مقدمه
بدون تردید وجود مقدس حضرت زهرا(سلام الله علیها) و سیره، رفتار و گفتار آن گرامی برای تمام زنان مسلمان مایه مباهات و اسوه کامل می‌باشد. بانوی بزرگواری که حضرت خاتم الانبیاء(صلی الله علیه و آله) در ستایش او فرمود: «أَنَّ ابْنَتِی فَاطِمَهَ سَیِّدَهُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّهِ؛ ^(۱) دخترم فاطمه(سلام الله علیها) سرور بانوان بهشتی است.»
طبق این گفتار ارزشمند نبوی(صلی الله علیه و آله)، حضرت زهرا(سلام الله علیها) سرآمد تمام زنان سعادتمند عالم است که در اثر کوشش در راه حق به مقامات عالیهٔ معنوی نائل شده‌اند.
رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) در گفتار دیگری به عظمت و بزرگواری حضرت زهرا(سلام الله علیها) اشاره کرده و به او فرموده است: «یَا فَاطِمَهُ! أَ لَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَکُونِی سَیِّدَهَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ و سَیِّدَهَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّه و سَیِّدَهَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ؛ ^(۲) ای فاطمه! آیا [به این کرامتی که خداوند به تو داده] خشنود نیستی که تو سرور زنان جهان و سرور زنان این امت و سرور بانوان اهل ایمان باشی؟»
آری، حضرت زهرا(سلام الله علیها) جلوه‌ای کامل از تمام کمالاتی است که یک زن در طول حیات خود ممکن است به آن نایل شود. حضرت امام خمینی(ره) در این باره می‌فرماید: «تمام ابعادی که برای زن متصور است، برای یک انسان [کامل] متصور است، در فاطمهٔ زهرا(سلام الله علیها) جلوه کرده و بوده است.» ^(۳)
امام خمینی(ره) برای شناساندن ویژگی یک بانوی کمال‌یافته با اشاره به وجود مقدس حضرت زهرا(سلام الله علیها) می‌فرماید: «آن بزرگوار یک زن معمولی نبوده است؛ یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان. او موجودی ملکوتی است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است. زنی که تمام خاصه‌های انبیا در اوست. زنی که اگر مرد بود، نبی بود، به جای رسول الله(صلی الله علیه و آله) بود. معنویات، جلوه‌های ملکوتی، جلوه‌های الهی، جلوه‌های جبروتی، همه در این موجود مجتمع است.» ^(۴)
با توجه به این ویژگیهای کم نظیر، بهترین کسی که می‌تواند درس زندگی را به بانوان عصر ما بیاموزد، شخص حضرت زهرا(سلام الله علیها) است. از این رو، در این مقال بخشهایی از سیره و سخن آن بزرگوار را که قابلیّت الگو برداری و درس آموزی برای زنان مسلمان دارد، تقدیم می‌کنیم. به امید آنکه بتوانیم ـ در عصری که از هر سو دشمنان اسلام و شیاطین وسوسه‌گر، ایمان و ارزشهای اصیل جامعه و امنیت اخلاقی جوانان و زنان را هدف گرفته‌اند و با هر وسیله‌ای برای تضعیف باورهای دختران و زنان مسلمان تلاش می‌کنند ـ رفتارهای خود را با آن حضرت هماهنگ نماییم و درسهایی از آن بانوی مخدّره فرا گیریم.

