موضوع : صبر

امام حسین (ع) و صبر بر تکلیف

یک مسلمان باید نسبت به تمام وظایف دینی چه فردی و چه اجتماعی و چه اجتناب از حرام، چه عمل به واجب باید فردی متعبد و اهل عمل باشد. همه چیز را نباید فدای عمل به تکلیف نماید. حال اگر در راه عمل به تکلیف انسان کشته شود باز برنده‌است چون شهید محسوب می‌شود به تعبیر قرآن به (احدی الحسنین) دست یافته.

عاشورا هم یکی از جلوه‌های عمل به وظیفه بود، امام حسین(ع)، امام به حق بود و خلافت و رهبری را حق خود می‌دانست. امام حسین(ع) در نامه خود به مردم بصره می نویسد:

« مابرای اینکه در میان امت اسلامی تفرقه نیافتد از حق خود گذشتیم و حال آنکه هر کسی می‌داند که حکومت از آن ما می باشد ما شایسته‌ترین فرد برای در اختیار گرفتن آنیم.»[۱]

امام حسین برای رعایت مصالح مسلمین حکومت معاویه را تحمل کرد ولی یزید را نمی‌توانست تحمل کند. روح تعبد در یاران امام حسین (ع) هم بسیار مشهود است.

روزی که هانی مریض بود و مسلم در خانه مخفی بود. عبید ا… بن زیاد به عیادت هانی آمده بود موقعیت خوبی بود که مسلم شر عبید را بکند ولی این کار را نکرد وقتی بر ایشان اعتراض کرد فرمود: دو چیز سبب شد دست به این کار نزنم:

1. نخواستم زحمت برای هانی درست کنم چون دوست نداشت قتلی در خانه‌اش اتفاق افتد.
2. به یاد سخن پیامبر افتادم که مؤمن ترور نمی‌کند. [۲]

قیام حضرت برای اجابت فرمانی بود که پیامبر در خواب به امام داده بود. امام فرمود ما به دنبال وظیفه می‌رویم ،

ارجو ان یکون خیراً ما اراد الله بنا قُتِلنا او ظَفَرَنا[۳]

مردم کوفه با نامه‌های فراوان و وعده‌ یاری به حضرت دادند. این دعوت‌نامه‌ها و اعلام حمایتها تکلیف آورده بود.

امام به حر در روز ملاقات فرمود:

« من آمدم به سوی شما تا نزد خدا عذر داشته باشم، من خودم نیامدم مگر آنکه نامه‌ها و فرستاده‌هایتان رسید که نزد ما بیا که پیشوایی نداریم … اگر بر سر پیمان هستید که من امده‌ام اگر نه من برمی گردم…»[۴]

یاران حضرت هم از سر «تکلیف گرایی» وقتی که امام فرمود هرکه می‌خواهد برود.

گفتند: بخدا سوگند هرگز از تو جدا نمی‌شویم جانمان را فدای تو می‌کنیم و با خون گلو و رگها و دستانمان از تو حمایت می‌کنیم ولو کشته شویم تا بگوئیم: وفای به عهد کردیم و تکلیفی که به گردان ما بود ادا کردیم.[۵]

امام خمینی (ره) است که شاگرد مکتب حسین(ع) است می‌گوید قیام کردم اگر به تبعید رفتم از سرتکلیف بود وقتی هم لازم شد صلح کند از سر تکلیف صلح را پذیرفت در هیچ مرحله‌ای دچار سستی نشد امام در پذیرش قطع‌نامه فرمود:

«شما را می‌شناسم، شما هم مرا می‌شناسید در شرایط کنونی آنچه موجب امر شد تکلیفی الهی بود، شما می‌دانید که من با شما پیمان بسته بودم که تا آخرین قطره خون و آخرین نفسم بجنگم اما تصمیم امروز، فقط برای تشخیص مصلحت بود و تنها به امید رحمت و رضای خدا، از هر آنچه گفتم گذشتم اگر آبرویی داشتم با خدا معامله کردم».[۶]

  حسین بن علی(ع)الگوی صبر وبردباری

مقابله با فشارهای درونی و بیرونی ممکن نیست مگر به وسیله صبر و مقاومت

امام حسین در یکی از منزلها فرمود:

«ایها الناس فمن کان منکم یصبر علی حدّ السیف و طعن الاسنّه فلیقم معنا و الاّ فلینصرف عنّا»[۷]

در روز عاشورا خطاب به یارانش فرمود:

«صبراً بَنیِ‌الکرام فما الموت الاّ قنطره تَعْبُرُ بکم عن البؤس و الضرَاء الی الجنان الواسعه و النعیم الدائمه».[۸]

بعد از نماز هم خطاب به یاران فرمود:

«فاتقوا الله و اصبروا»[۹]

حضرت امیر(ع) در خاصیت صبر می‌فرماید:

«الصبر یُهوّنُ الفجیعه»[۱۰]

صبر و مقاومت فجایع و حوادث ناگوار را آسان می‌کند. واقعاً ضربه‌ای که به امام حسین(ع) در قبال شهادت فرزندان و یاران باوفایش وارد شد کم‌نظیر بود ولی حضرت در مقابل این مصائب فرمود:

« نصبر علی بلائه و یوفیّنا اُجورَ الصابرین».[۱۱]

امام حسین(ع)الگوی شرح صدر

شرح صدر باید از دو جنبه بررسی شود. ۱- شرح صدر علمی ۲- شرح صدر عملی

اما شرح صدر علمی:

یعنی بتوان بسیاری از معضلات اجتماعی را با علم خدادادی خود حل کرد.

