با مطالعه تاریخ و نقل سینه به سینه آن باید وقایع حتمی و عبرت آموز گذشته را زنده نگه داریم؛ چون این تاریخ است که به ما سند و اعتبار می بخشد؛ اما با این حال، همیشه نمی توان به کتب تاریخی در دسترس تکیه کرد؛ زیرا در بین کتب تاریخ، مطالبی وجود دارد که گاهی از طرف نویسنده در آن دخل و تصرفاتی صورت گرفته است، پس اگر بخواهیم اصل واقعه را بفهمیم، باید به افرادی مراجعه کنیم که در صداقت و امانتداریشان شکی نداشته باشیم و ایشان کسانی نیستند؛ جز حضرات معصومین. علیهم السلام بنابراین، جهت کشف اصل هر واقعه تاریخی باید به منابع حدیثی مراجعه کنیم. ‌
«زیارت ناحیه مقدسه» نیز یکی از زیاراتی است که می تواند به عنوان بهترین منبع در جهت شناخت وقایع عاشورا و کم و کیف آن محسوب شود؛ زیرا حضرت حجت بن الحسن علیه السلام در این زیارتنامه به کیفیت جنگ و شهادت جد بزرگوارش، امام حسین علیه السلام و حتی چگونگی خبردار شدن زنان و فرزندان از شهادت امام و عکس العمل ایشان اشاراتی دارند. ‌
علاوه بر این، حضرت به ادله و علل قیام سید الشهدا علیه السلام و خروج ایشان علیه حاکم وقت نیز اشاراتی دارند که لازم است انسان به این ادله ترسیم شده از ناحیه امام عصر علیه السلام آشنا شود تا هم ارزش و اهمیت این زیارتنامه و مضامین عالی آن را بشناسد و هم با توجه به آن، دلایلی محکم و یقینی بر قیام امام حسین علیه السلام اقامه کند.‌

آشنایی اجمالی با زیارت ناحیه مقدسه‌
زیارت ناحیه مقدسه، یکی از زیارات مشهور امام حسین علیه السلام است که در روز عاشورا و غیر آن خوانده می شود و از زیارات مطلقه است. این زیارت، آموزه هایی از عشق، معرفت، سوز، حماسه و توسل زائر به شمار می رود که در عین مرثیه بودنش، مسئولیت آفرین و حرکت ساز است. این زیارت از ناحیه امام زمان علیه السلام صادر شده است و صحنه کربلا و حادثه بزرگ عاشورا را به زیباترین وجه در مقابل چشمان اشکبار و قلب داغدار زائر مجسم می نماید و او را در متن واقعه عاشورا قرار می دهد. ‌

نگاهی اجمالی به عوامل قیام امام حسین علیه السلام از دریچه زیارت ناحیه‌
امام زمان علیه السلام در بخشی از این زیارت به بررسی علل و عوامل قیام حضرت ابا عبدالله علیه السلام اشاره دارد که موضوع مورد بحث این مقاله است. حضرت در این بخش می فرمایند:‌
«حَتَّى إِذَا الْجَوْرُ مَدَّ بَاعَهُ وَ أَسْفَرَ الظُّلْمُ قِنَاعَهُ وَ دَعَا الْغَیُّ أَتْبَاعَهُ وَ أَنْتَ فِی حَرَمِ جَدِّکَ قَاطِنٌ وَ لِلظَّالِمِینَ مُبَایِنٌ جَلِیسُ الْبَیْتِ وَ الْمِحْرَابِ مُعْتَزِلٌ عَنِ اللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ تُنْکِرُ الْمُنْکَرَ بِقَلْبِکَ وَ لِسَانِکَ عَلَى حَسَبِ طَاقَتِکَ وَ إِمْکَانِکَ ثُمَّ اقْتَضَاکَ الْعِلْمُ لِلْإِنْکَارِ وَ لَزِمَکَ أَنْ تُجَاهِدَ الْفُجَّارَ فَسِرْتَ فِی أَوْلَادِکَ وَ أَهَالِیکَ وَ شِیعَتِکَ وَ مَوَالِیکَ وَ صَدَعْتَ بِالْحَقِّ وَ الْبَیِّنَهِ وَ دَعَوْتَ إِلَى اللَّهِ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ أَمَرْتَ بِإِقَامَهِ الْحُدُودِ وَ الطَّاعَهِ لِلْمَعْبُودِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْخَبَائِثِ وَ الطُّغْیَانِ وَ وَاجَهُوکَ بِالظُّلْمِ وَ الْعُدْوَانِ فَجَاهَدْتَهُمْ بَعْدَ الْإِیعَازِ لَهُمْ وَ تَأْکِیدِ الْحُجَّهِ عَلَیْهِمْ…؛ ^۱ تا آن زمان که ستم دست تعدی دراز کرد و ظلم و بیداد نقاب از چهره برافکند و ضلالت و گمراهی پیروان خویش را فرا