جابربن‌حیان، دانشمند و کیمیاگر و فیلسوفی مسلمان بود که او را «پدر علم شیمی» نامیده‌اند. وی اولین شیمی‌دان ایرانی و نخستین کسی است که به علم شیمی شهرت و آوازه بخشید و بی‌تردید نخستین مسلمانی است که شایستگی کسب عنوان شیمی‌دان را دارد.
جابر در سال ۷۲۱ میلادی در طوس خراسان ولادت یافت، اما درباره تاریخ دقیق تولد و مرگش اختلاف نظر وجود دارد.
وی برای آموختن علم و دانش، به سرزمین‌های مختلفی سفر کرد. در مدینه مدتی محضر امام‌جعفر صادق(ع) را درک کرد و از علم بی‌پایان آن حضرت، بهره‌مند شد. بعدها نام امام‌جعفر صادق(ع) را بسیار در کتاب‌هایش ذکر و همواره از ایشان به بزرگی و عظمت یاد کرده است. او پس از شهادت امام(ع) به کوفه رفت و در آنجا، آزمایشگاه خود را تأسیس کرد.
جابربن‌حیان، کتابی مشتمل بر هزار برگ و حدود ۵۰۰رساله، تألیف کرده است. بسیاری از روش‌ها
(مانند تقطیر) و انواع ابزارهای اساسی شیمی مانند قرع و انبیق را به او نسبت می‌دهند.
کیمیاگری
کیمیا که واژه شیمی از آن گرفته شده است، صورت خاصی از دانش شیمی کاربردی بود که حدود سال ۵۰میلادی در شهر اسکندریه در مصر متداول شد.
شهر اسکندریه را که در دهانه رود نیل قرار دارد،
اسکندر مقدونی، پس از فتح مصر در سال ۳۳۱ قبل از میلاد بنا نهاده است و علاوه بر اقوام بومی، مهاجرانی از یونان به آنجا آورده شده‌اند. برخورد دو فرهنگ مصری و یونانی، این شهر نوبنیاد را به ‌صورت مرکز فعالیت‌های علمی، تجاری و محل دادوستد و مراودات آن زمان درآورد و ارزش طلا و نقره در تجارت خارجی و داخلی را افزایش داد.
از این‌رو تکنولوژیست‌های اسکندریه به فکر تبدیل فلزات پَست به نقره و طلا افتادند و فعالیت‌های شیمی‌دانان آن زمان، بر روی این تکنولوژی جدید متمرکز شد و صورت تازه‌ای از دانش شیمی به نام کیمیاگری به ‌وجود آمد.
کیمیاگران در تمدن اسلام
با فتح مصر از سوی مسلمین در سال ۶۴۱میلادی، مسلمانانی که به زبان‌های فارسی، عربی و یونانی و… تسلط یا آشنایی کافی داشتند، بسیاری از منابع مصری و یونانی موجود در مراکز علمی اسکندریه را در اختیار گرفتند و آن‌ها را به عربی ترجمه کردند و از آثار ارسطو و کتاب‌های پزشکی او نیز بهره زیادی بردند. با تأسیس بغداد در سال ۷۶۲میلادی به‌وسیله منصور، خلیفه عباسی و ایجاد مراکز علمی بزرگ در آن شهر، بسیاری از مدرسان و کیمیاگران مصری و یونانی به بغداد روی آوردند.
بدین ترتیب تکنولوژی پیشرفته مصری‌ها به جهان اسلام انتقال یافت و کیمیاگران بزرگ اسلام آن را به حد کمال خود رساندند. رساله‌ای در کیمیاگری با عنوان «فی‌العلم‌الصناعه و…» به امام‌جعفر صادق(ع) نسبت داده شده که «روسکا» آن را به زبان آلمانی ترجمه کرده و در سال ۱۹۳۴ میلادی منتشر شده است. این رساله نشان می‌دهد آن حضرت، خواص دو نوع اکسید، یعنی اکسید زرد و اکسید سرخ(فروسیانید پتاسیم و فری سیانید پتاسیم) را بررسی کرده و با روش علمیِ تهیه و استفاده از آن‌ها در فرایند خالص کردن طلا و نقره آشنایی داشته‌اند.