شرح صدر علمی یعنی پیامبر(ص)که می­فرمود:

«شما به دنیایتان بصیر هستید ولی برای آخرتتان از من سؤال کنید که من از شما بر آخرت شما بصیرترم».

و حضرت امیر(ع)که می­فرمود:

«حد و مرزی در سؤال ندارید از هر چه می­خواهید بپرسید که من به طرق آسمان از طرق زمین آشناترم».

یعنی پاسخ همه سؤالات شما را من می­دانم

فقط او بود که می­فرمود: «سلونی قبل اَن تَفقدونی».

امیرالمؤمنین(ع) در مورد میزان علم خود می­فرمود: «ینحدر عنّی السّیل».

و امام باقر(ع) که می­فرمود:

«هر سؤالی که دارید از ما بخواهید تا پاسخ را نشانتان دهیم که از کجای قرآن گرفته­ایم».

خداوند هم در قرآن ما را به پیغمبر(ص) و اهل بیتش(ع) ارجاع داده است ،آنجا که می فرماید:

«فأسئلوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون»

روانشناسان و جامعه­شناسان همه معترفند ریشه تمام علوم در دست اهل بیت پیامبر(ص) است. تا جایی که بشر امروز آرزو می­کند کاش خدا هر صد سال یک علی بن ابی طالب(ع) به مردم عرضه می­کرد تا همه عصرها از علم علوی بهره می­بردند.

سوال: ما چقدر با علوم اهل بیت(ع) آشنا هستیم؟

باید اظهار تأسف کرد که دشمنان ما در بهره برداری از علوم اهل بیت از ما جلوتر هستند.

اما شرح صدر عملی:

یعنی تحمل شدائد حوادث روزگار و مقاومت در برابر ناملایمات جامعه و بلایا

در قرآن کریم خداوند خطاب بهپیامبر(ص) فرموده است : «الم نشرح لک صدرک».

یعنی: آیا ما به تو شرح صدر نداده ایم؟

این آیه هم به جنبه علمی شرح صدر پیامبر اشاره دارد و هم به جنبه عملی.

چون قلب نازنین پیامبر(ص)هم سرچشمۀ تمامی علوم و معارف است و هم قادر بر تحمل بلایا و حوادث روزگار است؛ لذا هیچگاه دچار سستی نمی­شد.

در سورۀ قلم آیه ۴۷ خداوند به پیامبر(ص) می­فرماید: «فاصبر لحکم ربک و لا تکن کصاحب الحوت».

شرح صدر امام­حسین(ع) از جنبۀ علمی:

در بصیرت ، هوشیاری ، موقعیّت شناسی و قیام حضرت و از مجموعۀ سخنان و خطبه­های حضرت و موضع­گیری­های ایشانشرح صدر امام به میزان زیادی معلوم می­شود.

شرح صدر عملی حضرت:

دارای شواهد فراوانی است. از جمله:

۱-تن به قضاء الهی دادن و طبق فرمان خدا که توسط پیامبرش در شب خروج از مدینه در عالم رؤیا فرمود: حسین جان: «انّ الله شاء أن یراک قتیلا و انّ الله شاء ان یراهن سبایا».

حرکت به سمت این هدف این خود دلالت بر شرح صدر بالای حضرت دارد.

۲- حمیدبن مسلم گوید به خدا قسم هیچ محاصره شده­ای همچون حسین بن علی(ع) را ندیدم چنین قوی دل و دارای چنین شرح صدر بالایی باشد با اینکه در میان انبوه دشمن قرار گرفته بود و همه فرزندان و خاندان و یارانش را از دست داده بود ولی در عین حال با شجاعت فراوانی به دشمن حمله می­کرد و آنها را از چپ به راست به زمین می­انداخت. شمر ملعون وقتی این صحنه را دید نیروهای پیاده خود را به کمک نیروهای سواره فرستاد تا امام را از هر طرف تیرباران کنند.

«والله ما رأیتُ مکثوراً قد قتلِ وَلَدُه و اهلُ بیته و اصحابُه اربطُ جاشاً و لا امضی جناناً منه».^[۱۲]

امام در آن حال حمله می­کرد و به جای اول برمی­گشت و می­فرمود: «لاحول و لا قوۀ الا بالله العلی العظیم». شاید با این کار می­خواست به اهل بیت دلگرمی بدهد نگران نشوید هنوز حسین زنده است.