خواند، در حالی که تو در حرم جدت سکنا گزیده بودی و از ستم پیشگان دوری فرموده، همدم محراب و خانه گشته و از لذّتها و شهوتها بریده بودی و به مقدار توانایی و امکانات خویش با قلب و زبان به انکار منکرات و رد ناپسندها پرداخته بودی، پس در آن زمان بود که آگاهیت به شرایط موجود و تکالیف الهی موجب انکار عمل گردید و بر تو لازم شد که با فاجران و بد کاران به جهاد برخیزی پس همراه با فرزندان و خویشان و پیروان دوستدارانت حرکت کردی و از حقیقت و برهانهای الهی آشکارا سخن گفتی و با حکمت و اندرز نیکو مردم را به سوی خدا دعوت کردی و به برپایی حدود الهی و فرمانبری از پروردگار فرمان دادی و از پلیدیها و سرکشی باز داشتی؛ اما آنان با ستم و تجاوز و دشمنی به مقابله با تو پرداختند پس تو نیز به دنبال ترساندن آنان از عذابهای الهی و تاکید بر حجت خداوندی با ایشان به مبارزه پرداختی… .»‌
از عبارات و فقرات نورانی آن چنین بر می آید که مهم ترین دلیل قیام سید الشهدا علیه السلام ظلم و فسادی بود که بعد از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله خود را برملا کرد. به این معنا که در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله ظلم و فساد به صورت علنی نبود؛ ولی در زمان اهل بیت علیهم السلام خصوصاً از همان اوایل خلافت خلفای سه گانه پرده از چهره خود برداشت و علنی شد و در زمان امام حسین علیه السلام کاملاً در مقابل حضرت جبهه گیری کرد و افرادی که در نهان و مخفیانه با امام مخالف بودند، پرده از نفاق خود برداشته و آشکارا به مخالفت پرداختند. به همین دلیل امام زمان علیه السلام می فرماید: «وَ اَسْفَرَ الظُّلْمُ قِنَاعَهُ وَ دَعَا الْغَیُّ أَتْبَاعَهُ؛ و ظلم و بیداد نقاب از چهره برافکند و ضلالت و گمراهی پیروان خویش را فرا خواند.»‌
بنابراین، باید مهم ترین عامل را ظلم دانسته و آن را کالبد شکافی کنیم که در ادامۀ این مقاله به این مهم خواهیم پرداخت. البته قدر متیقن این است که چنین کالبد شکافی مهمی باید از زمان رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله صورت بگیرد؛ چرا که علل مخالفت با امام حسین علیه السلام ریشه در جریان بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله دارد.‌
در این قسمت از مقاله به کلمات نورانی امام زمان علیه السلام در زیارت ناحیه مقدسه در مورد عوامل قیام حضرت سید الشهدا علیه السلام می پردازیم که در حقیقت موضوع اصلی این مقاله است.‌

ترسیم طرح کلی بیانات امام زمان علیه السلام در این زیارت
امام زمان علیه السلام در زیارت ناحیه می فرماید: «حَتَّى إِذَا الْجَوْرُ مَدَّ بَاعَهُ وَ أَسْفَرَ الظُّلْمُ قِنَاعَهُ وَ دَعَا الْغَیُّ أَتْبَاعَهُ وَ أَنْتَ فِی حَرَمِ جَدِّکَ قَاطِنٌ وَ لِلظَّالِمِینَ مُبَایِنٌ جَلِیسُ الْبَیْتِ وَ الْمِحْرَابِ مُعْتَزِلٌ عَنِ اللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ تُنْکِرُ الْمُنْکَرَ بِقَلْبِکَ وَ لِسَانِکَ عَلَى حَسَبِ طَاقَتِکَ وَ إِمْکَانِکَ» امام زمان علیه السلام مراحل قیام امام حسین علیه السلام را در این قسمت از زیارت به سه مرحله مهم تقسیم کرده اند که هر کدام از این سه مرحله توضیحاتی را می طلبد. آن سه مرحله به این شرح است:‌
مرحله اول: مرحله تعدی و گسترش ظلم است که امام زمان علیه السلام آن را در دو جمله متفاوت بیان فرمودند:‌
۱٫ ظلم و ستم، دست تعدی را دراز کرد و از چهره خود پرده برداشت و علنی شد.
۲٫ گمراهی، طرفداران خود را فرا خواند.
