به گزارش خبرگزاری رسا، بی شک اگر دنیا از ظالمان توسعه طلب، و تجاوزکاران زورگو خالى مى‏ شد هیچ نیروى نظامى براى حفظ مرزهاى کشورها مورد نیاز نبود، و تمام مردم دنیا در کشورهاى خود، در امن وامان مى ‏زیستند وبا یکدیگر روابط تجارى و فرهنگى و سیاسى و اجتماعى و اقتصادى سالم داشتند.[۱]

لیکن خوى برترى جویى و تجاوزگرى که گاه در افراد، و گاه در یک قوم، و ملیت وجود دارد؛ غالباً سبب هجوم فرد یا قومى بر قوم دیگر یا ملتى بر ملت دیگر شده است؛ و در چنین شرایطى همه حق دارند که خود را چنان قوى کنند که در امنیت زندگى داشته باشند؛ چرا که در نظام کنونى دنیا متأسفانه ضعیف پامال است؛ و همین امر «فلسفه تشکیل نیروهاى مسلح و قواى دفاعى را روشن مى ‏کند».[۲]

هم چنین براى قوم و ملتى که حامل فرهنگى هستند؛ و فضاى آزادى را مى‏ طلبند که فرهنگ خود را در میان مردم جهان تبلیغ کنند؛ به دست آوردن این فضاى آزاد بدون تکیه بر قدرت غالباً امکان پذیر نیست، و این فلسفه دیگرى براى تشکیل قواى مسلح‏ است.[۳]

لذا باید گفت  حیات و زندگى بدون‏ «جهاد» امکان‏ پذیر نیست، زیرا یک موجود زنده همیشه در ادامه حیات و زندگى خود با موانعى رو به رو است؛ که هر لحظه حیات او را تهدید مى ‏کند؛ و اگر مجهز به نیروهاى دفاعى نباشد به سرعت نابود مى گردد.[۴]جامعه انسانى و کشورهاى مختلف نیز از این قانون عمومى مستثنى نیستند؛ و براى ادامه حیات خود نیازمند به نیروى نظامى مجهزى مى باشند.[۵] از این رو مسلمانان موظف هستند از تمام توان و نیروى خویش استفاده کنند و بنیه نظامى خویش را بالا ببرند.[۶]

گفتنی است اسلام در مسائل دفاعى‏ و نوع اسلحه جنگى و نحوه استقلال و تمامیت ارضى و جلوگیرى از نفوذ دشمنان، احکام خاصى ندارد، بلکه باید با در نظر گرفتن اوضاع و احوال موجود، مقررات و احکامى از طرف حکومت اسلامى در نظر گرفته شود و از راهى که به حفظ مقاصد اسلام کمک کند اقدام گردد.[۷]

تقویت توانمندی دفاعی؛ منبعث از اصل قرآنی

لازم به ذکر است اسلام در تقویت بنیه دفاعى به وضع یک اصل کلى دست زده و مصداق و نوع سلاح و تاکتیک را معین نمى کند بلکه مسلمانان را به آمادگى کامل خود ،براى دفاع از خویش فرا می خواند.[۸]  لذا در قرآن می خوانیم: «واعدوا لهم ما استطعتم من قوه؛[۹] هر نیرویى در قدرت دارید، براى مقابله با آنها [دشمنان‏] آماده سازید!».[۱۰]

تقویت بنیه دفاعی در عصر انبیاء الهی

-آگاهى داوود علیه السلام از تهیه وسیله دفاعى‏

در دو سوره از قرآن مجید در مورد ابداع زره مناسب که یک وسیله دفاعى مؤثر براى جنگ‏هاى زمان هاى پیشین محسوب مى شد از سوى داوود علیه السلام پیامبر بزرگ الهى بحث شده است.[۱۱]

در یکجا مى فرماید: «و علمناه صنعه لبوس لکم لتخصنکم من بأسکم فهل انتم شاکرون؛[۱۲]ما ساختن زره را به داوود تعلیم دادیم تا شما را در جنگهایتان حفظ کند، آیا شکرگزارى (این نعمت الهى را) مى کنید».[۱۳]

از این آیه به خوبى معلوم مى شود ابداع و اختراع این وسیله دفاعى به تعلیم الهى، و در عصر داوود علیه السلام صورت گرفت، در حالى که مى دانیم ضرورتى ندارد پیامبر الهى مبتکر و ابداع کننده چنین موضوعى باشد.[۱۴]

هم چنین در فراز دیگر از قرآن کریم می خوانیم: « النا له الحدید/ ان اعمل سابغات و قدر فى السرد و اعملوا صالحا انى بما تعملون بصیر[۱۵]؛

ما آهن را براى او (داوود علیه السلام) نرم کردیم (و دستور دادیم) زره هاى کامل و فراخ بساز، و حلقه ها را به اندازه و متناسب کن و عمل صالح بجا آورید که من به آنچه انجام مى دهید بینا هستم»[۱۶].