نمونه ای از جوانمردی امام­حسین(ع) در میدان مبارزه

ابن ابی جمهور می­گوید:

«ان الحسین کان لایقتل بعض اهل الکوفه فی حملاتۀ مع تمکنه من قتله و یقتل بعضهم. فَسُئِل عن ذلک فقال: ان الذی لا اقتله أری فی صلبه من اهل الایمان».^[۱۳]

امام سجاد(ع) هم می­فرمود:

«بعضی به پدرم نیزه پرتاب می­کردند با اینکه دسترسی داشت به انها ولی حضرت متعرض آنها نمی شد وقتی امامت به من منتقل  شد فهمیدم که در صلب آنها مومنی بوده است.»

صاحب کشف الغمّه می نویسد:

«شهادت حسین ضرب المثل همه شد. استقامت و پایداری و قوت امام حسین(ع) مایه شگفتی تمام تاریخ نویسان شد.»

شرح صدر به دو صورت ممکن است بدست آید:

 ۱-ازطریق ایمان:

«أفمن شرح الله صدره للاسلام فهو علی نور من ربّه».

یعنی «کسی که سینه اش را برای خدا قرار داده او دارای نور الهی است.» (فهو علی نور من ربه).

۲- ممکن است از طریق کفر باشد:

«من شرح بالکفر صدراً فعلیهم عضب من الله و لهم عذاب عظیم»

«کسی که دلش را به کفر شرح و بسط داده باشد چنین کسی خشم خدا را برای خود خریده است و منتظر عذاب عظیم خدا باشد.»

نشانه شرح صدر الهی چیست؟

پیامبراکرم(ص) فرمود:

«اذا دخل فی قلب انشرح و انفتح»

می تواند به هر چیزی دست پیدا کند

«سؤال شد یا رسول الله نشانه شرح صدر چیست؟»

فرمودند: «الا نابه الی دار الخلود»

یعنی: توجه به بهشت و آخرت

«والتجافی عن دار الغرور»

یعنی: دل کندن از دنیای فانی و سرای غرور

«و الاستعداد للموت قبل نزوله»^[۱۴]

یعنی: مهیا شدن برای مرگ قبل از رسیدن زمان مرگ

 امام حسین ع و پایداری

۱-در راه دین

۲- و انزجار از باطل

خداوند در قرآن می فرماید: فأستقیم کما امرت و من تاب معک^[۱۵]

پایداری یعنی در برابر سختیها کرنش نکردن، سختی عبادت و سختی بلاها را پذیرفتن.

امام حسینu به دخترش سکینه که پرسید:

یا ابتا استمسلمت بالموت؟ فرمود:

یا نور عینی کیف لا یستسلم للموت، من لا ناصر له و لا معین علی قضاء الله و لا تشکی فان الدنیا فانیه و الآخرۀ باقیه.^[۱۶]

پایمردی یعنی: انسان خود را در مقابل تمایلات نفسانی خوار و ذلیل نکند واقعاً به خدا و رسولش ایمان داشته باشد.

خداوند در قرآن می فرماید:

یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و آمنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمۀ و یجعل لکم نوراً تمشون به و یغفرلکم والله غفور رحیم.^[۱۷]

اما پایداری در انزجار از باطل: چه در گفتار باطل چه در رفتار باطل و پوشش.

امروز رفتار جامعه اسلامی ما و ظاهر و پوشش زن و مرد و دختر و پسر جوان ما چگونه است؟ به زینت اسلامی است یا مطابق فرهنگ غربی و بیگانه؟ نوار در خانه و ماشین ما چه نوایی سر می­دهد نوای حق یا نوای باطل؟

[۱]. وقعه الطف، ص۱۰۷

[۲]. تاریخ طبری، ج۴، ص۲۷۱

[۳]. اعیان الشیعه، ص۵۹۷

[۴]. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۰۳

[۵]. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۱۸

[۶]. صحیفه نور، ج۲۰، ص۲۴۱

[۷]. ینابیع الموده ، ص۴۰۶

[۸]. نفس المهموم، ص۱۳۵

[۹]. بحار، ج ۴۵، ص۸۹

[۱۰]. غررالحکم

[۱۱]. بحار، ج۴۴، ص۳۶۷

[۱۲]– ارساد۲، ص۱۱۱٫

[۱۳]– معالی سبطین ۲،ص ۳۱٫ به نقل از کبریت احمر

۳- زمر  ۲۲

[۱۴]– روضه الواظین ، ص ۴۴۸٫

[۱۵]– سوره هود/ آیه ۱۱۲٫

[۱۶]– لکلمات امام حسین ص ۴۹۰٫

[۱۷]– سوره حدید/ آیه ۲۸٫