مرحله دوم: عکس العمل امام حسین علیه السلام در مقابل یزید.‌
مرحله سوم: خروج امام حسین علیه السلام از مدینه همراه با خانواده.‌

مرحله اول: ویژگیهای حاکم، رعیت و جامعه در زمان یزید‌
با توجه به اینکه حضرت سید الشهدا علیه السلام چند سالی را در زمان حکومت معاویه گذراندند، سؤالی که مطرح می شود این است که چرا امام حسین علیه السلام در زمان معاویه حرکتی از خود نشان ندادند؛ ولی در زمان یزید دست به قیام زدند؟ ‌
همان گونه که امام زمان علیه السلام در زیارت ناحیه مقدسه می فرمایند: «حَتَّى إِذَا الْجَوْرُ مَدَّ بَاعَهُ وَ أَسْفَرَ الظُّلْمُ قِنَاعَهُ وَ دَعَا الْغَیُّ أَتْبَاعَهُ؛ تا آن زمان که ستم، دست تعدی دراز کرد و ظلم و بیداد نقاب از چهره برافکند و ضلالت و گمراهی پیروان خویش را فرا خواند.»؛ یعنی ظلم و ستم از حالت نفاق و پشت پرده بیرون آمد و خود را علنی کرد و به طور صریح و آشکار در برابر حق جبهه گیری نمود و در حد توان خود حق را کمرنگ و یا آن را نادیده گرفت.‌
البته به یقین در زمان معاویه جو حاکم بر جامعه مانند زمان حکومت یزید نبود؛ زیرا هر چند معاویه با اسلام و اهل بیت علیهم السلام مخالف بود؛ ولی در ظاهر مسائل شرعی را مراعات می کرد و در برخوردها و اعمال خود ظاهراً با اسلام موافق بود، هر چند می دانیم که در پشت پرده چه جنایتها و ظلمهایی علیه دین انجام داد؛ اما مسئله ظلم و تعدی در جامعه به صورت علنی از زمان یزید بن معاویه مطرح شد و جوّ حاکم بر جامعه و مردم و ویژگیهای شخصیتی یزید به گونه ای بود که ناگزیر به برخی از آنها اشاره می کنیم:‌
۱٫ ویژگیهای شخصیتی یزید ‌
زمانی که یزید بن معاویه به خلافت رسید، حضرت سیدالشهدا علیه السلام جمله معروف استرجاع را بر زبان جاری ساخت و این گونه فرمود: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ وَ عَلَى الْإِسْلَامِ السَّلَامُ إِذْ قَدْ بُلِیَتِ الْأُمَّهُ بِرَاعٍ مِثْلِ یَزِیدَ؛ ما همگی از خداییم و به سوی خدا برمی گردیم، (با آمدن یزید) با اسلام باید خداحافظی کرد؛ چون که اسلام به مصیبتی همچون خلافت یزید مبتلا گشته است.» که نشان دهنده این است که اگر یزید خلیفه شود، دیگر اسلام باقی نمی ماند.‌
البته این تفکر فقط تفکر و عقیده حضرت سید الشهدا علیه السلام نبود؛ یعنی این گونه نبوده و نیست که فقط اهل بیت علیهم السلام و شیعیان آنان به بی کفایتی و پلیدی یزید بن معاویه پرداخته باشند؛ بلکه مورخین اهل سنت نیز به این مسئله اذعان و اعتراف دارند.‌
از جمله “مسعودی” تاریخ نگار معروف اهل سنت، می نویسد: «و سِیَرُه سیره فرعون بل کان فرعون اعدل منه فی رعیته؛^۲ سیره یزید همان روش فرعون بود؛ بلکه باید گفت: فرعون در میان مردم بیش از یزید به عدالت رفتار می کرد.»‌
در تأیید کلام مسعودی به این قضیه نیز اشاره می شود که وقتی گروهی از مردم مدینه به سرپرستی “عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه” برای آگاهی از افکار، عقاید و اعمال یزید به شام سفر کرده و برگشتند، عباراتی را در معرفی یزید گفته اند که از عمق فاجعه ای که مسلمین گرفتار آن شده بودند، حکایت می کند و آن عبارات در بسیاری از کتب تاریخی شیعه و سنی وارد شده و تمام آنها این مطالب را تأیید کرده اند.‌
“ابن اثیر” در کتاب تاریخ خود نقل می کند که: همراهیان عبدالله بن حنظله بعد از بازگشت از سفر شام و ملاقات با یزید در توصیف وضعیت او چنین گفته اند: «قدمنا من عند رجل لیس له دین یشرب الخمر و یضرب بالطنابیر و یعزف عنده القیان و یلعب بالکلاب و یسمر عنده الحراب و هم اللصوص؛^۳ ما از نزد مردی آمدیم که دین ندارد، شراب می نوشد، طنبور می نوازد، نوازندگان نزد وی به لهو و لعب مشغولند، با سگها بازی می کند و با جمعی از دزدان شب نشینی دارد.»‌
دیگری گفت: به خدا سوگند! وی شراب می نوشد و به گونه ای مست می شود که نماز را نیز ترک می کند.‌
“ابن جوزی” دانشمند معروف اهل سنت، از قول عبدالله بن حنظله نقل می کند که گفت: «والله ما خرجنا علی یزید حتی خفنا ان نرمی بالحجاره من السماء انه رجل ینکح الامهات و البنات و الاخوات و یشرب الخمر و یدع الصلوه؛^۴ به خدا سوگند! ما در حالی از نزد یزید بیرون آمدیم که خوف آن داشتیم تا بر اثر گناهان فراوان وی از آسمان سنگ بر سر ما ببارد، او مردی است که با مادران و دختران و خواهران خود نیز زنا می کند، شراب می نوشد و نماز نمی خواند.»‌

