«ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و تو چه می‌دانی که شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خود برای تقدیر هر کاری نازل می‌شوند. آن شب انباشته از سلامت [و برکت و رحمت] تا طلوع صبح است.‌» ۱
ماه مبارک رمضان در میان ماههای دیگر سال از شرافت و عظمت ویژه‌ای برخوردار است؛ ماهی که در آن شب قدر و نزول قرآن قرار گرفته است. سعادتمند و خوشبخت کسی است که بتواند با سلامتی و معرفت این ماه و به ویژه شبهای قدر را درک کرده، از فیوضات آن بهره مند شود. از این رو، در این مقاله مطالبی را در قالب چند نکته خدمت خوانندگان گرامی ارائه می‌نمایم:
۱٫ برای اینکه از شبها و روزهای ماه مبارک رمضان استفاده وافی شود، لازم است ارزش و اهمیت این ماه برای مخاطبین مشخص گردد. سیره بزرگان به تأسی از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله بر این بود که قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، خطبه‌ای ایراد می‌نمودند و ارزش و اهمیت این ماه و شبهای قدر را برای مردم بیان می‌کردند؛ ۲ به طوری که همه مشتاق فرا رسیدن این ماه عزیز می‌شدند. پس لازم است مبلغان گرامی از ماه شعبان المعظم شروع کنند و در فرصتهای به دست آمده از ویژگیها و فضایل ماه مبارک رمضان و شب قدر صحبت کنند.
به عنوان مثال، ذکر نکاتی چون موارد ذیل برای تذکر مفید است:
الف. خیلیها هستند که برای خود روزی را مشخص کرده اند که به عنوان سال خمسی ۳ محسوب می‌شود. اولیای الهی نیز اوّل ماه مبارک رمضان را سال معنوی برای خود انتخاب می‌کنند تا حساب اعمال و رفتارهای یکساله خود را مشخص کنند و اگر اعمال خوب بوده، شکر الهی را به جای آورند و اگر رضایت بخش نبوده، به درگاه ربوبی استغفار کنند. ۴
ب. خیلی از اولیای الهی و بزرگان بوده اند که اهتمام ویژه‌ای داشتند تا بتوانند شبهای قدر را درک کنند. بدین منظور، برخی از بزرگان، یکسال تمام را از سر شب تا به صبح شب زنده داری می‌کردند تا موفق به درک شب قدر شوند. ۵
ج. طبق فرمایش پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه وآله این ماه، ماهی است که همه به مهمانی خداوند دعوت شده اند؛ ماهی که حتی خواب روزه داران عبادت محسوب می‌شود؛ اگر نمازی خوانده شود، هفتاد برابر ثواب دارد؛ اگر آیه‌ای از قرآن تلاوت شود، ثواب ختم قرآن دارد و… که در خطبه شعبانیه به صورت مفصل آمده است. ۶
۲٫ شهرها، روستاها و مساجد موجود در ایران اسلامی در خصوص برگزاری مراسم شبهای قدر به یک صورت عمل نمی‌کنند. برخی از مساجد چه در شهر و چه در روستا شبهای قدر را به اجرای مراسم و شب زنده داری می‌گذرانند و برخی دیگر بعد از اتمام سخنرانی همه به خانه‌ها می‌روند و اثری از حضور مردم در مسجد دیده نمی‌شود. بنابراین، لازم است مبلغان گرامی که می‌خواهند برنامه اجرا کنند، توجه مضاعفی به «بوم شناسی‌» منطقه داشته باشند. اگر قبلاً برنامه داشته اند، درباره چگونگی آن مدیریت کنند و اگر تا به حال برنامه‌ای در شبهای قدر نداشته اند، قبل از فرا رسیدن این شبهای عزیز با برنامه‌ریزی صحیح سعی کنند اولین برنامه خود را به نحو احسن اجرا نمایند.
۳٫ حالات معنوی نماز گزاران و روزه داران به یک اندازه نیست؛ چرا که به فرمایش شهید این ماه، مولی الموحدین امیر المؤمنین علی علیه السلام برای قلبها ادبار و اقبالی است. ۷ پس ضروری است در اجرای برنامه‌ها به این مهم نیز توجه شود تا خدای نکرده برخی از کسانی که برای احیای شب قدر به مسجد آمده اند، با طولانی شدن برنامه‌ها و نبود زمینه اجرای برنامه طولانی در آنها از جهت اقبال قلب، از مراسم دل زده نشوند و با تصور کم توفیقی یا بی توفیقی مأیوسانه مسجد را ترک نکنند.
۴٫ برای اجرای یک برنامه خوب و معنوی در شبهای قدر توجه به نکات ذیل و رعایت آنها مفید است:
– برای درک فضیلت و فیض «شب قدر‌» از قبل به نمازگزاران یادآور شویم تا همه مشتاقانه حضور در این شب و استفاده از برنامه‌های معنوی را روزشماری کنند.
– بهتر است برخی از افراد اهل مسجد را که وجهه خوبی نیز در اجتماع دارند و اهل قرآن خواندن، دعا خواندن، مداحی و… هستند، شناسایی کنیم و در اجرای برنامه از آنها کمک بگیریم.
– از قبل در تابلویی زمان برگزاری مراسم و زمان اتمام آن و نیز افرادی را که برای تلاوت قرآن، مناجات، دعا، مداحی و… اجرای برنامه خواهند کرد، به اطلاع نمازگزاران برسانیم. همچنین اعمال شبها را به صورت خوبی در تابلوهای مسجد درج نمایید.