قناعت، سادگی و شکرگزاری
هر زن مسلمانی در پرتو تعالیم قرآن و اهل‌بیت(علیهم السلام) همواره ساده زیستی را نصب العین خود قرار داده، و تمام همت خود را برای تربیت فرزندان صالح و حرکت به سوی کمال بکار می‌گیرد؛ چرا که دلدادگی به دنیا و مظاهر فریبندهٔ آن مانع رشد و ترقی معنوی و کمال انسانی است. زنی که فقط به دنبال تشریفات، دنیاگرایی، زندگی شاهانه و اشرافی و لباسهای آن چنانی باشد، نمی‌تواند به اهداف والای زندگی پاک معنوی دست یابد و فرزندانی شایسته تربیت کند. به همین جهت، حضرت زهرا(سلام الله علیها) با اینکه دختر بزرگ رهبر جهان اسلام بود و می‌توانست از موقعیت خود بهره برداری مادّی بکند؛ امّا چنین نکرد.
سلمان فارسی می‌گوید: روزی حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را دیدم که چادری ساده بر سر داشت. با تعجب عرضه داشتم: عجبا! دختران پادشاهان ایران و قیصر روم بر کرسیهای طلایی می‌نشینند و پارچه‌های زربافت و اشرافی به تن می‌کنند؛ امّا دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که عظمت و جلالتش از همهٔ آنها بالاتر و بیش‌تر است، نه چادرهای گران‌قیمت بر سر دارد و نه لباسهای فاخر و زیبا! حضرت زهرا(سلام الله علیها) فرمود: «یَا سَلْمَانُ! اِنَّ اللَّهَ ذَخَّرَ لَنَا الثِّیَابَ وَ الْکَرَاسِیَّ لِیَوْمٍ آخِرٍ؛ ای سلمان! خداوند [بزرگ] لباسهای [زینتی] و تختهای [طلایی] را برای روز قیامت ما ذخیره کرده است.»

آن گاه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) به محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «یا رسول الله! سلمان از لباس سادهٔ من تعجب کرد. قسم به خدایی که تو را به رسالت در راه حق بر انگیخت! من و همسرم علی(علیه السلام) همواره زندگی ساده را پیشهٔ خود کرده‌ایم. فرش خانهٔ ما پوست گوسفندی است که روزها شترمان بر روی آن علف می‌خورد و شبها بر روی آن می‌خوابیم و بالش ما چرمی است که از لیف خرما پر شده است.» ^(۵)
همچنین روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وارد منزل حضرت زهرا(سلام الله علیها) شد و دخترش را مشاهده کرد که روی زمین نشسته، با یک دست فرزندش را در آغوش گرفته، شیر می‌دهد و با دست دیگر با آسیاب دستی گندمها را آرد می‌کند. از دیدن زندگی ساده؛ امّا گرم و پرعاطفهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) اشک در چشمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حلقه زد و فرمود: «یَا بِنْتَاهْ! تَعَجَّلِی مَرَارَهَ الدنیا بِحَلاوَهِ الْآخِرَهِ؛ دخترم! مشکلات دنیا را به یاد شیرینی [و حلاوت زندگی در] جهان آخرت بر خود هموار ساز و تحمل کن!»

حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نیز عرضه داشت: «یَا رَسُولَ اللَّهِ! الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ الشُّکْرُ لِلَّهِ عَلَی آلَائِهِ؛ ^(۶) ای رسول خدا! حمد و سپاس خداوند را در مقابل این همه نعمتی که به ما داده است.»
البته ساده زیستی بانوی مسلمان به این معنا نیست که ژولیده، آلوده و بد لباس زندگی کند؛ بلکه سادگی او باید توأم با پاکی و تمیزی باشد.
کار و تلاش و خیرخواهی
یک زن با ایمان همواره در راه احیای ارزشهای الهی و پیشرفت جامعه و خانواده‌اش تلاش می‌کند و حضرت زهرا(سلام الله علیها) نمونه بارزی از بانوان پر تلاش در طول تاریخ است. آن حضرت علاوه بر تلاشهای معنوی، در عرصه‌های عبادت و تقوا، خانواده داری و تربیت فرزندان نیز الگویی تمام عیار می‌باشد. کار شبانه‌روزی برای تعالی و استحکام خانواده، تربیت و پرورش فرزندان شایسته، آموزش علم برای تشنگان دانش، ایراد خطابه و روشنگری مردم در صحنهٔ اجتماع و در یک کلام، حرکت با تمام وجود به سوی رشد و کمال، از ویژگیهای بارز آن سرور بانوان عالم است.
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در گزارشی که در مورد کوششهایش در خانه و خانواده‌اش برای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بیان می‌کند، چنین عرضه می‌دارد: «لَیْلَتِی جَمِیعاً اُدِیرُ الرَّحَی حَتَّی اُصْبِحَ وَ اَبُو الْحَسَنِ یَحْمِلُ حَسَناً وَ حُسَیْنا؛ ^(۷) شب تا صبح به آرد کردن گندم مشغول بودم، در حالی که ابوالحسن، [فرزندانم] حسن و حسین(علیه السلام) را نگه داری می‌کرد.»