‌۲٫ تحریف دین و مکتب‌
تحریف یک مکتب بدترین خطر برای آن مکتب است و بدترین نوع تحریف این است که افرادی که خود را رهبران و سیاستمداران آن مکتب می دانند، خود بر خلاف احکام و دستورات آن عمل کنند و در عین حال اعمال و رفتار خود را مطابق با تعالیم و قوانین آن مکتب بدانند.‌
این خطر بزرگ در زمان امام حسین علیه السلام توسط دستگاه اموی به بدترین وجه اسلام را تهدید می کرد. اگر امام علیه السلام قیام نمی کرد و به افشاگری دست نمی زد، دیری نمی پایید که از اسلام چیزی جز نام آن باقی نمی ماند. اینجاست که حضرت آیه استرجاع را بر زبان جاری نمود.‌
به هر صورت تحریف اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله، وارونه ساختن دین و ساختن پوسته ای از دین که محتوای حقیقی نداشته باشد، از برنامه هایی بود که در عصر امام حسین علیه السلام به اوج خود رسید. مردم کم کم دین حقیقی را از دست داده و با ایده و اعتقادات جدیدی که ساخته یزید و یزیدیان بود، زندگی می کردند و آن باورهایی را که از کلام اهل بیت علیهم السلام نسبت به اعمال عبادی خود آموخته بودند، از دست دادند و به طور کلی ارزشها به ضد ارزش و ضد ارزشها به ارزشها تبدیل شد، تا حدی که در شهر مدینه و کنار تربت پاک و قبر نورانی رسول خدا صلی الله علیه و آله ارزش، عظمت و احترام زنان آوازه خوان و رقاصه به نهایت از مؤمنین و متقین بیشتر شده بود. شراب خوری دوباره علنی شد و چون یزید که حاکم وقت بود، خود مردی عیاش و خوش گذران بود، به مردم زمان خود برای عیاشی آزادی بیشتری داده بود، به حدی که عمال او در کنار تربت پاک رسول خدا صلی الله علیه و آله مجالس و محافل عیش و نوش با حضور زنان و دختران آوازه خوان برگزار می کردند. ^۵ ‌
اگر در زمان معاویه نماز جمعه را در چهارشنبه خواندند، حداقل پایبند به نماز جماعت و جمعه بودند و می خواندند؛ اما در زمان یزید که دیگر کسی حرفی از نماز به میان نمی آورد و مؤمنان و دینداران نمی توانستند دین و دیانت خود را اظهار کنند؛ چرا که مورد تمسخر اطرافیان حکومت واقع می شدند.‌

۳٫ دگرگونی ارزشهای مکتبی‌
در اینجا به فلسفه فرمایش امام زمان علیه السلام در زیارت ناحیه مقدسه پی می بریم که فرمود: « وَ اَسْفَرَ الظُّلْمُ قِنَاعَهُ؛ ظلم و ستم پرده از چهره خود برداشت.»‌
مفهوم کلام این است که هر کس مخالف اسلام، قوانین و معتقدات مسلمانان بود و نمی توانست آن را اظهار کند و یا مخالف اهل بیت علیهم السلام بود و می ترسید که آن مخالفت را علنی کند، با رفتار و اعمال یزید تمام این افراد جسور شده، به راحتی در برابر امام حسین علیه السلام، اسلام، مکتب و قرآن قد علم کرده و به مخالفت پرداختند و تمام کینه هایی را که نسبت به اسلام و اهل بیت علیهم السلام در دل داشتند، نمایان کردند.‌
در هر صورت مکتب اسلام و ارزشهای مکتبی در زمان خلافت یزید بسیار کمرنگ شد و تا سر حد فراموشی پیش رفت. تا قبل از زمان یزید مردم برای حل مشکل روحی، معنوی و یا مشکلات مادی خود به مسجد یا خانه امام علیه السلام می آمدند و حتی برای رفع خستگی خود و کسب نشاط و شادمانی به طرف مسجد می رفتند و با خواندن نماز مسائل خود را حل و فصل می کردند؛ اما در زمان یزید مردم مسجد را کنار زده و به مجالس و محافل رقاصی و عیاشی می رفتند تا روحیه بگیرند. ‌
تا قبل از یزید، گناه، معصیت، شراب خوری و اعمال منافی با عفت مخفیانه صورت می گرفت و افراد اعمال خلاف شرع خود را از دیگران مخفی می کردند؛ اما در زمان خلافت یزید تمام اعمال قبیح علنی شد و دوباره مانند دوره جاهلیت، نمود پیدا کرد که امام حسین علیه السلام در مسیر خود از مدینه تا کربلا بارها به این نکته اشاره فرمودند.‌