بی تردید این دستور نشان می دهد داوود به فرمان الهى دست به ساختن چیز بى‏سابقه اى زد که علم و آگاهى آن را از سوى خدا یافته بود، و مسأله نرم ساختن آهن را براى او ممکن ساخت، خواه جنبه اعجاز داشته باشد و یا به صورت یک تعلیم الهى‏.[۱۷]

با استفاده از وسائل و اسباب، و در هر صورت ابتکار این امر (ساختن مفتول هاى نازک و محکم براى بافتن زره در آن زمان به گونه اى که هم پوشیده آن راحت باشد، و هم مانع تحرک سربازان نشود، و هم در مقابل ضربه تیر و شمشیر و خنجر مقاومت کند، کار مهم و پیچیده اى بود، و اهمیت آن در آن عصر کمتر از ابداع سلاح هاى مهم دنیاى امروز نبود.[۱۸]

این نکته نیز قابل توجه است که وقتى آهن به دست حضرت داوود علیه السلام نرم شد ترجیح داد وسیله دفاعى بسازد نه وسیله تهاجمى همچون شمشیر.[۱۹] به هر حال با این‏که تهیه این وسیله دفاعى که در جنگ هاى آن زمان مهم و سرنوشت ساز بود چیزى نیست که اگر پیامبر از آن آگاه نباشد در دعوت مذهبى او خللى به وجود آید، ولى خداوند این صنعت را به او تعلیم داد و در میان بشر باقى ماند.[۲۰]

-تقویت بنیه دفاعی در سیرۀ نبوی(صلی الله علیه و اله و سلم)

سیره عملى پیامبر صلى الله علیه و آله و پیشوایان بزرگ اسلام‏ نشان مى دهد که آنها براى مقابله با دشمن از هیچ فرصتى غفلت نمی کردند، در تهیه سلاح‏ و نفرات، تقویت روحیه سربازان، انتخاب محل اردوگاه، و انتخاب زمان مناسب براى حمله به دشمن و به کار بستن هرگونه تاکتیک جنگى، هیچ مطلب کوچک و بزرگى را از نظر دور نمى داشتند.[۲۱] بلکه مسلمانان خود را با سلاح‏ روز و علوم روز مجهز مى کردند،[۲۲] معروف است که در ایام جنگ«حنین»به پیامبر صلى الله علیه و آله خبر دادند که سلاح‏ تازه مؤثرى در« یمن» اختراع شده است، پیامبر صلى الله علیه و آله فوراً کسانى را به یمن فرستاد تا آن سلاح را براى ارتش اسلام‏ تهیه کنند.[۲۳]

تقویت بنیه دفاعی در مکتب علوی

در بیان امام علی علیه السلام جهاد به «زره محکم» و «سپر مطمئن» تشبیه شده است که هر دو، از وسائل دفاعى‏ در جنگ است. همان گونه که در نبردهاى قدیم، کسانى که زره در تن و سپر در دست نداشتند از ضربات دشمن در امان نبودند، قوم و ملتى که جهاد را ترک کند در برابر ضربات دشمن بسیار ناتوان و آسیب پذیر خواهد بود.[۲۴]

لذا آن حضرت فرمود؛ «زره را کامل کنید!» (و أکملوا اللأمه)،[۲۵] منظور از «کامل کردن زره» این است که آن را به وسیله «خود» (کلاه آهنینى که بر سر مى‏گذاشتند و مانند زره جنبه دفاعى‏ داشت) و «ساعد بند» (ورقه آهنى که به صورت نیم دایره درآمده و به ساعد مى‏بستند تا دست را در برابر ضربات تیر و نیزه و شمشیر حفظ کند) کامل کنند.[۲۶]