مهمان نوازی
پذیرایی از مهمان از زیباترین آموزه‌های دین ماست، و این مهمان نوازی را که یکی از این اوصاف بزرگوارانه است، می‌توان به شکلی زیبا و شایسته در سیره حضرت زهرا(سلام الله علیها) به نظاره نشست. روزی حضرت علی(علیه السلام) مهمانی را به همراه خود به منزل آورد و از حضرت زهرا(سلام الله علیها) پرسید: «آیا غذایی در منزل داریم که این مهمان گرسنه را سیر کنیم؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) با کمال بزرگواری فرمود: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْیَهِ وَ لَکِنَّا نُوءْثِرُ بِهِ ضَیْفَنَا؛ ^(۸) در خانه ما فقط به اندازه خوراک یک دختر بچه هست؛ امّا [امشب] ایثار کرده، [گرسنگی را تحمل می‌کنیم و] این مقدار غذا را به مهمان می‌بخشیم.»

تواضع و همدلی با شوهر
از دیگر ویژگیهای یک بانوی مسلمان، همراهی و همدلی با شوهر است. او برای گرم نگه داشتن کانون خانواده، و استحکام روابط بین اعضای آن، همواره کنار همسر و پشتیبان اوست. امام باقر(علیه السلام) فرمود: «علی(علیه السلام) و فاطمه زهرا(سلام الله علیها) برای همدلی بیش‌تر در نظام خانواده به حضور رسول خدا(صلی الله علیه و آله) رفتند تا رهنمودی بگیرند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را به کارهای درون خانه گماشت و کارهای بیرون را به علی(علیه السلام) واگذار کرد. بعد از این رهنمود شایسته، حضرت زهرا(سلام الله علیها) با خوشحالی اظهار داشت: «فَلَا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِکْفَائِی رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ؛ ^(۹) جز خداوند متعال کسی نمی‌داند که از این تقسیم کار چقدر خوشحال شدم؛ زیرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است، بازداشت.»
حضرت زهرا(سلام الله علیها) چنان به همسر گرامی خود علاقمند بود و با آن حضرت همدلی داشت که بعد از وقایع تلخ ماجرای سقیفه و فدک که دل زهرا(سلام الله علیها) را شکستند و به خانه‌اش حمله کردند، آن گاه که حضرت علی(علیه السلام) وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه جان! ابوبکر و عمر در پشت در اجازه ملاقات می‌خواهند؟ نظرت دراین باره چیست؟ حضرت با آن همه خون دلی که از آنان داشت، با کمال تواضع فرمود: «الْبَیْتُ بَیْتُکَ وَ الْحُرَّهُ زَوْجَتُکَ افْعَلْ مَا تَشَاءُ؛ ^(۱۰) [علی جان!] خانه خانه توست و من همسر تو هستم؛ هرآنچه می‌خواهی انجام بده!»