از جمله در مسیر کربلا با “فرزدق” روبه رو شدند و بعد از مدتی گفتگو که بین ایشان رد و بدل شد، امام علیه السلام به او فرمود: «یَا فَرَزدَقُ! أَنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَهَ الشَّیْطَانِ وَ تَرَکُوا طَاعَهِ الرَّحْمَنِ وَ أَظْهَرُوا الْفَسَادَ فِی الأَرضِ وَ اَبطَلُوا الحُدُودَ وَ شَرَبُوا الخُمُورَ وَ استَأثَرُوا فِی اَموَالِ الفُقَرَاءِ وَ المَسَاکِینَ وَ اَنَا اَولَی مِن مَن قَامَ بِنَصرِهِ دِینِ اللهِ وَ اِعزَازَ شَرعِهِ وَ الجِهَادَ فِی سَبِیلِهِ لِتَکُونَ کَلِمَهُ اللهِ هِیَ العُلیَا؛^۶ ای فرزدق! این گروه مطیع شیطان شده و اطاعت خدا را رها کردند، در زمین فساد ایجاد کرده و احکام الهی را باطل دانسته و مشروب می نوشند و در بیت المال مسلمین و اموال فقرا و مساکین دستبرد زده اند. بر من است که به یاری دین خدا شتافته و آن را عزیز گردانم و در راه او جهاد کنم تا تنها کلمه الله بر عالم حاکم باشد.»‌
و در جای دیگر می فرماید: «اَیُّهَا النَّاسُ! أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ قَالَ فِی حَیَاتِهِ مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لِحُرُمِ اللَّهِ نَاکِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّهِ رَسُولِ اللَّهِ یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللَّهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ ثُمَّ لَمْ یُغَیِّرْ بِقَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ کَانَ حَقِیقاً عَلَى اللَّهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَهُ؛^۷ ای مردم! رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس حاکم ظالمی را ببیند که حرام خدا را حلال کرده و پیمان خدا را می شکند و مخالف سنتهای الهی در بین بندگان خدا حکم می کند؛ ولی با قول یا فعل خود او را از این کار باز ندارد، بر خداوند است که او را وارد جهنم کند.»‌
همچنین در نامه ای که به برادرشان محمد حنفیه نگاشته اند، چنین فرمودند: «أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّهِ جَدِّی ص أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أَسِیرَ بِسِیرَهِ جَدِّی وَ أَبِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام…؛ ^۸ من برای خوشگذرانی، تفریح و یا ظلم و فساد خروج نکردم؛ بلکه هدفم این بود که امت جدم را اصلاح نموده، امر به معروف و نهی از منکر کنم و همانند جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و پدرم امیرالمؤمنین علیه السلام عمل نمایم.»‌
امام علیه السلام آنقدر دغدغه دین پیامبر صلی الله علیه و آله را دارد که تنها دلیل خروج خود علیه یزید را اصلاح امت پیامبر و احیای سنتهای فراموش شده ای مانند امر به معروف و نهی از منکر برشمرده و احیای دین اصلی و حقیقی به جای دین تحریف شده بنی امیه ای را وظیفه خود می داند.‌

۴٫ تصمیم به قتل امام حسین علیه السلام‌
در زمان خلافت یزید، مردم سفارشات پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد اهل بیت علیهم السلام را فراموش کرده و توصیه های رسول خدا را از یاد بردند و در کنار تربت پاک پیامبر صلی الله علیه و آله به فرزندش نیز رحم نکردند و او را از دشمنان خود و کسانی که سلب آسایش می کنند قلمداد کرده و به قتل او اقدام کردند.‌
لذا امام حسین علیه السلام در آن شبی که از مدینه بیرون آمدند، کنار قبر پیامبر صلی الله علیه و آله رفته، چنین عرض کردند:‌
«فَاشْهَدْ عَلَیْهِمْ یَا نَبِیَّ اللَّهِ إِنَّهُمْ قَدْ خَذَلُونِی وَ ضَیَّعُونِی وَ لَمْ یَحْفَظُونِی وَ هَذِهِ شَکْوَایَ إِلَیْکَ حَتَّى أَلْقَاکَ؛^۹ ای نبی خدا! شاهد باش که این مردم مرا خوار کرده و حق مرا ضایع کردند و احترام مرا حفظ نکردند. ای رسول خدا! این شکایت من به تو از این مردم است تا روزی که تو را ملاقات کنم.»‌
همچنین زمانی که امام علیه السلام در مکه بودند، «عبدالله بن عباس» نزد ایشان آمد و مطالبی را از روی خیرخواهی به امام عرض کرد؛ اما امام علیه السلام به او فرمود: «هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ یَا بْنَ عَبَّاسِ! اِنَّ الْقَومَ لَنْ یَتْرُکُونِی وَ اِنَّهُمْ یَطْلُبُونَنِی أَیْنَ کُنتُ حَتَّی اُبَایِعَهُمْ کُرْهَاً وَ یَقْتُلُونِی وَ اللهِ اِنَّهُمْ لَیَعْتَدُّونَ عَلَیَّ کَمَا اعتَدَّت الْیَهُودُ فِی یَوْمِ السَّبتِ؛^۱۰ هیهات هیهات! ای ابن عباس! این مردم مرا رها نکرده و هر جا بروم به دنبال من خواهند آمد تا با اکراه و اجبار از من بیعت بگیرند و من را بکشند. به خدا قسم! اینها به حق من تجاوز می کنند، مانند یهودیانی که در روز شنبه به حدود الهی تجاوز کردند (و حرف خدا را زمین گذاشتند).»‌