در فرازی دیگر از آن حضرت می خوانیم؛«و شمشیرها را قبل از کشیدن از نیام، تکان دهید! (تا به آسانى از نیام درآید) (و قلقلوا[۲۷] السیوف فی أغمادها[۲۸] قبل سلها)، این نکته، هر چند ظاهرا کوچک به نظر مى رسد، اما در واقع دستور مهمى است! چرا که، گاه ماندن شمشیر در غلاف براى مدت طولانى، سبب مى شود که گوشه هایى از آن گیر کند و در لحظات حساس که‏ لازم‏ است‏ فورا بیرون‏ کشیده‏ شود،[۲۹] یا خارج‏ نشود و یا با تأخیر خارج شود و در هر صورت ممکن است خطرات غیر قابل جبرانى به وجود آورد.[۳۰]

هم چنین لزوم هوشیاری و تقویت بنیه دفاعی را می توان در کلام نورانی آن حضرت جستجو نمود که فرمود؛«وإن أخا الحرب‏ الأرق‏، ومن نام لم ینم عنه‏[۳۱]؛آنکه مرد جنگ است همیشه بیدار است و کسى که به خواب رود (و از دشمن غافل شود باید بداند)دشمن او در خواب نخواهد بود و از او غافل نخواهد شد»[۳۲]

اهمیت این دستور در عصر و زمان ما از هر عصر و زمانى بیشتر است، زیرا دشمن تهاجم را در جهات مختلف شروع کرده است؛ نه تنها در جهات نظامى، بلکه در جهات فرهنگى از طریق شبهه افکنى و ایجاد تزلزل در مبانى اعتقادى و از طریق نشر فساد و ایجاد آلودگى هاى اخلاقى با تمام قدرت به میدان وارد شده حتى عوامل زیادى را در داخل مسلمانان با هزینه هاى سنگین انتخاب کرده است. لذا باید بدانیم که در برابر لحظه‏اى غفلت از این برنامه هاى تخریبى هزینه هاى گزافى باید پرداخت.[۳۳]

اینگونه است که در وصیت نامه امام علیه السلام وقتی علوم را به سه گونه تقسیم می کنند ، فنون دفاعی را به عنوان علومى مد نظر قرار می دهند که براى زندگى مادى انسان‏ها لازم است و اگر این علم نباشد زندگى مادى انسان به طور معقول اداره نخواهد شد، نهایتاً مشکلات معنوى فراوانى به دنبال خواهد داشت.[۳۴] به همین دلیل تحصیل این علم به مانند دیگر علوم در اسلام برای همگان واجب کفایى است؛ یعنى هر گروهى لازم است به دنبال تحقق آن  برود تا بخشی از  نیازهاى مادى جامعه اسلامى تأمین گردد حال اگر در این رشته به اندازه کافى متصدیانى وجود نداشته باشد، وجوب عینى پیدا مى کند.[۳۵]

تقویت بنیه دفاعی حتی در حال نماز

در قرآن مجید در مورد جنگجویان آمده است که حتى به هنگام نماز در کنار میدان جنگ دستور مى دهد هوشیارى خود را با همراه داشتن اسلحه در حال نماز حفظ کنند؛ : «ولیأخذوا حذرهم وأسلحتهم ود الذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم وأمتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده[۳۶]؛ آنها باید وسایل دفاعى‏ و سلاح هایشان را (در حال نماز با خود) برگیرند؛ (زیرا) کافران آرزو دارند که شما از سلاح ها و وسایل خود غافل شوید تا یکباره به شما هجوم آورند».[۳۷]

لذا در هر صورت از همراه داشتن وسایل محافظتى و ایمنى (مانند زره و خود و امثال آن) غفلت نکنید و حتى در حال عذر، حتماً آنها را با خود داشته باشید که اگر احیانا دشمن حمله کند بتوانید تا رسیدن کمک، خود را حفظ کنید (و لیأخذوا حذرکم).[۳۸]،[۳۹]…اینها همه نشان مى دهد که مسلمانان در هر زمان و مکان و در هر شرایطى که باشند هوشیارى خود را در مقابل دشمن حفظ کنند.[۴۰]