اکسیر جابربن‌حیان
عقیده بر این بود همچنان که طبیعت می‌تواند اشیا را به یکدیگر تبدیل کند، کیمیاگر نیز می‌تواند با تقلید از طبیعت و استفاده از تجربه‌ها و آزمایش‌ها، همان کار  را در مدت زمانی کوتاه‌تر انجام دهد، اما کیمیاگر برای اینکه بتواند یک شئی را به شیئی دیگر تبدیل کند، به‌وسیله‌ای نیازمند است که در اصطلاح اکسیر ‌نامیده می‌شود.
جابربن‌حیان اکسیری را که از آن در کارهای کیمیایی خود استفاده می‌کرد، در هفت رقم و از انواع موجودات سه‌گانه(فلزات، حیوانات و گیاهان) به‌دست می‌آورد.
کشفیات و اختراعات پدر شیمی
در طول تاریخ، مسلمانان موفق به اختراع و کشف فرایندهای شیمیایی بسیاری شده‌اند. حاصل پژوهش‌ها و آزمایش‌های جابربن‌حیان نیز ایجاد و کشف برخی از مهم‌ترین مواد ضروری بشر بوده است.
جابربن‌حیان نخستین فردی بود که توانست مواد شیمیایی را تقطیر کامل کند. تشویه(فلزگدازی)، تکلیس، تبلور و تصفیه را اولین‌بار، وی انجام داده است. او توانست الکل را تقطیر کند و صنعت عطرسازی را بنا نهد. وی بسیاری از مواد شیمیایی را کشف کرده است. موادی از قبیل ارسنیک، قلیا، نمک قلیایی، بوراکس و نمک آمونیاک خالص، تیزاب سلطانی، زاج سفید و نمک جیوه را نیز جابر‌بن‌حیان جداسازی کرد.
تقطیر و جداسازی جیوه و همچنین جداسازی اسیدنیتریک و اسیدسولفوریک، نمک جیوه، آنتیموان و بیسموت را نیز برای نخستین‌بار جابر‌بن‌حیان انجام داده است. جابر، اسید اوریک، اسید هیدروکلریدریک، اسیدسولفوریک، نیتروژن وگوگرد را هم کشف کرد.
وی در کتاب «الدورا المکنونا»(مرواریدهای پنهان) برای اولین‌بار شرح چگونگی ساخت مروارید مصنوعی و پاک‌سازی مرواریدهایی را که به‌خاطر آب دریا یا روغن، تغییر رنگ داده‌اند، ارائه داد.
معمارهای مسلمان در جنوب غربی آسیا برای اولین‌بار از شیشه رنگی استفاده کردند که پس از آن، شیشه‌های یاد شده در کلیساها استفاده شد. در قرن هشتم میلادی، جابربن‌حیان در همان کتاب، ۴۶دستورالعمل اصلی برای تولید شیشه رنگی شفاف و بدون ناخالصی ارائه داد.
در کتاب مرواریدهای پنهانِ جابربن‌حیان، برای اولین‌بار شرح داده شد که چگونه می‌توان سنگ‌های قیمتی و مرواریدها را رنگ‌آمیزی کرد و بالاخره، ظروف سفالین براق در قرن هشتم را جابربن‌حیان اختراع کرد که در آن از لعاب سفالین استفاده می‌شد. این روش، خیلی زود و در قرن نهم در ایران محبوبیت یافت و در مصر نیز در طول خلافت فاطمیان در قرون ۱۰ و ۱۲ تولید شد. هم‌زمان با تولید این نوع ظروف در خاورمیانه، این تولیدات به اروپا نیز گسترش پیدا کرد و نخست به اسپانیا و اندلس و سپس به ایتالیا راه یافت.
زوال کیمیاگری
اما در قرن هجدهم میلادی، بررسی‌های تجربی توسعه یافت و نتایجی به‌بار آورد که نظریه‌های جدیدی ارائه داد. این نظرها بر روش‌های علمی استوار بود و با نظرهای کیمیاگران مغایرت داشت، اما درمجموع، مطالعات و آزمایش‌های کیمیاگران، خواسته یا ناخواسته، به کشفیاتی انجامید که امروزه در همه ابعاد زندگی روزمره و صنعت ما کاربردی بوده و حائز اهمیت است.
ترک دنیای خاکی
سرانجام جابربن‌حیان، این دانشمند شیعه خراسانی، پس از سال‌ها خدمت به دنیای علم، در سال ۸۱۵میلادی در شهر کوفه عراق، چشم از جهان فروبست و همان‌جا به خاک سپرده شد.