مهم‌ترین راز موفقیت در همسرداری
از امتیازات یک بانوی مسلمان، توفیق او در امر همسرداری است. اگر در میان زن و شوهر، یکی از آنان فداکاری و گذشت بیش‌تری داشته باشد، مطمئناً کار به مشاجره و نزاع خانوادگی منجر نخواهد شد. بنابراین، کم توقع بودن، گلایه نکردن، صبر و استقامت در سختیهای زندگی توسط زنان با ایمان می‌تواند به استحکام ارکان خانواده کمک شایانی بکند. فرازی از زندگی و سخنان حضرت زهرا(سلام الله علیها) در این زمینه راهکار جالبی برای همسران شایسته می‌باشد.
در یکی از روزهای پر مشقت، غذا در منزل امام علی(علیه السلام) و حضرت زهرا(سلام الله علیها) کمیاب شده بود. امام از همسرش پرسید: فاطمه جان! غذایی داری که مقداری تناول کنیم؟ فاطمه(سلام الله علیها) پاسخ داد: سوگند به آن خدایی که مقام و عظمت تو را بالا برد! سه روز است که غذای کافی در منزل نداریم و مقدار اندکی هم که داشتیم به شما بخشیدم و خودم رنج گرسنگی را تحمل کردم.
امام علی(علیه السلام) فرمود: چرا به من اطلاع ندادی؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) پاسخ داد:
«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) نَهَانِی أَنْ أَسْأَلَکَ شَیْئاً فَقَالَ: لَا تَسْأَلِی ابْنَ عَمِّکِ شَیْئاً إِنْ جَاءَکِ بِشَیْءٍ عَفْواً وَ إِلَّا فَلَا تَسْأَلِیهِ؛ ^(۱۱) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا نهی فرموده است که از تو چیزی بخواهم و به من سفارش کرده است که: از پسر عمویت چیزی درخواست نکن! اگر خودش چیزی آورد، بپذیر؛ وگرنه خودت درخواست نکن!»

پاسدار حریم عفت و حیا
از زیباترین درسهایی که حضرت زهرا(سلام الله علیها) به بانوان آموخت، حفظ عفت، عصمت و حجاب بود. روزی مردی نابینا برای ورود به منزل علی(علیه السلام) اجازه خواست. حضرت زهرا(سلام الله علیها) با ورود وی به پشت پرده رفت و حجاب خود را کامل کرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که در آنجا حضور داشت، پرسید: ندخترم! او که نابیناست و تو را نمی بیند، چرا پشت پرده رفتی و حجاب خود را کامل کردی؟» حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پاسخ داد: «إِنْ لَمْ یَکُنْ یَرَانِی فَإِنِّی أَرَاهُ وَ هُوَ یَشُمُّ الرِّیحَ؛ اگر او مرا نمی‌بیند، من او را می‌بینم و او بو[ی زن نامحرم] را حس می‌کند.» رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «أَشْهَدُ أَنَّکِ بَضْعَهٌ مِنِّی؛ ^(۱۲) گواهی می‌دهم که تو پارهٔ تن منی.»
بنابراین، بانوان محترم باید به مسئلهٔ محرم و نامحرم با تمام وجود دقت کرده، آن را رعایت کنند؛ چراکه در صورت عدم رعایت، فرجام ناشایست آن دامنگیرشان خواهد شد. اساساً امنیت اخلاقی جامعه در گرو حفظ حریم زنان و مردان نامحرم است. حفظ ایمان، آرامش درونی، سلامت جسمانی، استحکام بنیان خانواده‏ها، عزت و سربلندی جامعه و جلوگیری از بزهکاریها و مفاسد متعدد اخلاقی از جمله دستاوردهای حفظ حجاب و رعایت حریم زنان از معرض دید نامحرمان می‌باشد. به همین جهت، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) طبق فرمان الهی دستور داد که: بَاعِدُوا بَیْنَ اَنْفاسِ النِّساءِ وَ اَنْفاسِ الرِّجالِ؛ ^(۱۳) میان زنان و مردان [نامحرم] فاصله ایجاد کنید!»