تقویت بنیه دفاعی نیازمند بودجه و اعتبارات مالی

باید اذعان نمود تقویت بنیه دفاعى‏ اسلام و بالا بردن توان نظامى ارتش اسلام و به کارگیرى پیشرفته ترین سلاح هاى نظامى، اقتصادى، تبلیغاتى، اخلاقى، اجتماعى و مانند آن، هزینه زیادى خواهد داشت، که مسلمانان باید آن را تأمین کنند؛ ولى از آنجا که این هزینه ها در راه خدا مصرف مى شود، خداوند متعال آن را بطور کامل به انفاق کنندگان بازخواهد گرداند و اینگونه افراد بدون شک در این معامله ضرر نخواهند کرد،[۴۱] لذا تهیه نیرو و قوه کافى و ابزار و اسلحه جنگى، و وسایل مختلف دفاعى‏، نیاز به سرمایه مالى دارد، از این رو خداوند در قرآن کریم به مسلمانان دستور مى دهد که باید با همکارى عمومى این سرمایه را فراهم سازید، و بدانید هر چه در این راه[۴۲](در راه تقویت بنیه دفاعى‏ و نظامى مسلمانان در برابر دشمن)[۴۳] بدهید در راه خدا داده‏اید و هرگز گم نخواهد شد: « و ما تنفقوا من شی‏ء فی سبیل الله یوف إلیکم؛[۴۴] و آنچه در راه خدا انفاق کنید به شما پس داده خواهد شد»[۴۵]،و تمام آن و بیشتر از آن به شما می رسد:« و أنتم لا تظلمون؛[۴۶] و هیچ گونه ستمى بر شما وارد نمى گردد».[۴۷]

این پاداش، هم در زندگى این جهان از طریق پیروزى اسلام و شوکت و عظمت آن به مردم مى رسد، زیرا یک ملت ضعیف و مغلوب، سرمایه هاى مالى او نیز به خطر خواهد افتاد و امنیت و آرامش و استقلال خویش را نیز از دست خواهد داد، بنا براین ثروت هایى که در این راه صرف مى شود از طریق دیگر و در سطحى بالاتر عائد انفاق کنندگان خواهد شد.[۴۸] بدین ترتیب همچنان که اسلحه هاى مختلف براى دفاع وجود دارد، لیکن فقدان آن موجب هلاکت ما است.[۴۹]

لزوم تقویت بنیه دفاعی حتی در زمان صلح

اگر چه اسلام دعوت به صلح مى کند و به دعوت صلح دشمن پاسخ مثبت مى دهد، ولى به مسلمانان هشدار مى دهد که مواظب مکر و فریب دشمن باشند و حتى به هنگام صلح هم توان نظامى و قدرت دفاعى را در حد بالایى حفظ کنند،[۵۰] تا اگر دشمن مکر و حیله کرد، مسلمانان غافلگیر نشوند؛ مثل این که دشمن در موقعیت ضعیفى قرار گرفته و براى تجدید قواى نظامى خویش و سازماندهى جدید آن‏ها، پیشنهاد صلح دروغین مى کند و مدتى مسلمانان را سرگرم گفت‏گوهاى صلح مى نماید تا پس از آمادگى مجدد ضربه اى بر مسلمانان وارد سازد؛ در اینجا اگر مسلمانان توان نظامى خویش را، حتى به هنگام صلح حفظ کنند، غافلگیر نخواهند شد و توطئه دشمن را دفع مى کنند.[۵۱]

از آیه شریفه‏«و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه …»[۵۲]،[۵۳] ‏به روشنى استفاده مى شود؛ که مسلمانان حتى در حال صلح باید آمادگى و قدرت نظامى خود را حفظ کنند؛ و اگر روز به روز فنون جنگى پیشرفته تر شود؛ آنها هم به طور مداوم آموزش هاى نظامى را هماهنگ با آن ببیند، و همچنین سلاح هاى پیشرفته را به هر قیمتى که هست در اختیار بگیرند؛ و با توجه به اینکه‏ «قوه» (نیرو) تمام نیروهاى معنوى و مادى انسانى و غیر انسانى را شامل مى شود، همه اینها را آماده سازند.[۵۴]

هم چنین در فراز دیگر از قرآن کریم می خوانیم:« یا ایها الذین آمنوا خذوا حذرکم فانفروا ثبات او انفروا جمیعا[۵۵]؛اى کسانى که ایمان آورده اید! آمادگى خود را در برابر دشمن حفظ کنید و در گروه هاى متعدد یا به صورت دسته واحد (طبق شرایط موجود)، به سوى دشمن حرکت نمایید».[۵۶]