و باز زمانی که خبر حرکت امام علیه السلام از مدینه به طرف عراق در شهر پخش شد و مردم این مسئله را برای یکدیگر بازگو می کردند، «عبدالله بن جعفر» پسر عموی امام و شوهر حضرت زینب علیها السلام به حضرت نامه نوشت و از وی خواست تا در مدینه بماند و خودش را به چنگال مرگ نیندازد و در مقابل، او از یزید برای امام علیه السلام امان نامه بگیرد.‌
امام علیه السلام در جواب او نوشتند: «والله یَابنَ عَمِّی! لَوْ کُنْتُ فِی جُحْرِ هَامَّهٍ مِنْ هَوَامِ الْأَرْضِ لَاسْتَخْرَجُونِی مِنْهُ وَ یَقْتُلُونِّی وواللَّهِ یَابنَ عَمِّی لیَعتَدُنَّ علَیَّ کما اعتَدَت الیَهودُ فی یومِ السَّبتِ، والسَّلامُ ؛^۱۱ ای پسر عمو! به خدا قسم اگر در لانه حشره ای از حشرات زمین مخفی شوم، مرا بیرون آورده و می کشند. ای پسر عمو! به خدا قسم اینها به حق من تجاوز می کنند، مانند یهودیانی که در روز شنبه به حدود الهی تجاوز کردند و حرف او را زمین گذاشتند. والسلام.»‌
با توجه به کلمات نورانی امام حسین علیه السلام به شرایط سخت و طاقت فرسای زمان ایشان پی خواهیم برد و به آن حضرت حق می دهیم که مدینه را رها کرده و به طرف مکه و سپس به عراق برود؛ البته باید به این مطلب نیز اشاره کنیم که امام علیه السلام با اراده و خواست خود از مدینه بیرون نرفت؛ بلکه خود حضرت در گفتگویی که بین ایشان و ابن عباس در مکه رخ داد، چنین می فرماید: «یابن عباس! فَمَا تَقُولُ فِی قَومٍ اَخرَجُوا ابْنَ بِنْتَ رَسُولِ اللهِ مِنْ دَارِهِ وَ قَرَارِهِ وَ مَوْلِدِهِ وَ حَرَمِ رَسُولِهِ وَ مُجَاورَۀِ قَبْرِهِ وَ مَوْلِدِهِ وَ مَسْجِدِهِ وَ مَوضِعِ مُهَاجِرِهِ فَتَرَکُوهُ خَائِفَاً مَرعُوبَاً لَا یَستَقِرَّ فِی قَرَارٍ وَ لَا یَأوَی فِی وَطَنٍ یُرِیدُونَ فِی ذَلِکَ قَتْلَهُ وَ سَفْکِ دَمِهِ وَ هُوَ لَمْ یُشْرِکْ بِاللهِ شَیْئاً وَ لَا اتَّخَذَ مِنْ دُونِهِ وَلِیَّاً وَ لَمْ یَتَغَیَّرْ عَمَّا کَانَ عَلَیْهِ رَسُولِ اللهِ؛^۱۲ ای ابن عباس! چه می گویی در مورد گروهی که فرزند دختر پیامبر خود را از خانه و جایگاه و محل ولادت خود و از حرم رسول خدا صلی الله علیه و آله بیرون رانده و همسایگی قبر پیامبر، محل ولادت، مسجد و محل هجرت او را از او گرفتند و چنا ن رعب و ترس در دل او جای دادند که در هیچ مکانی استقرار نمی یابد و به هیچ مکانی نمی تواند پناه ببرد. اراده کشتن و ریختن خون او را کرده اند؛ در حالی که هرگز به خدا شرک نورزیده و جز او هیچ کس را پشتیبان خود ندانسته و از آرمانهای رسول خدا صلی الله علیه و آله ذره ای روی نگردانده است؟»‌
بنابراین، متوجه می شویم که امام علیه السلام در مدینه بر جان و مال و حتی اهل بیت علیهم السلام خود بیمناک بود و ناچار به ترک مدینه به همراه خانواده خود شد تا هم جان خود و خانواده خود را نجات دهد و هم دین اسلام و شریعت جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله را احیا و اصلاح کند.‌
امام حسین علیه السلام در مسیر خود به طرف کربلا به شخصی به نام “اباهرّه ازدی کوفی” برخورد کرد. وی نزد امام علیه السلام آمد و به ایشان عرض کرد: «یَا بْنَ بِنْتَ رَسُولِ اللهِ! مَا الَّذِی اَخْرَجَکَ عَنْ حَرَمِ اللهِ وَ حَرَمِ جَدِّکَ مُحَمَّدٍ؛ ای پسر دختر پیامبر! چه چیزی تو را از حرم خداوند و حرم جدت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله بیرون کرده است؟» ‌
«فقال الْحسین علیه السلام: یَا اَبَا هرَّهِ! اِنَّ بَنِی اُمَیَّهَ اَخَذُوا مَالِی فَصَبَرْتُ وَ شَتَمُوا عِرْضِی فَصَبرْتُ وَ طَلَبُوا دَمِی فَهَرَبْتُ…؛ ^۱۳ امام فرمود: ای اباهره ! بنی امیه مالم را دزدیدند، صبر کردم. آبرویم را بردند، باز صبر کردم، تا اینکه قصد کشتن مرا کردند، گریختم تا جانم را از دست آنها نجات دهم.»‌