بالاترین ارزش
از منظر حضرت زهرا(سلام الله علیها) نزدیک‌ترین حالات زن به خداوند متعال هنگامی است که خود را از دید نامحرمان دور نماید و در منزل خود به خانه‌داری و تربیت فرزند و پذیرایی از همسر خود بپردازد. امام صادق(علیه السلام) به نقل از حضرت فاطمه(سلام الله علیها) دراین باره فرمود: «أَنَّ أَدْنَی مَا تَکُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیْتِهَا؛ ^(۱۴) نزدیک‏ترین حالات یک زن به خداوند متعال زمانی است که در منزل می‌ماند [و به امور خانه‌داری و تربیت فرزند می‌پردازد].»
آری، یک زن مسلمان هرگز فرمان خداوند متعال را در مورد حفظ عفت و عصمت خود فراموش نمی‌کند و در طول زندگی حجاب خود را همانند گوهری گرانبها پاس می‌دارد. این سخن معروف حضرت زهرا(سلام الله علیها) که ضامن پایداری جوامع و مایه استحکام خانواده‌هاست، همواره باید در معرض دید بانوان مسلمان به ویژه دختران جوان باشد که فرمود: «خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا یَرَیْنَ الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَالُ؛ ^(۱۵) بهترین و نیکوترین عمل زنان آن است که [بدون ضرورت] مردان [نامحرم] را نبینند و مردان [نامحرم] نیز آنان را ننگرند.»
به‌راستی خوشبختی و سعادت زن و جامعه بهترین و نیکوترین عمل زنان آن است که [بدون ضرورت] مردان [نامحرم] را نبینند و مردان [نامحرم] نیز آنان را ننگرند. در همین جمله نهفته است که زن تا می‌تواند از نامحرمان دوری کند و کم‌ترین ارتباطی را با آنان داشته باشد؛ امّا متأسفانه در عصر ما شیاطین وسوسه‌گر و دشمنان اسلام تلاش می‌کنند به هر وسیله و عنوانی زنان مسلمان را از هویت خود جدا کنند و به مجامع عمومی و معرض دید نامحرمان بکشانند و به این وسیله آنان را از اهداف اصلی خلقتشان بازدارند.

کلام «فرانس فانون» نویسندهٔ فرانسوی
وی می‌گوید: «نیروهای اشغالگر در کشور مسلمان الجزایر مأموریت داشتند تا هویت و اصالت فرهنگی ملت الجزایر را نابود سازند و در این راه حداکثر کوشش خود را در تخریب مسئلهٔ حجاب و چادر زنان متمرکز کرده بودند؛ زیرا آن را نشانهٔ مهم اصالت ملی زنان الجزایری تلقی می‌کردند. از دیدگاه استعمارگران هجوم به تار و پود جامعه اسلامی الجزایر ابتدا باید از تحت تأثیر قرار دادن زنان آغاز می‌شد. دستگاه استعماری فرانسه برای مبارزه با حجاب زنان و بیرون کشیدن آنان از کانون خانواده، مبالغ هنگفتی اختصاص داده بود. آنها بر این باور بودند که حجاب زن سدّ محکم و دژ عظیمی در برابر نفوذ غربیهاست. هر چادری که کنار گذاشته شود، افق جدید و گام بلندی در تسلط استعمارگران بر کشورهای اسلامی است. پس از دیدن هر زن مسلمانی که حجاب را کنار گذاشته است، امید تسلط آنان ده برابر می‌گردد. با هر چادری که رها می‌گردد، گویی جامعهٔ اسلامی برای پذیرش و تسلیم در برابر استعمارگران آماده‏تر می‌شود.» ^(۱۶

پی نوشت :

۱) بحار الانوار، ج‏۳۷، ص‏۳۹٫
۲) مستدرک حاکم، ج‏۳، ص‏۱۵۶٫
۳) صحیفه امام، ج‏۷، ص‏۳۳۷٫
۴) همان.
۵) بحار الانوار، ج‏۸، ص‏۳۰۳٫
۶) مکارم الاخلاق، ص‏۱۱۷٫
۷) کنز العمال، ج‏۱۵، ص‏۵۰۷٫
۸) فرهنگ سخنان فاطمه(س) ، ص‏۹۸٫
۹) بحار الانوار، ج‏۴۳، باب ۴، ح‏۱٫
۱۰) کتاب سلیم بن قیس، ص‏۸۶۸، ح‏۴۸٫
۱۱) تفسیر عیاشی، ج‏۱، ص‏۱۷۱٫
۱۲) دعائم الاسلام، ج‏۲، ص‏۲۱۴٫
۱۳) مواهب الجلیل، ج‏۲، ص‏۵۷۸٫
۱۴) نوادر راوندی، ص‏۱۴٫
۱۵) وسائل الشیعه، ج‏۲۰، ص‏۶۷٫
۱۶) فلسفه چادر حجاب برتر، ص‏۹۵٫