با توجه به اینکه‏ «حذر» (بر وزن خضر) به معناى بیدارى و هوشیارى و آماده باش در برابر خطر است، و گاه به معنى وسیله اى است که با کمک آن با خطر مبارزه مى شود؛ لزوم آماده باش دائمى مسلمین در مقابل دشمن، به خوبى روشن مى گردد.[۵۷]

جمله«‏ فانفروا ثبات او انفروا جمیعا»[۵۸]  با توجه به معنى نفر (کوچ کردن) نشان مى دهد که مسلمانان نباید بنشینند تا دشمن بر آنها هجوم برد؛ بلکه باید به استقبال دشمن بروند و پیش از تهاجم بر او هجوم برند و از روش‏هاى مختلف براى این امر استفاده نمایند، گاه به صورت گروه هاى پراکنده، جنگ پارتیزانى بر ضد او به راه بیندازند، و گاه به صورت ارتش منظم و یکپارچه حمله را آغاز نمایند، و در هر جا مطابق مقتضاى زمان و مکان عمل کنند.[۵۹]

ایجاد رعب و وحشت در میان دشمنان در گرو تقویت بنیه دفاعی

لزوم ترسانیدن دشمن از جمله مهمترین مولفه ها در تقویت بنیه دفاعی است؛ یعنى مسلمانان از نظر امکانات نظامى و دفاعى‏ در سطحى از آمادگى باشند که ابهت و هیبت لشکر اسلام در دل دشمن ایجاد رعب و وحشت کند، به گونه‏اى که حتى فکر حمله به کشور اسلامى را از سر بیرون کند.[۶۰]

بدون شک اسلام براى جلوگیرى از جنگ، که ضایعات روحى، روانى، جانى و مالى فراوانى به همراه دارد، به مسلمانان سفارش مى کند که آنچنان قوى و نیرومند باشند تا دشمن خیال حمله به آنها را هم نداشته باشد، و در عین حال عزت و آبرو و اعتبار آنان حفظ شود.[۶۱] لذا قرآن صریحاً ، مسیرها را مشخص ساخته است و بر مبنای آیۀ«اشداء على الکفار رحماء بینهم»[۶۲] در برابر دشمنان بی رحم، باید روشى شدید اتخاذ کرد و در برابر دوستان باید نرمش نشان داد.[۶۳]

اسلام نمی گوید جنگ کنید بلکه می گوید آنچنان قوی باشید تا دیگر کشورها جرات حمله به شما را نداشته باشند، از این رو  قرآن این آمادگی را مقید به نیروی خاصی نمی داند و می فرماید هر نیرویی که می توانید فراهم کنید تا بتوانید دشمن را بترسانید، [۶۴] زیرا جنگ حتی با پیروزی نیز دارای ضایعاتی است پس باید کاری کرد که دشمن هرگز به خود اجازه جنگ و حمله به کشور را ندهد، در این صورت ما هم پیروز خواهیم بود و هم هزینه ای نمی پردازیم.[۶۵]

بنابراین تدارک قوا و تقویت‏ نیروها بطور عام، و آماده ساختن مرکب جنگى آن عصر را بطور خاص (به عنوان یک مصداق) به منظور پیشگیرى از وقوع جنگ و ارهاب و ترساندن دشمنان به شدت توصیه مى‏شود و این منطقى ترین هدف براى تقویت بنیه نظامى‏ است.[۶۶]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت از نظر اسلام تجهیزات نظامى و آمادگى جنگى و دفاعى در حد اعلا براى ایجاد جنگ و خونریزى و ویرانى و خسارت به طرف مقابل نیست، بلکه براى پیشگیرى از جنگ است.[۶۷] حال آیا هیچ عاقلى در جهان، هر چند پایبند به هیچ دین و مذهبى نباشد، این کار را تقبیح نموده و زشت مى شمرد؟[۶۸] در حالی که طبق آیه شریفه ۶۰ سوره انفال[۶۹] مسلمانان باید تمام توان و امکانات خود را بکار گرفته تا از هر جهت در آمادگى کامل باشند. اما نه براى جنگ و خونریزى، بلکه براى اینکه فکر جنگ و کشتار را از سر دشمنان بیرون کنند.[۷۰] قرآن به ما مى آموزد که ابزار و آلات جنگى، آمادگى رزمى، سیاسى، اجتماعى، نظامى، همه و همه، براى جلوگیرى از جنگ است، نه اقدام به جنگ و درگیرى.[۷۱]