آنقدر عرصه را بر امام علیه السلام تنگ کردند که ناچار به ترک مدینه شد؛ البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که امویان با کنار زدن بنی هاشم از خلافت حقه خود، خودشان را خلیفه واقعی رسول خدا صلی الله علیه و آله و وارث او معرفی کرده بودند، و عامه مردم از ساده لوحی به تمامی دستورات آنها گوش فرا می دادند و طبق خواسته آنها عمل می کردند. ‌

 مرحله دوم: عکس العمل امام حسین علیه السلام در مقابل خلافت یزید ‌
با توجه به مطالب گذشته، اعمال و رفتار یزید و والیان او با مردم زمان وی و تقابل عمل آنان با دین خدا و ارزشهای اسلامی، این سؤال مطرح می شود که آیا امام حسین علیه السلام به یکباره اقدام به قیام کرد و در مدینه هیچ گونه عکس العملی از خود نشان نداد؟‌
با توجه به فرموده امام زمان علیه السلام در زیارت ناحیه مقدسه، حضرت در ادامه بیان عوامل قیام سید الشهداء علیه السلام می فرمایند: «وَ أَنْتَ فِی حَرَمِ جَدِّکَ قَاطِنٌ وَ لِلظَّالِمِینَ مُبَایِنٌ جَلِیسُ الْبَیْتِ وَ الْمِحْرَابِ مُعْتَزِلٌ عَنِ اللَّذَّاتِ وَ الْأَحْبَابِ تُنْکِرُ الْمُنْکَرَ بِقَلْبِکَ وَ لِسَانِکَ عَلَى حَسَبِ طَاقَتِکَ وَ إِمْکَانِکَ؛ در حالی که تو در حرم جدّت سکنا گزیده بودی و از ستم پیشگان دوری گزیده، همدم محراب و خانه گشته و از لذتها و شهوتها بریده بودی و به مقدار توانایی و امکانات خویش با قلب و زبان به انکار منکرات و رد ناپسندها پرداخته بودی.»‌
یعنی امام حسین علیه السلام خلافت یزید را نه تنها در قلب خود قبول نداشت؛ بلکه حتی با صراحت به مسئله خلافت ناحق یزید اشاره فرموده و حکومت او را از منکرات می شمرد و در هر فرصت مناسبی کارهای او و عمالش را باطل شمرده و در واقع به مسئله امر به معروف و نهی از منکر می پرداخت و تا حد توان و امکان به این مسئله ادامه می داد و حتی جلوی گماشتگان یزید و والیان او نیز یزید را رسوا می کرد و فاسق و شرابخوار بودن یزید و اینکه شایستگی خلافت ندارد را فریاد می زد. ‌
از جمله، زمانی که حضرت را جهت گرفتن بیعت برای یزید نزد ولید حاضر کردند، امام علیه السلام به او فرمود: «ای امیر! ما خاندان پیامبر و معدن رسالت و محل آمد و شد ملائکه و جایگاه رحمت هستیم و خداوند به خاطر ماست که درهای رحمت را به روی مردم باز یا بسته می کند؛ در حالی که یزید مردی فاسق، شرابخوار و قاتل افراد پاک است و شرابخوری را علنی انجام می دهد؛ لذا شخصی مانند من با کسی مثل او بیعت نمی کند.» ^۱۴ ‌
همچنین زمانی که مروان  امام حسین علیه السلام را در کوچه دید و به تعبیر خود حضرت را نصیحت و ارشاد کرد، پیشنهاد بیعت با یزید را به ایشان داد. امام علیه السلام در جواب او فرمود: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ وَ عَلَى الْإِسْلَامِ السَّلَامُ إِذْ قَدْ بُلِیَتِ الْأُمَّهُ بِرَاعٍ مِثْلِ یَزِیدٍ. ثُمَّ قَالَ: وَیْحَکَ! اَتَأمُرنِی بِبَیْعَهَ یَزیدٍ وَ هُوَ رَجُلٌ فَاسِقٌ لَقَدْ قُلْتَ شَطَطَاً مِنَ الْقَولِ یَا عَظِیمَ الزَّلَلِ لَا اَلُومَکَ عَلَی قَولِکَ لِأَنَّکَ اللَّعِینُ الَّذِی لَعَنَکَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله وَ اَنْتَ فِی صُلْبِ اَبِیکَ الْحَکَمَ بْنَ اَبِی العَاصِ فَاِنَّ مَنْ لَعَنَهُ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله لَا یُمْکِنُ لَهُ وَ لَا مِنْهُ اِلَّا اَنْ یَدعُو اِلَی بَیعَهِ یَزِیدٍ؛^۱۵ ما همه از خداییم و به سوی او برمی گردیم؛ اما با اسلام باید خداحافظی کرد؛ چرا که مردم دچار حاکمی مثل یزید شده اند. سپس اضافه کرد: وای بر تو! آیا مرا به بیعت با یزید امر می کنی، در حالی که مردی فاسق است؟ ای کسی که لغزشهای بزرگی داری! مطمئن باش حرف پوچ و بی معنایی زدی و من تو را بخاطر این حرفت سرزنش نمی کنم؛ چرا که هنوز به دنیا نیامده بودی که مورد لعنت رسول خدا صلی الله علیه و آله قرار گرفتی و کسی که پیامبر او را لعنت کند، جز دعوت به بیعت با یزید راه دیگری ندارد.»‌
لذا با توجه به فرمایش امام زمان علیه السلام که فرمود: «تُنْکِرُ الْمُنْکَرَ بِقَلْبِکَ وَ لِسَانِکَ عَلَى حَسَبِ طَاقَتِکَ وَ إِمْکَانِک» حضرت سید الشهدا علیه السلام تا حدی که برایش ممکن بود، به مخالفت با یزید و کارهای او پرداخت و از خلافت و اعمال یزید به عنوان یک منکر شرعی و اجتماعی یاد کرد؛ ولی متأسفانه دستگاه حاکم بر جامعه از سخنان نورانی حضرت هیچ گونه تأثیری نگرفت و بلکه در مقابل او جبهه گیری نیز کرد؛ لذا امام علیه السلام دیگر امر به معروف و نهی از منکر را بی فایده دانست؛ چرا که مردم در آن زمان به گونه ای شده بودند که هرگز امر به معروف و نهی از منکر را قبول نداشتند.‌