– سعی کنید در بین برنامه‌ها فاصله‌ای جهت رفع خستگی، تجدید وضو و… به شرکت کنندگان در مراسم بدهید.
– روز قبل از شب قدر به نمازگزاران اطلاع رسانی کنید که اگر امکان دارد با غسل در مراسم شرکت کنند. ۸
– دعاهای دهه آخر ماه مبارک رمضان ویژگی خاصی دارند که نباید مورد غفلت قرار بگیرند.
– از آنجا که حضور بانوان در مراسم شبهای قدر همراه فرزندانشان خواهد بود، ضروری است:
الف. فضای اختصاص یافته برای آنها کوچک‌تر از فضای برگزاری مراسم مردان نباشد؛
ب. نور کافی و زیرانداز مناسب تهیه شود؛
ج. حتماً ظروفی جهت آب آشامیدنی در آنجا فراهم گردد؛
د. توجه داشته باشیم که آنها علاوه بر قرائت قرآن، نماز، دعا و… به فرزندان هم توجه دارند. بنابراین، اگر سر و صدایشان زیاد شد، با حالتی مناسب تذکر داده شود.
– از نوجوانانی که در مسجد حضور دارند در اجرای مراسم فعالانه بهره ببرید. از آنها می‌توان در تقسیم قرآنها، مفاتیح و… استفاده کرد.
– قبل از فرارسیدن شبهای قدر، اگر مسجد شما از جهت قرآن و مفاتیح دچار کمبود است، از قبل به فکر باشید. نیز اگر مهر مسجد کثیف و جرم گرفته شده، با غبارروبی مساجد، این مهرها را نیز تعویض یا سمباده کشی نمایید.
– از آنجا که سیره بزرگان بر این بوده که حتی در شبهای قدر از مباحث علمی برای احیاء این شبها بهره می‌گرفتند، با شناسایی مشکلات و معضلات و شبهاتی که احیاناً در منطقه وجود دارد و دعوت از شخصیتهای علمی، در رفع این مشکلات و پاسخ به شبهات بکوشید.
– در میان برنامه‌ها از همه خواسته شود تا مثلاً نماز هفت قل هو اللّه را بخوانند یا صد مرتبه «اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَاَتُوبُ اِلَیهِ‌» یا صد مرتبه «اَللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ اَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ‌» را بگویند. ۹ این کار باعث می‌شود که اهل مسجد اگر فراموش کرده اند این اعمال را به جا آورند، به صورت دسته جمعی مثلاً دست به استغفار بزنند یا قاتلین را لعن و نفرین کنند که بی شک همراهی جماعت با یکدیگر در اجرای عملی، درصد اجابت را بیشتر می‌کند و نیز احساس خستگی را از شب زنده داران می‌گیرد.
– سعی کنید سخنرانی خود را در این شب کمتر از شبهای دیگر طول دهید. تصور اینکه امشب جمعیت زیادی حضور دارند و می‌توان حرفهای ناگفته را گفت، صحیح نمی‌باشد.
– شایسته است برنامه‌ها را از زمان اعلام شده شروع کرده، از طولانی شدن آن پرهیز کنیم. پس ضروری است از انداختن برنامه‌ها به آخر وقت خودداری نماییم؛ چنان که برخی از بزرگان سیره خود را بر این نوع اجرا قرار داده اند.
– یکی از کارهای بسیار خوب، پذیرایی در فواصل برنامه هاست که به رفع خستگی و از بین بردن ضعف حاضرین کمک خ واهد کرد.
– یکی از اعمال شبهای قدر خواندن صد رکعت نماز است. شایسته است به مخاطبین خود اطلاع رسانی کنید که خواندن نمازهای قضا در اولویت قرار دارد و برای اجرای این برنامه نیز تدابیر لازم را بیندیشید.

پی‌نوشت:
۱) قدر/ ۱ – ۵٫
۲) امام رضاعلیه السلام از امام علی علیه السلام نقل می‌کند که: «اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ خَطَبْنا ذاتَ یوْمٍ فَقالَ أَیهَا النَّاسُ اِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ اِلَیکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَهِ وَالرَّحْمَهِ وَالْمَغْفِرَهِ….» (وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۱۳، ح ۱۳۴۹۴٫
۳) چه بهتر در کنار بیان سال معنوی تذکری به سال خمسی و نحوه محاسبه نیز داده شود. خیلی از کسانی که حقوق بگیرند، هنوز نمی‌دانند که برای آنها نیز سال خمسی هست.
۴) الکافی، ج ۲، ص ۴۵۳، ح ۲: امام کاظم علیه السلام فرمود: «فَاِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزادَ اللَّهَ وَاِنْ عَمِلَ سَیئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَتابَ اِلَیهِ.»
۵) مرحوم شیخ عباس قمی در احوالات مرحوم کرباسی اصفهانی این مطلب را نقل می‌کند. ر. ک: فوائد الرضویه، ص ۱۰٫
۶) برای خطبه شعبانیه ر. ک: وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۱۳؛ بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۵۶؛ الامالی، صدوق، ص ۹۳؛ عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج ۱، ص ۲۹۵٫
۷) قال علیه السلام: «اِنَّ لِلْقُلُوبِ اِقْبالاً وَاِدْباراً….» (نهج البلاغه، حکمت ۳۱۲٫)
۸) امام کاظم علیه السلام فرمود: «مَنِ اغْتَسَلَ لَیلَهَ الْقَدْرِ وَاَحْیاها اِلی طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ.‌» (وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۵۸، ح ۱۳۶۰۰٫
۹) ر. ک: مفاتیح الجنان، اعمال شبهای قدر.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره۹۵٫