با این تفاسیر نظام اسلامی در سایه عمل به این آیه شریفه فکر حمله را از سر دشمنان خود بیرون کرده است. و آمادگى نیروهاى دفاعى ما در بسیج و سپاه و ارتش و نیروى انتظامى و نیروهاى مردمى، اجازه چنین جسارتى به آنها نداده و نخواهد داد. [۷۲]

نتیجه اینکه جهاد از منظر اسلام به عنوان نیروى بازدارنده دشمن از نبرد و خونریزى ودر حقیقت سیستم دفاعى قوى و مستحکمى است که باعث جلوگیرى از درگیری­هاى نظامى و خشونت دشمن مى‏گردد.[۷۳]

نباید فراموش نمود که  انقلاب اسلامی ایران باید مستحکم باقی بماند ، باید بهترین سلاح را برای دفاع از خود فراهم کنیم[۷۴] لیکن از آنجا که هر نیروى دفاعى‏ در عالم هستى یا باید از درون ذات چیزى بجوشد و یا از ناحیه خدا داده شود.[۷۵]،[۷۶] لذا برترین سلاح ما سلاح ایمان و توکل به خداوند است. ایمان سلاحی است که به واسطه آن نیروی های ما از شهادت ترسی نخواهند داشت بلکه به آن افتخار می کنند در صورتی که دشمنان ما از این سلاح محروم اند.[۷۷]

از این رو همانگونه که قرآن می فرماید چنان آماده باشید که دشمن بترسد، پس باید با آمادگی در دشمن ایجاد رعب و وحشت کرد، یعنی خود انسان و روحیه و نفراتش آماده باشند، در این صورت دشمن عقب نشینی خواهد کرد.[۷۸] درست است که دشمن پیچیدگی هایی مثل هجمه اقتصادی و تهدیدهای نظامی ایجاد کرده است، اما ما ترسی به دل راه نمی دهیم چون وعده خداوند عملی خواهد شد و این موج هجمه دشمن هم با رسوایی او می گذرد و ایران اسلامی همچنان سربلند و جاویدان تا ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) خواهد بود.[۷۹]

بارالها! دشمنان متشکل و متحدند، و به انواع سلاح هاى شیطانى مسلح‏ هستند، ما پیروزى بر دشمنان برونى و شیطان درونى را از تو مى طلبیم. آمین یا رب العالمین.[۸۰]

[۱] پیام قرآن ؛ ج‏۱۰ ؛ ص۲۹۱٫

[۲] همان.

[۳] همان؛ ص ۲۹۲٫

[۴] همان.

[۵] همان.

[۶] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۳۰۹٫

[۷] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص۱۰۳٫

[۸] اسلام در یک نگاه ؛ ص۱۰۱٫

[۹]  سوره انفال، آیه ۶۰٫

[۱۰] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص۱۰۳٫

[۱۱] پیام قرآن ؛ ج‏۷ ؛ ص۲۵۰٫

[۱۲] سورۀ انبیاء؛ آیۀ ۸۰ .

[۱۳] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏۳ ؛ ص۱۸۳٫

[۱۴] پیام قرآن ؛ ج‏۷ ؛ ص۲۵۰٫

[۱۵] سوره سبا ؛آیه ۱۰ و ۱۱٫

[۱۶] پیام قرآن ؛ ج‏۷ ؛ ص۲۵۰٫

[۱۷] همان.

[۱۸] همان؛ ص؛ ۲۵۱٫

[۱۹] همان؛ص؛۲۰۵٫

[۲۰] همان.

[۲۱] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۶۴٫

[۲۲] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص۵۹۷٫

[۲۳] تفسیر نمونه، ج‏۷، ص: ۲۲۴٫

[۲۴] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۳۸٫

[۲۵] « لأمه»( بر وزن رحمه) در اصل به معناى اجتماع و اتفاق است، از همین رو هنگامى که دهانه زخم به هم آید و خوب شود به آن« التیام» گفته مى شود و« لأمه» به معناى زره است، شاید از این جهت که حلقه هاى آن با هم جمع شده و گره خورده است و گاه این واژه به معناى هر گونه سلاح بکار مى‏رود.

[۲۶] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏۳ ؛ ص۹۴٫

[۲۷] « قلقلوا» از ماده« قلقله»( بر وزن مرحمه) به معناى حرکت دادن و لرزاندن است.

[۲۸] « أغماد» جمع« غمد»( بر وزن رند) به معناى غلاف شمشیر است و لذا در مورد پاره‏اى از گیاهان که خارهاى آن لابه لاى برگ‏ ها پنهان است این ماده به کار مى رود.

[۲۹] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏۳ ؛ ص۹۴٫

[۳۰] همان ؛ ص؛۹۵٫

[۳۱] همان؛ ج‏۱۱ ؛ ص۲۳۹٫

[۳۲] همان ؛ ص۲۴۰٫

[۳۳] همان ؛ ص۲۴۶٫

[۳۴] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏۹ ؛ ص۵۰۶٫

[۳۵] همان.

[۳۶] سورۀ نساء؛آیه ۱۰۲٫

[۳۷] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏۱۱ ؛ ص۲۴۶٫

[۳۸] سورۀ نساء؛آیه ۱۰۲٫

[۳۹] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏۱ ؛ ص۴۴۵٫

[۴۰] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏۱۱ ؛ ص۲۴۶٫

[۴۱] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۳۰۹٫

[۴۲] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۶۵٫

[۴۳] تفسیر نمونه ؛ ج‏۷ ؛ ص۲۲۹٫

[۴۴] سورۀ انفال؛ آیۀ ۶۰٫

[۴۵] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۶۵٫

[۴۶] سورۀ انفال؛ آیۀ ۶۰٫

[۴۷] تفسیر نمونه ؛ ج‏۷ ؛ ص۲۲۸٫

[۴۸] همان.

[۴۹] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج‏۱ ؛ ص۲۹۰٫

[۵۰] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۳۰۹٫

[۵۱] همان ؛ ص۳۱۰٫

[۵۲]  سوره انفال، آیه ۶۰ .

[۵۳] پیام قرآن ؛ ج‏۱۰ ؛ ص۳۱۱٫

[۵۴] همان؛ ص ۳۱۲٫

[۵۵] سورۀ نساء؛آیۀ۷۱٫

[۵۶] پیام قرآن ؛ ج‏۱۰ ؛ ص۳۱۲٫

[۵۷] همان.

[۵۸] سورۀ نساء؛آیۀ۷۱٫

[۵۹] پیام قرآن ؛ ج‏۱۰ ؛ ص۳۱۱٫

[۶۰] از تو سوال مى کنند(مجموعه سوالات قرآنى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله) ؛ ص۷۵٫

[۶۱] همان.

[۶۲] سوره فتح؛ آیۀ۲۹٫

[۶۳] زندگى در پرتو اخلاق ؛ ص۲۲۳٫

[۶۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار شماری ازفرماندهان نیروی انتظامی؛۱۳۹۰/۱۰/۱۱٫

[۶۵] همان.

[۶۶] پیام قرآن ؛ ج‏۸ ؛ ص۲۷۹٫

[۶۷] از تو سوال مى کنند(مجموعه سوالات قرآنى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله) ؛ ص۷۵٫

[۶۸] همان.

[۶۹] «وأعدوا لهم ما استطعتم من قوه…».

[۷۰] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص۳۲۴٫

[۷۱] همان ؛ ص۳۲۳٫

[۷۲] همان.

[۷۳] همان.

[۷۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار شماری از فرماندهان نیروی انتظامی؛۱۳۹۰/۱۰/۱۱٫

[۷۵] سورۀ انبیاء؛ آیه ۴۳( ج ۱۳، ص ۴۵۲).

[۷۶] لغات در تفسیر نمونه ؛ ص۶۵۰٫

[۷۷] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار شماری از فرماندهان نیروی انتظامی؛۱۳۹۰/۱۰/۱۱٫

[۷۸] بیانات حضرت آیت ‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسؤولان نمایندگی ولی فقیه در سپاه امام رضا(ع)؛۱۳/۴/۱۳۹۱٫

[۷۹] همان.

[۸۰] تفسیر نمونه ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۴۹۰٫