حضرت امام خمینی رحمه الله در مورد حکومت یزید و ویژگیهای زمان او می فرمود: «حکومت جائرانه یزیدیان می رفت تا قلم سرخ بر چهره نورانی اسلام کشند و زحمات طاقت فرسای پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و آله و مسلمانان صدر اسلام و خون شهدای فداکار را به طاق نسیان سپارد و هدر دهد.»‌
و در جای دیگر نیز فرمود: «در زمان معاویه و پسر ناخلف او مسئله این طور بود که اینها داشتند چهره اسلام را قبیح می کردند، به عنوان خلیفه مسلمین، به عنوان خلیفه رسول الله صلی الله علیه و آله آن جنایات را می کردند. اینجا بود که تکلیف اقتضا می کرد برای بزرگان اسلام که مبارزه کنند و این چهره قبیحی که اینها دارند، از اسلام نشان دهند و اشخاص غافل را ممکن است خیال کنند که اسلام خلافتش همین است که معاویه و یزید دارند، افشا و برملا سازند.» ^۱۶ ‌

مرحله سوم: قیام و جهاد علیه حکومت
امام زمان علیه السلام در ادامه بیانات خود می فرمایند: «ثُمَّ اقْتَضَاکَ الْعِلْمُ لِلْإِنْکَار وَ أَلْزَمَکَ أَنْ تُجَاهِدَ الْکُفَّارَ …؛ پس در آن زمان بود که آگاهیت به شرایط موجود و تکالیف الهی موجب انکار عمل گردید و بر تو لازم شد که با فاجران و بد کاران به جهاد برخیزی….»‌
با توجه به این جملات از زیارت ناحیه مقدسه درمی یابیم که امام حسین علیه السلام چاره ای جز قیام نداشت و یقین پیدا کرد که راهی جز قیام و جهاد در راه خدا و مبارزه با اهل ظلم ندارد تا بدین وسیله دین خدا و زحمات رسول خدا صلی الله علیه و آله را زنده کند و درخت در حال خشکیدن اسلام را آبیاری نماید؛ لذا به همراه خانواده خود و گروهی از شیعیان و دوستداران به طرف مکه حرکت کردند.‌
بنابراین، همان گونه که امام زمان علیه السلام در این زیارت می فرمایند، حضرت سید الشهدا علیه السلام با توجه به علم و آگاهی خدادادی در آن زمان شرایط حاکم بر جامعه را سنجید، و ریشه درخت اسلام را به طور یقین در حال خشکیدن دید؛ لذا جنگ و جهاد را بر صلح و سازش ترجیح داد و به همراه خانواده خود به قیام علیه یزید و حکومت او بپا خاست.‌

نتیجه گیری‌
با توجه به آنچه گفته شد، در می یابیم که آنچه امام زمان علیه السلام در زیارت ناحیه مقدسه به عنوان عوامل زمینه ساز قیام عاشورا مطرح می کنند، از عوامل اصلی و اساسی بوده که تمامی عوامل دیگر به آنها وابسته است و این عامل چیزی جز ظلم و جنایت نیست و همان گونه که رسوا خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «إِیَّاکُمْ وَ الظُّلْمَ فَإِنَّهُ یُخَرِّبُ قُلُوبَکُمْ؛^۱۷ از ظلم و ستم بپرهیزید که دلهای شما را ویران می کند.»‌
زمانی که دلها ویران شود، هر کس و هر چیز می تواند بر آن دلها مسلط گردد، همان گونه که گمراهان و گمراه کنندگان آن زمان بر دلهای مردم مسلط شده، راه آنان را بر انجام اقسام گناهان هموار کردند تا اینکه مرتکب بزرگ ترین جنایت تاریخ شدند و در عاشورای سال ۶۱ ق خنجر را بر حنجر پاره تن رسول خدا صلی الله علیه و آله گذاشتند و ایشان را به شهادت رساندند.‌
تمام اینها از آثار ظلم و گمراهی است که دین انسان را سست کرده، و او را به روی آوردن به خبائث و پلیدیها دعوت می کند. پس به طور کلی عواملی که امام زمان علیه السلام در این زیارت می شمرند عبارتند از:‌
۱٫ گسترش ظلم و ستم؛‌
۲٫ گمراه شدن مردم؛
۳٫ کمرنگ شدن و تحریف دین و شریعت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله؛
۴٫ رو آوردن مردم و سران حاکم بر جامعه به خبائث و پلیدیها و طغیان و سرکشی.
البته همیشه ظلم و ستم پایدار نخواهد بود و خداوند عالم وعده داده است که عقوبت ظلم را در همین دنیا دامن گیر ظالمین کند که خوشبختانه بعد از گذشت مدت کوتاهی، ظالمین به سید الشهدا علیه السلام و اهل بیت گرامیش با قیام «مختار ثقفی» و قیامهای دیگر به جزای خود رسیدند که بحث و بررسی این موضوع مجال دیگری را می طلبد.

پی نوشت: