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


+ 5 = 13